Bo’ranov O. B. Xalqaro menejment
Download 6.38 Mb. Pdf ko'rish
|
Халкаро менежмент OQUV QOLLANMA
|
1 Bo’ranov O.B. XALQARO MENEJMENT (o’quv qo’llanma) SAMARQAND-2020 2 BO’RANOV O. QURILISH INDUSTRIYASI KORXONALARIDA ISHLAB CHIQARISHI TASHKIL ETISH VA BOSHQARISH (O’QUV QO’LLANMA) Ushbu o’quv qo’llanma institutning ilmiy-uslubiy kengashining 2019 yil “ 16 ” 03 dagi _6_-sonli qaroriga asosan tasdiqlangan va institutning barcha yo’nalishlari talabalari uchun mo’ljallangan Samarqand-2020 3 Kirish Xalqaro menejment bu boshqaruvning maxsus turi. Uning asosiy maqsadlari - bu mamlakatlarning iqtisodiy, ijtimoiy, demografik va boshqa xususiyatlarini bilish va davlatlararo hamkorlik orqali kompaniyaning raqobatdosh ustunliklarini shakllantirish, rivojlantirish va foydalanish. Xalqaro boshqaruvning asosini quyidagi tamoyillar tashkil etadi: 1) nisbiy ustunliklar; 2) mutlaq foyda; 3) mahsulotning xalqaro hayot aylanishi; 4) to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar. Umuman, Prezidentimizning mamlakatimizda to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investisiyalarni keng jalb etish, aksiyadorlik jamiyatlari faoliyatining samaradorligini tubdan oshirish, bo’lajak investorlar uchun ularning ochiqligi va jozibadorligini ta’minlash, zamonaviy korporativ boshqaruv uslublarini joriy qilish, korxonalarni strategik boshqarishda aksiyadorlar rolini kuchaytirish uchun qulay sharoitlarni yaratishga qaratilgan navbatdagi dasturiy farmoni asosidagi keng qamrovli ishlar bosqichma-bosqich tarzda amalga oshirilmoqda. Xalqaro menejment tuzilmasi milliy tuzilishga juda o'xshash bo'lib, u korporativ biznesni boshqarishning beshta asosiy yo'nalishlarini qamrab oladigan muammolarni o'z ichiga oladi: 1) korxonaning tashqi muhiti va tashkilotning ichki muhitini o'rganish, tahlil qilish va baholash; 2) aloqa va qarorlarni qabul qilish jarayonlari. Bularga modellar va usullar kiradi; 3) boshqaruvning asosiy funktsiyalari strategik rejalashtirish va strategiyalarni amalga oshirish; 4) guruh dinamikasi va etakchilik masalalari - bu etakchilik, guruhlarda ishlash; 5) korxona samaradorligi masalalari - bu xodimlarni, ishlab chiqarishni boshqarish, shuningdek, butun unumdorlikni boshqarish. Har bir tarkibiy qism ichida milliy model bilan farqlar mavjud. Qabul qiluvchi mamlakatni tanlashda sarmoyadorlar quyidagi ko'rsatkichlarga e'tibor berishadi: 1) iqtisodiy o'sish sur'ati. Bularga ish haqi darajasi, transport harajatlarining barcha turlari, bank foizlari, yalpi milliy mahsulot (YaMM) va boshqalar kiradi; 2) tovarlar va xizmatlarning ishlab chiqarish xarajatlari; 3) qonunchilik bazasini rivojlantirish; 4) siyosiy va makroiqtisodiy barqarorlik. Bular xalqaro biznesda qarorlar qabul qilishga ta'sir ko'rsatadigan har qanday siyosiy voqealar. Asosiy farq biznesning tashqi muhitining mazmuni, roli va o'ziga xos 4 xususiyatidir, chunki u milliy chegaradan chiqib ketishi bilan bog'liq. Keng miqyosli xalqaro biznesni boshqarish uchun axborot bazasi, shuningdek, til to'sig'ini engib o'tish va boshqaruv qarorlarini professional qo'llab-quvvatlash talab etiladi. 5 I Bob. XALQARO MENEJMENT FANINING NAZARIY ASOSLARI. 1-§. Xalqaro menejment fanining mohiyati va vazifalari. 1.1. “Xalqaro (global) menejment” kursining nazariy asoslari “Xalqaro (global) menejment” kategoriyasiga ta’rif berish uchun tovarlar va xizmatlarning turli mamlakatlarda ishlab chiqarilishi va sotilishiga imkoniyat yaratuvchi tadbirkorlik shakli sifatida xalqaro biznes tushunchasini anglab olish zarur. Global menejment nazariyasining asosiy prinsiplari bo’lib mutlaq ustun-liklar, nisbiy afzalliklar, mahsulotning xalqaro hayotiy tsikli va bevosita xorijiy investitsiyalarning tamoyillari hisoblanadi. Mutlaq ustunliklar tamoyili boshqa davlatlarga nisbatan mehnat unumdorligi yuqori va ishlab chiqarish xarajatlari past bo’lgan mamlakatda tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarishni tashkil qilishni nazarda tutadi. Bunday sharoitlar mutlaq ustunliklarga ega mamlakatdan boshqa davlatlarga tovarlar va xizmatlar eksportini amalga oshirish imkoniyatini beradi. Mutlaq ustunliklar, shuningdek nisbiy ustunliklar ham xalqaro biznesni rivojlantirishni rag’batlantiradi. Nisbiy afzalliklar tamoyili mamlakatda bir necha xil tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarishni tashkil qilish imkoniyatlarini asoslab beradi. Bu holda menejer mutlaq ustunliklarga ega bo’lgan mahsulotni tanlashi va uni ishlab chiqarish va eksport qilishga kuch-quvvatlarni jamlashi zarur bo’ladi. Qolgan tovarlar va xizmatlar esa faqat ichki bozor uchun mo’ljallanishi va unga bo’lgan ehtiyojlarning bir qismi import hisobiga qondirilishi mumkin. Mutlaq va nisbiy ustunliklarning kombi- natsiyasi har bir mamlakatga tegishli bo’lgan ishlab chiqarishni tashkil qilish va davlat siyosati bilan birga turli mamlakatlarning firmalariga raqobat sharoitlarida yuqori obro’ni ta’minlaydi. Tajribaning ko’rsatishicha, AQSh korporatsiyalarining passajir samoletlarini (“Boing” kompaniyasi), qudratli kompyuterlarni (“IBM” 6 kompaniyasi), kompyuter dasturlari (“Maykrosoft” kompaniyasi), atrof-muhit muhofazasi uchun uskunalarni, o’g’itlarni ishlab chiqarishdagi raqobatbardoshligi shubhasiz. Jahon bozorlarida Germaniya firmalari avtomobillar, kimyoviy mahsulotlar, qishloq xo’jalik mashinalari, optik asboblar, poligrafiya uskunalari kabi tovarlar bo’yicha yuqori raqobatbardoshligi bilan mashhur. Jahon bozorlarida uglerodli tolalar, telekommunikatsiya uskunalari, dengiz kemalari, avtomobillar, maishiy elektronika ishlab chiqaruvchi yapon kompaniyalari mashhurdir. Italiya firmalari keramik va to’qimachilik mahsulotlarini, sport poyafzali, qadoqlash uskunalarini ishlab chiqaruvchilar hisoblanadi. Mahsulotning xalqaro hayotiy tsikli tamoyili amerikalik iqtisodchi R.Vernan tomonidan ishlab chiqilgan mahsulotning hayotiy tsikli nazariyasiga asoslanadi. U ichki va tashqi bozorlarga yangi mahsulotlar bilan chiqishda tez o’zgaruvchan kon’yunktura va o’tkir raqobat kurashi sharoitlarida tadbirkorlarning e’tiborini tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqarish va sotish samaradorligi muammolariga qaratish maqsadida har qanday tovarni sotish jarayonini 4 bosqichga ajratadi: - 1-bosqich – yangilik kiritish. Mahsulotning konstruktiv xususiyatlari va texnik xarakteristikalari xaridorlar tomonidan xali to’la o’rganilmagan vaqtda talab qat’iy emas, bozor egallanmagan, yangi tovarga talab o’sishi sekinlashgan. Bu bosqichda xaridorlar bozorda yangi molga e’tibor beradilar, va uning afzalliklarini baholab boradilar, xaridlar hajmi sekin o’sadi. - 2-bosqich – tovarning yuqori iste’mol xususiyatlarining xaridor tomonidan tan olinishi evaziga talabning o’sishi bilan bog’liq holda ishlab chiqarish va xarid hajmining ko’payishi. Bu birinchi bo’lib ommaviy mahsulot ishlab chiqarishni yo’lga qo’ygan firmalar uchun maksimal foyda olish vaqti hisoblanadi. - 3-bosqich – bozorni to’ldirish. Xaridorlarning asosiy qismi bu tovarga bo’lgan o’z ehtiyojlarini qondirib bo’ldi. Uning ishlab chiqarilishi raqobatchilar tomonidan o’zlashtirila boshlandi. Va raqobat belgilari paydo bo’ladi. - 4-bosqich – kamayish. Mahsulotning hayotiy tsiklini uzaytirish uchun uni ishlab chiqarish, nisbatan past ishlab chiqarish xarajatlariga ega bo’lgan, ko’pincha rivojlanayotgan mamlakatlarga bevosita investitsiyalar yo’li bilan uzatiladi. Bu 7 mamlakatlarga mahsulot eksporti, odatda, buyerda ularni ishlab chiqarishdan ilgari boshlangan. Mahalliy ishlab chiqarishni rivojlantirilishi mahsulotni kelib chiqish mamlakatidan import qilish qisqaradi. Bevosita xorijiy investitsiyalar - bevosita sarmoyador firma va qabul qiluvchi firma o’rtasida uzoq muddatli faoliyatga oid munosabatlarga mo’ljallangan kapital qo’yilmalar. Bu munosabatlarda bevosita investorning maqsadi bo’lib qabul qiluvchi mamlakatda korxonani boshqarishni tashkil qilishga jiddiy ta’sir ko’rsatish va uning faoliyatini nazorat qilish hisoblanadi. Bevosita xorijiy investitsiyalar turli mamlakatlarning firmalari o’rtasida dastlabki bitimning boshlang’ich bosqichi sifatida xizmat qilib, o’z ichiga shuningdek ular o’rtasidagi barcha keyingi kelishuvlarni oladi. Bu bitimlar va kelishuvlarning sub’ektlari sifatida asosiy ishtirokchilardan tashqari ular bilan bog’liq firmalar ham faoliyat ko’rsatishi mumkin. Investorning bevosita xorijiy investitsiyalarni kiritish mamlakatini tanlashda iqtisodiy o’sish sur’atlari, bank foizi va kredit shartlari, tovar va xizmatlar ishlab chiqarish xarajatlari, tashqi qarzdorlik, siyosiy va makroiqtisodiy barqarorlik asosiy ustunliklar hisoblanadi. O’zbekiston Respublikasining «Chet el investitsiyalari to’g’risida»gi Qonu-nining (30.04.1998 y.) 3-moddasiga binoan chet ellik investorlar asosan daromad (foyda) olish maqsadida tadbirkorlik faoliyati va qonun hujjatlarida ta’qiqlanma-gan boshqa turdagi faoliyat ob’ektlariga qo’shadigan barcha turdagi moddiy va nomoddiy boyliklar va ularga doir huquqlar, shu jumladan intellektual mulkka doir huquqlar, shuningdek chet el investitsiyalaridan olingan har qanday daromad O’zbekiston Respublikasi hududida chet el investitsiyalari deb e’tirof etiladi. Download 6.38 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|