Borliq falsafasi –ontologiya borliq haqidagi falsafiy ta’limot

2. Aniq fanlardagi ixtisoslashgan va umumiy ontologiyalar. Aniq fanlar ontologiyasi ixtisoslashgan va umumiylashgan bo’ladi.
Ixtisoslashgan (mavzuga yo’naltirilgan) ontologiyalar bu bilim sohasi yoki real dunyoning bir qismini aks ettiradi. Bunday ontologiyada ushbu soha uchun maxsus atamalarning ma’nolari mavjud. Masalan, qishloq xo’jaligidagi «maydon» so’zi yer uchastkasini, fizikada materiyaning turlaridan biri, matematikada algebraik tizimlar sinfini anglatadi.
Umumiy ontologiyalar ko’plab sohalar uchun umumiy tushunchalarni ifodalash uchun ishlatiladi. Bunday ontologiyalar domenlarda atamalarni tavsiflash uchun ishlatiladigan asosiy atamalar to’plamini, lug’at yoki tezaurusni o’z ichiga oladi.
Agar ixtisoslashtirilgan ontologiyalardan foydalanadigan tizim rivojlanayotgan bo’lsa, unda ularni birlashtirish kerak bo’lishi mumkin. Ontologiyalarni birlashtirishning kichik vazifasi ontologiyalarni xaritalashdir. Ontologiya muhandisi uchun bu jiddiy vazifadir. Hatto yaqin hududlarning ontologiyalari bir-biriga mos kelmasligi mumkin. Farq mahalliy madaniyat, mafkuraning o’ziga xos xususiyatlari yoki boshqa ta’riflash tilidan foydalanish tufayli paydo bo’lishi mumkin.
Ontologiyalarni birlashtirish qo’lda ham, yarim avtomatik rejimda ham amalga oshiriladi. Umuman olganda, bu ko’p vaqt talab qiladigan, sekin va qimmatga tushadigan jarayon. Asosiy ontologiya – bitta lug’atdan foydalanish bo’lib, u ishni biroz soddalashtiradi. Birlashtirish texnologiyalari bo’yicha ko’pgina ilmiy ishlar mavjud, ammo ular asosan bir birlaridan amaliy emas, balki ko’proq nazariy ahamiyatga molik bo’lganligi bilan ajralib turadi.
2.3. Aniq fanlar ontologiyasini tavsiflovchi maxsus tillar. Aniq fanlarda ontologiya o’ziga xos bo’lgan tillar orqali tavsiflanadi. Ontologik tavsiflash tili – ontologiyani kodlash uchun ishlatiladigan rasmiy til hisoblanadi. Bularga quyidagilar:
• OWL – Web Ontology Language, W3S standarti, qaysikim, semantik tasdiqlash uchun RDF va RDFS kengaytmasi sifatida ishlab chiqilgan veb-ontologiya tili;
• KIF (inglizcha) rus tili. (Inglizcha Knowledge Interchange Format – bilimlarni almashish formati) – mantiq uchun S-ifodaga asoslangan sintaksisi;
• Sommon Logits – umumiy mantiq (SL) (angl.) ruscha. – KIF vorisi (standartlashtirilgan — ISO/IES 24707:2007);
• SytsL (angl.) rus tili. Syts loyihasida ishlatiladigan ontologik til va shu kabilar kiradi.
Ontologiya tillari bilan ishlashning bir necha texnologiyalari mavjud: ontologik muharrirlar (ontologiyalar yaratish uchun), ontologik SUBD (ontologiyalarni saqlash va ularga kirish uchun) va ontologik ombor (bir nechta ontologiyalar bilan ishlash uchun).