Bosh va Orqa miyaning tugma churralari. Klassifikatsiya, etiologiyasi, patogenezi, patomorfoloyasi, klinikasi

ORQA MIYA TUG’MA CHURRALARINING TASHXISI 
Umurtqa pog’onasining bo’ylamasida, o’rta chiziqda, ayniqsa bel-dumg’aza 
sohasida churra kabi do’ppayib chiqib turishi, uning suyuqlik bilan to’lganligi, 
nevrologik o’zgarishlar bilan qo’shilib kelishi va boshqa yo’ldosh majruhlarni bo’lishi 
tashxisini aniq qo’yishga yetarli darajadagi belgilar hisoblanadi. Lekin orqa miya 
tug’ma churralarining turlarini ajratish qiyinroq bo’ladi. Churralarni do’ppayib chiqib 
turishiga va nevrologik o’zgarishlarning dag’alliklariga qarab churralarning turlarini 
ajratish imkoniyati bo’ladi. Orqa miya churralarining ichida meningotseleni ajratish 
osonroq bo’ladi, chunki uning do’ppayib chiqqan churra qopining oyog’i tor va 
nevrologik o’zgarishlari bo’lmaydi. Orqa miyaning tug’ma churralarini boshqa 
turlarida nevrologik belgilar dag’al bo’ladi. Orqa miya churrasining yashirin turini 
aniqlashda bel-dumg’aza sohasidagi mahalliy o’zgarishlarga, tovonlarning shaklini va 
nevrologik belgilarni o’zgarishlariga asoslanadi. Qo’yilgan tashxis umurtqalarning 
rentgen tasvirida aniqlangan patologik o’zgarishlar bilan tasdiqlanadi. 
ORQA MIYA TUG’MA CHURRALARINI DAVOLASH 
Orqa miya tug’ma churralarining konservativ usuli bilan davolab 
bo’lmaydi. Ular faqatgina jarrohlik usuli bilan davolanadi. 
Bolalarning yoshidan qat’iy nazar orqasida churra qopi bo’lsa operatsiya 
qilishga ko’rsatmasi hisoblanadi. Agarda churra qopining devorlari yupqalashgan 
bo’lib, ularda yara ochilishiga moyilligi bo’lsa, qopning o’lchovi tez orada kattalashib 
yorilsa va likvor oqadigan bo’lsa infeksiya kirishi uchun yo’l ochiq bo’ladi. Bunday 

---

holatda, bosh miyani va orqa miyani komponentlari bilan birga o’tkir yallig’lanish 
(meningit, meningoensefalit, ventrikulit, mielit) vujudga keladi. Bu xastalikdan 
tuzalgan bemorlarda keyinchalik ularning asoratlari (araxnoidit, surunkali 
leptomeningitlar) qoladi. Keltirilgan qo’shimcha kasalliklarni va ularning asoratlarini 
oldini olish uchun tezlik bilan shoshilinch ravishda operatsiya qilinadi. Orqa miyaning 
churralarini do’ppayib chiqib turgan qopining yorilishini kutmasdan va turli asoratlarni 
paydo bo’lishini oldini olish maqsadida bolalarni tug’ilgandan so’ng bir necha soat va 
kun ichida operatsiya qilish kerak bo’ladi. 
Orqa miya churralarining yashirin turlarida chanoq a’zolarini ish faoliyati 
buzilgan bo’lsa, og’riq sindromi doimiy bo’lib, davomli konservativ davolash usuli 
yordam bermasa bunday bemorlarni ham jarrohlik usuli bilan davolanadi. Lekin 
ularning operatsiyasini 12 yoshdan oshgan bolalarda qilish mumkin bo’ladi. Chunki 
umurtqalarning to’liq suyakka aylanishi, ayniqsa bitmay qolgan ravoqlarning bitishi 
shu keltirilgan yoshda tamom bo’ladi. 
Agarda orqa miyaning churralarini qoplari yallig’langan bo’lib, meningit 
belgilari bo’lsa, nevrologik o’zgarishlari dag’al bo’lsa va boshqa a’zolarida og’ir 
majruhlar yo’ldosh bo’lsa bunday bemorlarda operatsiya qilishga monelik 
hisoblanadi. 
Orqa miya churralarining operatsiya qilish mohiyati churralarning qoplarini 
olib tashlash va umurtqalarning ravoqlarini nuqsonlarini yumshoq to’qimalar bilan 
plastika qilishdan iboratdir. Operatsiya umumiy og’riqsizlantirish ostida o’tkaziladi. 
Operatsiya stolida bemor bola qorniga yotqiziladi. Qornining past qismiga yumshoq 
yostiqcha qo’yilib, chanoq sohasi ko’tarilib qo’yiladi. Bu bilan operatsiya yarasidan 
tashqariga haddan tashqari likvorning oqib ketishini oldi olingan bo’ladi. 
Aseptika va antiseptikaga rioya qilgan holda churra qopining do’ppayib 
ko’tarilib turgan yerini ikki tomonidan terining normal chegarasidan yarim oval 
shaklida ko’ndalangiga kesiladi. Churraning ustidagi o’zgargan va chandiqqa aylanib 
yopishib qolgan terisi vaqtincha qoldiriladi. Churra qopining atrofidagi yumshoq 
to’qimalar ajratiladi va orqa miyaning subaraxnoidal bo’shlig’i bilan tutashgan 
churraning oyog’i ochiladi. So’ngra churra qopi bo’ylamasiga kesiladi va uning ichi 
taftish qilinadi. Agarda orqa miyaning plastinkaga aylangan bir qismi va atrofiyaga 
uchragan ildizchalari churra qopining devoriga yopishgan bo’lsa, ularni ehtiyotlik 
bilan ajratiladi va orqa miyaning subaraxnoidal bo’shlig’iga joylashtiriladi. Churra 
qopining ichida mielotsistotsele, ya’ni orqa miyaning markaziy kanali kista shaklida 
kengayib, churra qopining devoriga yopishgan bo’lsa, uni ajratishi ancha qiyin bo’ladi. 
Kengaygan va devorlari taranglashgan mielotsistotseleni punksiya qilib ichidagi 
suyuqlik maksimal olib tashlanadi va shu kistani punksiya qilingan yeri 1 sm. 
kenglikda kesilib, likvorni tashqariga chiqarish uchun yo’l ochib qo’yiladi. Natijada 
kistaning hajmi kichkina bo’ladi, devorlari esa burishib qoladi. Churra qopinining 
devoridan orqa miyani ajratish ancha qiyin bo’ladi. kengaygan qismi subaraxnoidal 
bo’shlig’iga joylashtiriladi. Oqayotgan qon to’xtatiladi. So’ngra churra qopining 
oyog’ini berkitishga kirishiladi. Bitta umurtqa ravog’ida nuqson bo’lganida churra 
qopining oyog’i ingichka va tor bo’ladi. O’sha yerdan churra qopi chiqib turadi. Tor va 
ingichka oyoqli churra qopi asosan meningotseleda uchraydi. Orqa miya tug’ma 
churralarining qolgan hamma turlarini oyog’i keng bo’ladi. Orqa miya tug’ma 

---

churrasining oyog’i tor va ingichka bo’lsa bog’lab tashlasa bo’ladi. Lekin keng oyoqli 
churralarning oyog’ini bog’lab bo’lmaydi. Ularni tugunli chok bilan tikishga to’g’ri 
keladi. Churra qopining tikilgan oyog’i qismidagi devori yupqa bo’lgani sababli har 
bir nina kirgan yerdan tashqariga likvorni oqishi kuzatiladi. Kelgusida kuzatiladigan 
likvorreyani va churra qopini qaytadan paydo bo’lishini oldini olish maqsadida churra 
qopining oyog’ini va umurtqalarni bitmay qolgan ravoqlarining nuqsonini yumshoq 
to’qimalar bilan plastika qilinadi. Churra qopining oyog’i tikilgandan so’ng taxminan 
3 sm qoldirib churra qopi kesib tashlanadi. Churra qopining qoldirilgan qismini 
o’rtasidan quroq shaklida kesib, ikkala quroqni ikki qavatli qilib umurtqa ravog’ining 
nuqsonini berkitish uchun ishlatiladi. Churra qopining bir tomonida qoldirilgan qurog’i 
ikkinchi tomonidagi qoldirilgan quroqning tubiga, ya’ni tikilgan churra oyog’ining 
ustiga yopishtirib tikiladi. Uning ustidan ikkinchi qurog’i churra oyog’ining ustidan 
qarama-qarshi tomonga o’tqazilib ravoq nuqsoni chetidagi yumshoq to’qimaga 
tikiladi. Ayrim hollarda bunday usul ham yetarli darajada yahshi natija bermaydi. Shu 
sababli yumshoq to’qimalar bilan plastika qilishni yana kuchaytirish maqsadida orqa 
serbar muskulning aponevrozidan balandligi 3 sm, muskul bo’ylamasidan esa 
umurtqalarning ravoqlarini nuqsonini yopish uchun teng keladigan uzunlikda ikki 
tomonidan quroq shaklida kesib olib plastikaga ishlatiladi. Bu quroqlar ham churra 
qopi bilan yopilgan quroqqa o’xshaydi. Tikilgan churra oyog’ini ustidan umurtqalar 
ravoqlarini to’rt qavatli yumshoq to’qimalar bilan yopishini Bauer usuli bo’yicha 
plastika qilish deyiladi. So’ngra orqa serbar muskul bo’ylamasiga tikiladi, teri osti 
to’qimalar va teri ko’ndalangiga tikiladi. Operatsiyani boshlangandan to tamom 
bo’lgunga qadar kesilgan qon tomirlaridan oqayotgan qon o’z vaqtida kaogulyatsiya 
qilish yoki tikib boylash yo’llari bilan to’xtatiladi. 
Orqa miya tug’ma churralarining yashirin turida og’riq sindromi o’qtin-
o’qtin qaytalanib tursa, tundagi siydigini ushlay olmasligi davom etsa, konservativ 
davolash usullari yordam bermasa, taxminan 12 yoshdan oshgan bolalarga jarrohlik 
usuli bilan davolash tavsiya etiladi. Umumiy og’riqsizlantirish ostida bemorlar 
operatsiya stolida yonida yotqiziladilar. Aseptika va antiseptikaga rioya qilgan holda 
operatsiya boshlanadi. Ravoqlarda nuqsonlari bor bel-dumg’aza umurtqalari ustidan 
parallel holatda to’g’ri chiziqda teri, teri osti to’qimalar kesiladi va nuqsonli 
umurtqalar ochiladi. Ezilib yotgan qattiq pardani va orqa miyaning ildizchalarini ozod 
qilishga kirishiladi. Umurtqalarning ravoqlaridagi nuqsonlarni, ya’ni qayilib qolgan 
chetlari olib tashlanadi. Epidural bo’shlig’ida joylashgan tog’ay moddasini, 
qalinlashgan sariq boylamani va yog’ to’qimalarni olib tashlanadi. Ayrim hollarda 
epidural bo’shlig’ida qattiq pardani va ot dumi ildizchalarining ezib turgan, 
ko’ndalangiga tortilgan va qalinlashgan fibroz boylamasi bo’ladi. Uni olib tashlash 
bilan qattiq pardani va ildizchalarni ezilish sababi yo’qotiladi. Ochilgan yerda orqa 
miyaning pulsatsiyasi yahshi bo’lsa qattiq pardani ochishga ko’rsatmasi bo’lmaydi va 
qattiq parda ochilmaydi. Agarda qattiq pardaning pulsatsiyasi bo’lmasa subdural 
bo’shlig’ida patologik o’zgarishlar borligidan dalolat beradi va qattiq pardani 
ochishga to’g’ri keladi. Qattiq pardani o’rtasidan bo’ylamasiga kesilib ochiladi va 
subdural bo’shlig’i taftish qilinadi. Bu bo’shliqda yopishqoqlar yoki boshqa xil 
patologik o’choq bo’lsa ularni ajratiladi va olib tashlanadi. Likvorning yo’li ochiladi. 
Qon oqishi to’xtatiladi. Orqa miya ilitilgan fiziologik suyuqlig’i bilan yuviladi. Qattiq 

---

parda va boshqa yumshoq to’qimalar qavatma-qavat tikiladi. Operatsiya tamom 
bo’ladi. Yara yod suyuqlig’i bilan surtiladi, so’ng aseptik bog’lama qo’yiladi. 
Operatsiyadan keyingi paydo bo’ladigan asoratlarni oldini olish uchun, 
yarani birlamchi bitishini ta’minlash uchun bemorlarga qisqa vaqt qornida yotishni 
tavsiya qilinadi va yotqiziladi. Dori-darmonlardan antibiotiklar, qon to’xtatuvchi, 
og’riqni qoldiruvchi, metabolik va antiholinesteraz preparatlaridan, vitaminlardan va 
degidratatsiya qiluvchi dorilardan beriladi. Bemorlarning umumiy ahvollari stabil 
bo’lganida so’ruvchi dorilardan beriladi. Oyoqlarini massaj va LFK qilinadi. 2-3 oy 
o’tganidan keyin bemorlarga sanatoriya va kurortlarda davolanish tavsiya etiladi. 
Agarda bemorlar yurganida qiynalishlar bo’lsa ortopedik yordami tavsiya etiladi.