“бошланғич синфларда амалий гимнастикани жисмоний сифатларини

1.3.2. Мувозанат сақлаш машқлари 
Мувозанат сақлашнинг зарур шарти умумий оғирлик марказининг 
таянч майдони устида жойлашишидир. 
Таянч майдони қанчалик катта бўлса, мувозанат шунчалик турғун 
бўлади. 
Мувозанат сақлаш машқлари қоматни шакллантириш учун катта 
аҳамиятга эга, чунки уларни бажараѐтганда бел ҳамда бутун гавда 

---

21 
мускулларининг тонуси анча ортади. 
Мувозанат сақлаш машқлари полда ѐки баландроқ таянч жойда 
(гимнастика ўриндиғида, ходада), турган жойда ва ҳаракатда бажарилади. 
Гимнастика машғулотларида махсус мувозанат сақлаш машқлари кўпинча 
баландроқ таянч жойда бажарилади. 
Турган жойда бажариладиган машқларга; кичик таянчда оѐқ 
учларида, товонларда, бир оѐқда тик туришлар, қўл, оѐқ, гавда ҳаракатлари 
билан бажариладиган машқлар (масалан, бир оѐқда шунингдек икки оѐқда 
бурилишлар, сакраб бурилишлар, (бир ва икки оѐқда ўтиришлар) киради. 
Баландроқ таянч жойда бундан ташқари, пастроқ ҳолатдан баландроқ 
ҳолатдан пастроқ ҳолатга (шу жумладан ѐтиш ҳолатига ҳам) ўтиш, ўтирган 
ҳолатдан силтаниб ўтиш машқлари бажарилиши мумкин. 
Ҳаракатда бажариладиган машқларга қуйидагилар: юришнинг барча 
турлари (оддий қадам, жуфтлама қадам, алмаш қадам, елка қадам билан 
олдинга юриш) югуриш ва рақс қадамлари билан ҳаракат қилишлар 
киради. 
Мазкур машқлар груҳининг кўпроқ қисмини қўл ва гавданинг 
ҳаракатлари, тўхташлар, энгашишлар, бурилишлар ва ҳакозолар билан 
юришлар ташкил қилади. 
Тусиқларни ошиб ўтиш, юкларни бир жойдан иккинчи жойга 
кўтариб ўтиш ва икки киши бўлиб алмашиб ўтиш ва аралаш таянишларда 
ҳаракат қилиш катта аҳмиятга эга. Ходада (яккачўпда) мувозанат сақлаш 
машқларни бажарганда арғамчилар, таѐқчалар (сакраб ўтиш ѐки остидан 
ўрмалаб ўтиш учун), тўлдирма тўплар (улар устидан хатлаб ўтиш учун) ва 
ҳоказолар тўсиқ бўлиб хизмат қилиши мумкин. 
Кўтариб 
ўтиш учун юк сифатида тўлдирма тўплардан 
фойдаланилади. Яхши тайѐргарликка эга бўлган гуруҳлардан шеригини 
кўтариб ўтиш мумкин. 
Баландроқ таянч жойда икки киши бўлиб алмашиб ўтишнинг икки
асосий усули бор: 

---

22 
Шериклардан бири хода (яккачўп)га кўндаланг чўққайиб таянади ѐки 
қоринга ѐтиш ҳолатини қабул қилади, иккинчиси эса, унинг устидан 
хатлаб ўтади. 
Шериклар учрашганда бир-бирининг елкаларидан ушлашиб, ўнг 
оѐқлари кафтларининг ички қирралари бир-бирига теккунга қадар олдинга 
узатадилар ва бир-бирини ушлагунча узатилган оѐқда чапга бурилишади. 
Бу усул мураккаб бўлиб, аввал полда ўргатишни талаб қилади ( 1- расм). 
Аралаш таянишларда ҳаракатланиш машқлари тиззаларда тик туриб 
таяниш, чўққайиб таяниш, қўллар билан таянганча оѐқларни кериб ўтириш 
ҳолатларида силжиш, таяниш ѐн томонга силжиш кабилардан иборат 
бўлиши мумкин. 
1-расм
Ўргатиш методикаси. Мувозанат сақлаш машқларнинг ўргатишда 
яхлит 
ўргатиш 
методи 
қўлланилади. 
Ўрганиладиган 
машқни 
шуғулланувчиларга тушунтириш ва кўрсатиш зарур, кейин эса уни 
бажаришни талаб қилиш мумкин. Баландроқ таянч жойдаги машқларга 
ўтишдан олдин дастлаб уларни полда ўрганиш зарур. 
Мувозанат сақлаш машқларнинг таянч майдонини ўзгартириш бош 
ва гавда ҳолатларни (бурилишлар, энгашишлар) қўл ҳолатларини ҳаракат 

---

23 
йўналишини ўзгартириш, баландликни ошириш, бажариш тезлигини 
ўзгартириш, қўшимча тўсиқлар ҳосил қилиш ва бошқалар орқали 
мураккаблаштириш мумкин.