Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining tabiatga doir tushunchalarini shakllantirish Mundarija: Kirish Asosiy qism

Мalaka ishining maqsadi: о‘quvchilarda tabiatga doir ilmiy tushunchalar shakillantirish borasida o‘lkamizning tabiat hodisalari va undagi jismlar haqida boshlang‘ich bilimlar berish. inson va tabiat o‘rtasidagi o‘zaro aloqalarni ko‘rsatish. tabiatdan foydalanish va uni asrash bo‘yicha inson faoliyati bilan tanishtirish, tabiatdan foydalanish va uni asrash uchun zarur bo‘lgan amaliy ko‘nikmalarni hosil qilish va shu asosda tabiatga nisbatan maqbul dunyoqarashni shakillantirish hamda Vatan va mehnatga muhabbat, ekologik, estetik ruhda tarbiyalash.
Мalaka ishining vazifalari:

• 
  о‘quvchilarga jonli va jonsiz tabiat va maktab atrofidagi, viloyatdagi, o‘z yurtidagi kishilarning mehnati haqidagi tasavvur va tushunchalarini shakillantirish va rivojlantirish;
  
• 
  tabiatdagi va kishilar mehnatidagi mavsumiy o‘zgarishlarni kuzatish;
  
• 
  oddiy ilmiy dunyoqarashni shakillantirish maqsadida jonli va jonsiz tabiatdagi voqelikni o‘quvchilar bilan doimiy kuzatib borish;
  
• 
  aniq misollar asosida ashyolar va tabiat hodisalari o‘rtasidagi o‘zaro aloqalarni ochib berish, tabiatning odamlar mehnatiga ta’sirini ko‘rsatish;
  
• 
  tabiatni asrash amaliyoti hg‘aqida bilimini rivojlantirish yuzasidan o‘tkazilayotgan tarbirlar bilan tanishtirish.
  

Asosiy qims:
1. O‘quvchilarni tabiatga doir ilmiy tushunchalar berishning o‘ziga xos xususiyatlari.
Tabiatshunoslik darsi boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini har tomonlama tarbiyalashda keng imkoniyatlarga egadir. Bu kurs dunyoviy bilimlar asosida o‘quvchilarning tafakkur darajasini rivojlantirishda dastlabki zamin bo‘la oladi. Bu masalalarni hal qilish ya’ni bola shaxsini kamol toptirishda innovatsion metodlardan foydalanish alohida ahamiyat kasb etadi. O‘qituvchi ta’lim jarayonida turli mazmundagi innovatsiyalarni qo‘llash asosida o‘quvchilarni yangi bilimlar bilan qurollantirishga erishadi.
Turli faoliyatlar orasida o‘quv mashg‘ulotlarida bolalarni aqliy kuchlarini rivojlantirishda mantiqiy fikrlash qobiliyatlarini o‘stirish markaziy o‘rinda turadi. Zero, o‘qituvchi tabiiy bilimlarni o‘rganishda mashg‘ulotlari mazmunini tubandagicha boyitadi:
-turli mazmundagi savollar, savol-topshiriqlar;
-mahalliy materiallarni kengroq o‘rganish asosida;
-bolalarni yoshiga mos boshqotirmalarni tavsiya etish;
-tabiat xodisalari va jismlariga doir masalalar yechish orqali;
-zehni o‘tkir va past o‘zlashtiruvchi bolalar bilan yakka tartibda ishlash;
-tez aytishuvlarni bayon etish orqali;
-tabiat jismlariga doir topishmoqlarni topish;
-amaliy topshiriqlarni bajarish yo‘llari vositasida o‘quvchilarning mantiqiy tafakkuri rivojlantiriladi:
Bolalarga quyidagi mazmunda savollar havola etiladi:
-Kuz faslining belgilarini sanab bering.
-Qaysi o‘simliklar urug‘lari va qaysilari piyozchalari yordamida ko‘payadilar?
-Nima uchun qish faslida qurbaqa, kaltakesak, ilon singari hayvonlarni uchratmaymiz?
Bolalarning faolligini oshirishda quyidagi boshqotirmalarni yechish taklif etiladi: «Atirgul», «Majnuntol», «Toshbaqa», «Chigirtka». Bu so‘zlar vertikal chiziqlarda yoziladi, so‘ngra har bir harfning to‘g‘risida-gorizontal chiziq buylab o‘simlik va hayvonlarning nomlari yoziladi.
I. Tabiatga oid masalalar yechish esa bolalarni chuqur fikrlashga odatlantiradi:
1. Gulshunos lolaning 14 ta piyozchasini yerga qadadi. Ularning 11 tasi unib chiqdi va shundan to‘qqiztasi gulladi. Keyingi yili esa 7 tupi gulladi. Jami gullamagan lolalar sonini hisoblang.
II. Mahalliy materiallarni o‘rganish asosida bolalarning tabiatga oid bilimlari chuqurlashtira boriladi. Shu maqsadda o‘quv, sinfdan tashqari mashg‘ulotlarda hamda uy vazifalarini bajarish jarayonlarida tubandagi mazmundagi topshiriqli kartochkalarga javob topishlari maqsadga muvofiqdir:
1. Vohamizda o‘sadigan o‘simlik nomlarini ko‘rsating.
A) ozuqabop o‘simliklar
B) vitaminli o‘simliklar
V) dorivor o‘simliklar
G) manzarali o‘simliklar
2. Qishloq xo‘jaligi hayvonlarning nomlarini yozing:
a) asalarichilik
b) ipakchilik
v) baliqchilik /turlari/
g) parrandachilik
d) chorvachilik
3. Mahalliy sharoitimizda olinadigan tabiiy boyliklar va zahiralarni o‘rganish uchun o‘quvchilarga quyidagi savollar havola etiladi:
A) O‘zbekiston hududida mavjud qazilma boyliklar
B) O‘lkamizdagi o‘rmonlar
V) Tog‘ va o‘rmonlarda o‘sadigan yovvoyi foydali o‘simliklar
G) Ovlanadigan hayvon turlari
D) Hayvonlardan olinadigan mahsulotlar
Е) O‘zbekiston cho‘llarida o‘sadigan o‘simliklar
III. Bolalar diqqatiga topishmoqlarni havola qilish jiddiy uylashni talab qiladi: Tusi oppoq paxta emas, g‘irchillaydi taxta emas /qor/. Usta pustin tikibdi, ignalarin silashni unutibdi /tipratikan/.
Xullas, o‘quv jarayonida har bir o‘quvchi fikr yuritishi asosida aqliy faoliyat takomillasha boradi. Shu bilan bog‘liq holda o‘quvchilarni tabiatga oid ilmiy tushunchalarini, bilimini chuqurlashishida o‘quvchining mahorati alohida o‘rin tutadi.
Tevarak atrofingizdagi barcha narsalarga diqqat bilan qarang.
Kunduzi havo iliq. Moviy osmonda quyosh charaqlab turibdi., oq bulutlar suzib, qushlar charx urib yuribdi. Daraxtlar shox-shabbasi shitirlaydi. Pishgan mevalarining og‘irligidan ko‘pchilik daraxtlarning shoxlari yerga egilib qolgan. Gullayyotgan o‘simliklardan xushbo‘y hid taraladi. Ularning guli ustida kapalaklar uchib yuribdi. Uzoqdan cho‘qqisini qor qoplagan tog‘lar ko‘rinib turibdi. Yerda, oyog‘ingiz ostida goho-goho toshlar uchraydi. Yo‘l bo‘yidagi o‘tlar orasida temirchak chiqib, yashirinib oldi. Yo‘l yoqasidagi ariqda shildirab tiniq suv oqib yotibdi
Kechasi osmon qoronilashganda Oy bilan yulduzlar yaxshi ko‘rinadi. Havo salqinlashadi.
Quyosh, Oy, yulduzlar, Yer, havo, toshlar, o‘simliklar, hayvonlar, odamlar- bularning hammasi tabiat.
Tabiatni yaxshi bilgan va uni sevgan odamgina uning boyliklaridan oqilona foydalanadi. Ana shunga ko‘ra o‘qish, o‘rganish kerak. Shuning uchun siz tabiatshunoslik darslarida atrofingizdagi tabiat bilan va o‘lkamizdagi odamlarning mehnati bilan tanishishda davom etasiz. Nihoyat, atrofingizdagi tabiatda ajoyib va qiziqarli narsalar ko‘pligiga undan odamlar naqadar ko‘p boyliklar olishiga ishonch hosil qilasiz. Odamlar tabiatning boy in’omlaridan foydalanibgina qolmay uni muhofaza qilish va boyliklarini yanada ko‘paytirishga harakat qiladilar. Siz ajoyib o‘lkamizning ayrim o‘simliklari va hayvonlarining hayoti, odamlarning mehnati haqida ko‘p narsalar bilib olasiz.
Tabiatdagi hamma narsa o‘zaro bog‘liq. Masalan, organizmga yorug‘lik, havo zarur. Shuning uchun jonli tabiat jonsiz tabiatsiz yashay olmaydi. O‘simliklar havoni tozalaydi. Masalan, terak butun yoz davomida juda ko‘p changni tutib qoladi. Qayrog‘och bilan sirenning barglariga ham juda ko‘p chang o‘tiradi. Daraxtlar bilan butalar havoni yaxshilaydi, yozgi issiq kunlarda tagi soya va salqin bo‘ladi. Shuning uchun O‘zbekistonda ko‘chalarni ko‘kalamzorlashtirishga, istirohat bog‘lari va xiyobonlar barpo etishga katta e’tibor beriladi.
O‘simliklar bilan hayvonlar o‘zaro chambarchas bog‘langan. Hayvonlar o‘simliklar bilan oziqlanadi, ko‘pchiligi esa o‘simliklarning mevasi bilan urug‘ini tarqatadi.
Tabiatni asrab - avaylash. O‘quvchilar 1-va 2- sinflarda “Atrofimizdagi olam”ni o‘rganish jarayonida tabiatda o‘zini tuta bilish qoidalari bilan tanishganlar. Shuning uchun gullarni uzish, daraxt va butalar shoxini sindirish, qo‘ng‘izlar, qurbaqa, baqalarni yo‘q qilish mumkin emasligini yaxshi biladilar.
Tabiatga yetkazilagn zararni tuzatish qiyin. Odamlar butun umr yerda xo‘jalik ishlari bilan shug‘ullanadi. Shaharlar, fabrikalar, zavodlar quradilar. Bular odamlar uchun zarur.Buning uchun yog‘och olish maqsadida o‘rmonlardagi daraxtlar kesiladi. Shunga ko‘ra, Yerda yil sayin o‘rmonlar kamaya boradi.
Hozirgi vaqtda havo, suv, tuproq borgan sari ifloslanib bormrqda. Ular esa o‘simliklar, hayvonlar hayoti uchun zarurligini yaxshi bilasiz. Biroq zavod va fabrikalar havoni chang va tutun bilan ifloslantiradi, suv havzalariga va tuproqqa esa zararli moddalar tushadi. Shuning uchun ko‘p o‘simliklar bilan hayvonlar qiynaladi. Odamlar ko‘pincha o‘simliklarni yulib oladi, mo‘yna va go‘shti uchun hayvonlarni shafqatsiz qiradi.
Ilgari tez-tez uchraydigan ko‘p o‘simliklar bilan hayvonlar-lola, chinnigul, tog‘ echkisi, kapcha ilon,kichik burgut noyob bo‘lib qoldi. Ular haqidagi ma’lumotlar O‘zbekistonning “Qizil kitob”iga kiritilgan . O‘simliklar bilan hayvonlar ham xavf ostida turibdi: ilvirs, ba’zi hasharotlar, qushlar yer yuzidan yo‘qolib ketishi mumkin.
O‘simliklar va hayvonlar O‘zbekistonning “Qizil kitob” iga kiritilgan, chunki ular ham dengiz stellerov sigiri, ba’zi hasharotlar, qushlar, yirtqichlar va o‘simliklar kabi Yer yuzasidan yo‘qolib ketishi mumkin.