Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish metodikasi

0 ‘qituvchi darsni o‘tishda quyidagi vazifalarni bajarishi zarur:
1
) k o ‘p ay tirish v a boMish 
am allari m a ’n o si bilan ta n ish tirish ; 
k o ‘p a y tirish n in g o ‘rin alm ash tirish , g u ru h lash v a k o ‘p a y tirish n in g
q o ‘s h is h g a n isb a ta n ta rq a tish (q a v sla m i o ch ish ) x o ssa larin i tu sh u n tirish ;
2
) k o ’p a y tir is h ja d v a lin i o ’r g a tis h (y o d la tis h );
3) ja d v a ld a n ta s h q a r i k o ’p a y tiris h v a b o ’lis h n i o ‘r g a tis h (0 g a
k o ’p a y tir is h , 1 g a k o ’p a y tiris h v a b o ’lish , q o ld iq li b o N ish ).
100
ic h id a k o ’p a y tiris h v a boM ishni b ir n e c h a b o s q ic h g a b o ‘lib 
o ’rg a ta m iz :
/. 
Tayyorgarlik bosqichi.
100 ic h id a k o 'p a y tiris h v a boM ish II- 
s in fd a o ’q itila d i, a m m o ta y y o rg a rlik I-s in fd a n b o s h la n a d i. 
10
v a
100 
ic h id a ra q a m la s h g a b o g ’liq h o ld a s a n a s h o rq a li q o ’sh is h v a a y iris h
h a m o ’r g a tilib b o rila d i. I I - s in f b o s h id a I -s in fd a g i m is o lla rd a n m u ra k - 
k a b ro q m is o lla r u n g a b o g ’la b tu s h u n tirila d i. Y il o x ir ig a k e lib
o ’q u v c h ila rd a s o n la m in g ta rk ib la ri h a q id a g i b ilim o r ta d i v a k e n - 
g a y a d i, b u e s a b ir x il q o ’s h ilu v c h ila r y ig ‘in d is in i to p is h g a d o ir h a r 
x il to p s h iriq la m i b a ja ris h im k o n in i b e ra d i. M : 16 n in g ic h id a 2 so n i 
8
m a rta b o r; 4 so n i 4 m a rta b o r; 
8
so n i 2 m a rta b o r.
Q u y id a g ila m i b ir xil q o ‘s h ilu v c h ila m in g y ig ’in d is i k o ’r in is h id a
ta sv irla n g :
12 = □ + D
18 = О + П
12 = D + D + D + D
18 = П + □ + D
12 = D + D 
18 = П + D
B oM ish a m a lin i o ‘rg a n is h d a h a m 1 -sin fd a n ta y y o rg a rlik ish la ri
o lib b o r ila d i. M a s a la n : 
«8
ta d o ira c h a o lin g v a u n i 2 ta d a n q ilib
q o ’y in g » .
II. 
Ко ‘paytirish va bo ‘lishning jadval usulini ongli о ‘zlashtirish 
uchun asos bo'ladigan nazorat masalalarini ko'rib chiqish.
E n d i 
o ’q u v c h ila r g a b ir x il q o ’s h ilu v c h ila r y ig ‘in d is in i k o ’p a y tiris h g a al- 
m a s h tiris h g a m o s boM gan m is o lla rn i b e r is h k e ra k .
M a s a la n , « h a r q a y s i ta q s im c h a d a 5 ta d a n o lm a b o r. 4 ta ta q s im -
c h a d a q a n c h a o lm a b o r? R a sm li ta s v ir b ila n 5 + 5 + 5 + 5 = 2 0 m is o ln i 
y e c h a d ila r» . S h u n g a o ‘x s h a s h m is o lla r y o rd a m id a o ‘q itu v c h i b ir xil 
s o n la m i q o ‘s h is h -k o ‘p a y tiris h d e g a n y a n g i a m a ln i b e r is h in i a y ta d i. 
Q u y id a g i m a s h q la r b ila n q o ’s h is h n i k o ’p a y tiris h g a a lm a s h tir is h
m u s ta h k a m la n a d i:
212

---

1. Q o ‘s h is h n i k o ‘p a y tir is h g a a lm a s h tirin g :
3 + 3 + 3 + 3 + 3 =
6 + 6 + 6 + 6 =
2. N a tija la m i h is o b la n g , o ‘z o ‘m id a q o ‘s h is h n i k o ‘p a y tir is h g a
a lm a s h tirin g :
8 + 8 + 8 + 7 =
9 + 9 + 6 =
3. K o ‘p a y tiris h n i q o l s h is h g a a lm a s h tirin g : 
4-2 = , 5-3 =
4. I fo d a la m i ta q q o s la n g v a > , < y o k i = b e lg ila rin i q o ‘y in g : 
4 + 4 + 4 + 4 ...4 -3 , 9 -6 ...9 + 9 + 9 + 9 + 9 , 7-4...7-7-7-7
5. N a m u n a b o ‘y ic h a n a tija la rn i h is o b la n g :
5-7 = 3 5 ,5 - 8 =
, 
8-3 = 2 4 , 8-4
B o i i s h n i n g a n iq m a ’n o si b o i i s h g a d o ir m a s a la la m i y e c h is h d a , 
s o i i g r a te n g q is m ia r g a d o ir m a s a la la m i y e c h is h d a o c h ib b e rila d i. 
K o ‘p a y tir is h n in g o ‘rin a lm a s h tiris h x o s s a s i v a k o m p o n e n t v a u n in g
n a tija la r in in g n o m ig a b o g ‘ liq h o ld a b o i i s h n i n g k o m p o n e n ta la r i va 
n a tija s i n o m i b ila n ta n is h a d ila r.
I l l s i n f m a te m a tik a s id a k o ‘p a y tm a n in g o ‘rin a lm a s h tir is h x o s ­
sa si k a ta k la r, d o ir a c h a la r, tu g m a la r, y u ld u z c h a la r k a b i p r e d m e tla r q a ­
to rid a n fo y d a la n ib tu s h u n tirila d i. M a s a la n : T o ‘g ‘ri t o ‘r tb u rc h a k n i 
c h iz ib , u n i k v a d ra tla r g a a jra tis h a d i, u n i s a n a s h d a o ld in u s tu n
b o ’y ic h a , k e y in q a to r b o ‘y ic h a s a n a b
4 -2 = 8 , 2 -4 = 8 n i k e ltirib
c h iq a r a d ila r. B u x o s s a u c h u n q u y id a g i m a s h q la m i b a ja ris h m u m k in :
a. T u s h ir ib q o ld irilg a n s o n la m i to p in g .
5 . . . = 6 0
b. N a m u n a m is o ld a n fo y d a la n ib h iso b la n g .
3 ( 1 2 + 1 5 )= 3 - 12+ 3-15 = 3 6 + 4 5 = 8 1 ; 
1 5 ( 5 + 1 ) =
d. I fo d a la m i ta q q o s la n g v a k o ’p a y tiris h b e lg ila ri o ’m ig a > , < , =
b e lg ila rin i q o ’y in g . 1 2 -3 ...7 2 :2 , 5-3 2 :8 .
213

---

S h u o ‘rin d a ja d v a ld a n f o y d a la n is h m u m k in :
a
b
ab
ba
3
4
7
2
10
5
N a tija d a u m u m iy k o ‘rin is h d a g i a b = b a
te n g lik n i k e ltir ib
c h iq a ra d ila r.
X u s u s iy h o ld a 1 g a k o ‘p a y tiris h v a b o ‘lis h m is o lla rd a m u s ta h ­
k a m la n a d i. B oM ishdagi o so n y o N la rd a n b iri n o l b ila n tu g a y d ig a n
s o n la r u s tid a boM ish a m a lin i b a ja r is h d ir 8 0 :1 0 =
8
.