Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish metodikasi

Suhbat metodi
0 ‘q itu v c h i b iro r m e to d n i, m a s a la n , s u h b a t m e to d in i q o M lag an d a 
o ‘q u v c h ila rn in g b ilis h f a o liy a tin i h a r to m o n la m a o ‘stiris h m u m k in . 
M a s a la n : 100 ic h id a ra q a m la s h n i o ‘q itis h d a o ‘q u v c h ila rg a q a n d a y
s o n la r b ir x o n a li v a q a n d a y s o n la r ikki x o n a li e k a n lig in i, u n d a n k e y in
ik k ita ra q a m b ila n if o d a la n g a n s o n la m i ik k i x o n a li s o n la r d e y ilis h in i 
a y tib o ‘tis h lo z im . S h u n in g d e k , s u h b a t ja r a y o n id a n e c h ta ra q a m b ila n
n o l if o d a la n ilis h in i v a 1 d a n 9 g a c h a n e c h ta so n , 10 d a n 9 9 g a c h a
n e c h ta s o n b o rlig in i b a y o n q ilis h k era k .
4. Bayon qilish metod
B a y o n q ilis h m e to d i ik k i tu r g a b o N in ad i:
a) 
k o ‘rg a z m a li b a y o n q ilish . B u n d a o ‘q itu v c h i b ilim la m i b a y o n
q ilis h b ila n b irg a u n in g h a q iq iy lig in i m is o lla r o rq a li n a m o y is h q ila d i;
49

---

b ) 
m u a m m o li b a y o n q ilish . B u n d a o ‘q itu v c h i m a te r ia ln in g
m u a m m o s in i q o ‘y a d i, u n i y e c h is h yoM larini k o ‘r s a ta d i, a s o s la y d i v a
isb o tla y d i.
M a s a la n : a g a r k o ‘p a y u v c h i v a k o ‘p a y tu v c h in in g o ‘m i al- 
m a s h tirilib k o ‘p a y tirils a , k o ‘p a y tm a q a n d a y o ‘z g a r a d i? 0 ‘q itu v c h i 
b u sa v o ln i tu s h u n tiris h d a ily u s tra s io n k o ‘rg a z m a la r d a n fo y d a la n ila d i:
3 x 4 = 1 2 y a ’n i 3 + 3 + 3 + 3 = 1 2 y o k i 4 x 3 = 1 2 y a ’n i 4 + 4 + 4 = 1 2 .
D e m a k , k o ‘p a y tm a v a k o ’p a y tu v c h ila m in g o ‘m in i a lm a s h tir g a n
b ila n k o ‘p a y tm a o ‘z g a rm a y d i d e g a n x u lo s a n i o ‘q u v c h ila r ily u s tra ­
sio n y o rd a m id a k e ltir ib c h iq a ra d ila r. H a r q a to rd a 3 ta d a n tu g m a n i 4 
q a to r o lin a d i.
2 -s in fn in g d a rs lig id a k o ‘p a y tir is h n in g o ‘rin a lm a s h tir is h q o n u n i 
b ir n e c h a a n iq m is o lla rd a q a ra lg a n . 0 ‘q u v c h ila r g a n e c h ta q a to r b o r ­
lig in i b ilis h n i b u y u ra d i v a n e c h ta tu g m a b o rlig in i h is o b la s h n i ta la b
q ila d i. 
B u n i 4 x 3 = 1 2 y o z u v b ila n ifo d a la y d i. 
Ik k in c h i m a rta
o ‘q itu v c h i tu g m a n i y u q o rid a n p a s tg a q a ra b s a n a s h n i b u y u r a d i v a y u - 
q o rid a n p a s tg a q a r a g a n n e c h ta q a to r b o rlig in i a n iq la b n e c h ta tu g m a
b o r lig in i b ilis h n i ta la b q ila d i. N a tija la m i te n g la s h tir is h b ila n 3 x 4 = 1 2
v a 4 x 3 = 1 2 y o z u v n i h o s il q ila d i. S h u n g a
0
‘x s h a s h ik k ita m is o l 
k e ltir ib , k o ‘p a y tu v c h ila rn in g o ‘m in i a lm a s h tir g a n b ila n k o ‘p a y tm a
o ‘z g a r m a y d i d e g a n u m u m iy x u lo s a n i k e ltir ib c h iq a ra d i.
5. 
Mashq metodi
M a te m a tik a o ‘q itis h n in g o ‘z ig a x o s x u s u s iy a ti s h u k i, y a n g i m a ­
te ria l b ila n ta n is h is h h a m d a te g is h li b ilim o ‘q u v v a m a la k a la m i h o sil 
q ilis h o ‘q u v c h ila r to m o n id a n m a s h q la r tiz im in i, y a ’n i, m a ’lu m
m a te m a tik to p s h iriq la m i b a ja r is h o rq a li a m a lg a o s h irila d i. M a s h q la r 
m a teria l m a z m u n ig a v a m a te m a tik sru k tu ra sig a q a ra b tu rlic h a boN ishi 
m u m k in : ifo d a la m in g q iy m a tin i to p ish , ta q sim lash , te n g la m a la m i 
y ec h ish , m a sa la la r y ec h ish v a h.k. M a sh q la r h a r xil boN ishi m u m k in : 
d a rslik d a n o lin g a n v a u n i o ‘q itu v c h i y o zd irish i m u m k in , o d a td a g i y o k i 
q iz iq a rli k o ‘rin ish d a , d id a tik o ‘y in sh a k lid a v a h.k.
D a rs d a a y n iq s a ta y y o rg a rlik m a s h q la ri m u h im a h a m iy a tg a e g a . 
B u m a s h q la r sh u n d a y x a r a k ty e r d a b o N a d ik i, u n in g m a z m u n id a o ld ­
in g i o ‘q u v m a te ria lin i ta k ro rla s h , m u s ta h k a m la s h v a y a n g i m a te r ia ln i 
o ‘r g a n is h g a
p o y d e v o r
ta y y o rla s h
m u m k in
b o N a d i. 
M a s a la n , 
o ‘q itu v c h i o ld in
50

---

8 x 6 = 4 8
7 x 9 = 63
6 x 4 = 24
4 8 : 8 = □
63 : 9 = □
2 4 :6 = □
m a s h q la m i y e c h ir g a n d a n k e y in g in a
x-3=21 k o ‘r in is h d a g i te n g la - 
m a n i y e c h is h g a o ‘ta d i.
Y a n g i m a te ria l b ila n ta n is h is h a s o s a n o ‘q u v c h ila r b a ja ra d ig a n
m a s h q la r tiz im i o rq a li a m a lg a o s h irila d i. M a s h q la m i o ‘r in li b a ja ris h - 
n in g e n g a s o s iy y o ‘li k o ‘rg a z m a li q ilib b a ja ris h d ir. S h u n in g u c h u n
m a te m a tik
tu s h u n c h a la r
v a
q o n u n iy a tla r 
b ila n
ta n is h tiris h d a
t o ‘p la m la r u s tid a a m a lla r d a n v a te g is h li a r ifm e tik a m a lla m in g y o z il- 
is h id a n fo y d a la n ila d i.
M a s a la n , 4 + 3 , o ‘q u v c h i 4 ta q iz il d o ir a c h a v a 3 ta q iz il d o ira c h a
o lib u la m i b ir la s h tir ib 7 ta d o ir a c h a h o s il q ild i. 4 + 3 = 7 d e b y o z d i, 
k e y in d o ir a c h a la m i r a n g la r b o ‘y ic h a a jra tib 7 -4 = 3 y o k i 7 -3 = 4 n i h o ­
sil q ild i: a g a r y ig ‘in d id a n q o ‘s h ilu v c h ila r d a n b irin i a y irs a ik k in c h i 
q o ‘s h ilu v c h i h o s il boM adi.