Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish metodikasi

1 2 -3 = 1 2 + 1 2 + 1 2 .
B u e s a o ‘q u v c h in in g d e d u k tiv x u lo s a c h iq a ris h i b o N ad i.
M a te m a tik a o ‘q itis h d a b u m e to d la rd a n s h u n d a y la rin i q o ‘lla sh
k e r a k k i, u o ‘q u v c h ila r n in g fik rla s h in i f a o lla s h tiris h v a b u f ik rla m i 
r iv o jla n tir is h g a y o rd a m b e ris h i lo z im .
9 -§ . B o s h la n g N c h s in fd a m a te m a tik a d a r s i v a o ‘q itis h n in g  
tu r li sh a k lla r i
M a k ta b d a m a te m a tik a o ‘q itis h n i u y u s h tiris h n in g
ta rix iy , m u - 
ra k k a b , k o ‘p y illik ta jr ib a d a te k s h ir ilg a n v a
h o z irg i 
z a m o n n in g
a s o s iy ta la b la r ig a ja v o b b e r a d ig a n s h a k li d a rsd ir.
0 ‘q u v c h ila rn in g m a te m a tik b ilim la rn i o ‘z la s h tiris h i f a q a t o ‘q u v
is h id a
t o ‘g ‘ri m e to d ta n la s h g a bogM iq b o M m a sd an , b a lk i o ‘q u v
ja r a y o n in i ta sh k il q ilis h f o rm a s ig a h a m bogM iqdir. D a r s d e b d a s tu r  
b o ‘y ic h a b e lg ila n g a n , a n iq ja d v a l a s o s id a , a n iq v a q t m o b a y n id a
o ‘q itu v c h i r a h b a rlig id a o ‘q u v c h ila rn in g o ‘z g a rm a s so n i b ila n ta s h k il 
e tilg a n o ‘q u v is h ig a a y tila d i.
D a rs v a q tid a o ‘q u v c h ila r m a te m a tik a d a n n a z a riy m a ’lu m o tg a , 
h is o b la s h m a la k a s ig a , m a s a la y e c h is h , h a r x il o M c h ash la m i b a ja r- 
is h g a o ‘r g a n a d ila r, y a ’n i d a rs d a h a m m a o ‘q u v is h la ri b a ja rila d i.
M a te m a tik a
d a r s in in g
o ‘z ig a x o s to m o n la ri, e n g a v v a lo , b u
o ‘q u v p r e d m e tin in g x u s u s iy a tla rid a n k e lib c h iq a d i. B u x u s u s iy a td a n
b iri s h u n d a n ib o ra tk i, u n d a a rifm e tik m a te ria l b ila n b ir v a q td a a lg e ­
b ra v a g e o m e tr iy a e le m e n tla ri h a m o ‘rg a n ila d i.
M a te m a tik a b o s h la n g N c h k u rs in in g b o s h q a o ‘z ig a x o s to m o n i 
n a z a r iy - a m a liy m a s a la m in g b irg a lik d a q a ra lis h id ir. S h u n in g u c h u n
h a r b ir d a rs d a y a n g i b ilim la r b e rilis h i b ila n u n g a d o ir a m a liy u q u v v a
m a la k a la r sin g d irila d i.
O d a td a d a r s d a b ir n e c h a d id a k tik m a te ria lla r a m a lg a o s h irila d i: 
y a n g i m a te ria ln i o ‘tis h ; oM ilgan m a v z u n i m u s ta h k a m la s h ; b ilim la rn i
55

---

m u s ta h k a m la s h ; b ilim la rn i u m u m la s h tiris h , tiz im la s h tiris h ; m u s ta h - 
k a m o ‘q u v v a m a la k a la r h o sil q ilis h v a h o k a z o .
M a te m a tik a d a r s la rin in g o ‘z ig a x o s y a n a b ir to m o n i s h u n d a k i, 
b u - o ‘q u v m a te r ia lin in g a b s tra k tlig id ir. S h u n in g u c h u n k o ‘rg a z m a li 
v o s ita la r, o lq itis h n in g fao l m e to d la rin i s in c h ik la b ta n la s h , 
0
‘q u v c h i- 
la rn in g fa o llig i, s i n f o ‘q u v c h ila rin in g o ‘z la s h tiris h d a ra ja s i k a b ila rg a
h a m b o g ‘ liq.
M a te m a tik a
d a rs id a tu rli- tu m a n ta rb iy a v iy v a z ifa la r h a m hal 
q ilin a d i. 0 ‘q u v c h ila r d a k u z a tu v c h a n lik n i, z iy ra k lik n i, a tro f g a ta n - 
q id iy q a ra s h n i, is h d a ta s h a b b u s k o rlik n i, m a s ’u liy a tn i v a s o f v i- 
jd o n lilik n i, to ‘g ‘ri v a a n iq s o ‘z la s h n i, h is o b la s h , o ‘lc h a s h v a y o - 
z u v la r d a a n iq lik n i, m e h n a ts e v a rlik v a q iy in c h ilik la rn i y e n g is h x is la t- 
la rin i ta rb iy a la y d i.
0 ‘q u v ish in i ta s h k il e tis h n in g d a rs d a n ta s h q a r i q u y id a g i 
s h a k lla ri m a v ju d :
1. M u s ta q il uy ish la ri.
2. 0 ‘q u v c h ila r b ila n y a k k a v a g u ru h m a s h g ‘u lo tla ri.
3. M a te m a tik a g a q o b iliy a tli o ‘q u v c h ila r 
b ila n o ‘ tk a z ila d ig a n
m a s h g ‘u lo tla r.
4. M a te m a tik a d a n s in fd a n ta s h q a ri m a s h g ‘u lo tla r.
5. 0 ‘q u v c h ila r b ila n is h la b c h iq a ris h g a , ta b ia tg a e k s k u rs iy a .
B u y e r d a s a n a b o ‘tilg a n ish s h a k lla ri va d a rs b ir -b irin i t o ‘ld ira d i.
A s o s iy m a s a la d a rs g a ta a llu q lid ir. D a r s d a h a m m a is h la rg a b e v o s ita
o ‘q itu v c h i ra h b a rlik q ila d i. Q o ‘s h im c h a m a s h g ‘u lo tla r d a e s a ish
o ‘q itu v c h in in g o ‘z i to m o n id a n y o k i o ‘q itu v c h i r a h b a rlig id a
0
‘q u v c h i- 
la r to m o n id a n b a ja rila d i.
Boshlang'ich sinjlarda matematika darslar tizimi
0 ‘q u v c h ila r b ila n h a r b ir d a r s d a b ir n e c h a tu s h u n c h a la r b ila n
is h o lib b o r ila d i. H a r b ir in i s h u d a r s n in g tu r li b o s q ic h la r id a
o ‘z la s h tir is h i m u m k in . H a r b ir tu s h u n c h a n i tu s h u n is h b o s h q a b i r tu - 
s h u n c h a n i ta k ro r la s h , e s g a o lis h b ila n o lib b o r ils a , b u tu s h u n c h a
e s a k e y in g i 
tu s h u n c h a la m i tu s h u n tiris h u c h u n x iz m a t q ila d i. 
0 ‘q itis h ja r a y o n id a h a r b ir o ‘q u v m a te r ia li r iv o jla n tir ilg a n h o ld a
o lib b o r ila d i, b u o ‘q u v m a te r ia li o ‘z id a n k e y in o ‘q itila d ig a n m a te - 
r ia lla r n i tu s h u n is h u c h u n p o y d e v o r b o ‘la d i. B o s h q a tu s h u n c h a n in g
o ‘z ! a s h tir ilis h ja r a y o n in i q a r a s a k , u b i r n e c h a d a r s la r n in g o ‘z a ro
b o g ‘liq li o ‘q itilis h i n a tija s id a h o s il boM adi. S h u n d a y q ilib m a te ­
m a tik tu s h u n c h a la r in i h o s il q ilis h b ir g in a d a r s n in g o ‘z id a h o s il q il-
56

---

in m a s d a n , b a lk i o ‘z a r o a lo q a d a b o ‘lg a n b i r q a n c h a d a r s la m i o ‘tis h
ja r a y o n i d a h o s il q ilin a d i. B u n d a y d a r s la r n i b ir g a lik d a d a r s la r tiz im i 
d e b a ta y m iz .
S h u n in g u c h u n o ‘q itu v c h i m a v z u n in g m a z m u n in i 
o c h a d ig a n
d a r s la m i m a n tiq iy k e tm a -k e tlik d a jo y la s h tiris h i k e ra k .
E n g k a tta ta la b d a r s n in g o ‘q u v - ta rb iy a v iy m a q s a d in i e ’tib o r g a
o lis h , o ‘q itis h ta m o y illa r in in g m e to d ik v a u m u m p e d a g o g ik to - 
m o n la rin i h is o b g a o lis h d ir. M a v z u b o ‘y ic h a y a x s h i o ‘y la n g a n d a r s la r 
tiz im in in g o ‘q u v v a q tin i m a v z u c h a la rg a t o ‘g ‘ri ta q s im la s h g a b o g i i q .
U n d a o ‘q u v c h ila m in g m u s ta q illig in i h o s il q ilis h , x u s u s iy m is o l- 
la m i q a r a s h , x u s u s iy x u lo s a la r c h iq a ris h , u n d a n u m u m u y x u lo s a la r 
c h iq a r is h g a o lib k e lis h d iq q a t m a rk a z id a tu ris h i lo z im . B u b ilim la r 
d a r s la r tiz im id a h o s il q ilin ib , m u s ta h k a m la n g a n d a n k e y in m is o l v a
m a s a la la r y e c h is h n i t a ’m in la s h i k e ra k . U n d a n k e y in m a s h q la r y o r ­
d a m id a m a la k a la m i *qayta is h la s h i, s h u n in g d e k , h o s il q ilin g a n b ilim - 
la m i d o im o b ir tiz im g a k e ltir is h v a u m u m la s h tiris h n i h a m t a ’m in -
la s h k e ra k .
D a s tu m in g q a n d a y d ir m a v z u s in in g m a z m u n in i a n iq la s h d a , 
m a v z u m a te r ia lin i 
d a rs v a q tla rig a
ta q s im la s h d a , y a ’n i b ilim la rn i 
o ‘z la s h tiris h g a q u y id a g i a s o s iy b o s q ic h la r q a ra la d i:
1. Y a n g i m a te r ia ln i o ‘q itis h g a ta y y o rla s h .
2. Y a n g i o ‘q u v m a te ria lin i id r o k q ilis h v a y a n g i b ilim la rn i h o s il 
q ilis h .
3. B ilim la rn i m u s ta h k a m la s h v a
tu rli x il m a s h q la r o rq a li 
m a la k a la m i h o s il q ilish .
4 . B ilim la r n i ta k ro r la s h , u m u m la s h tiris h v a b ir tiz im g a k e ltiris h .
5. B ilim v a m a la k a la m i te k s h iris h .
M is o l s ifa tid a 1-s in fd a « I k k in c h i o ‘n lik d a r a q a m la s h » m a v z u s - 
in i o ‘q itis h d a g i d a r s la r tiz im in i q a ra y m iz . B u m a v z u n i o ‘q itish d a :
a. O g ‘z a k i ra q a m la s h .
b. Q o ’s h is h v a a y iris h n i q a r a s h o rq a li y o z m a r a q a m la s h b o s q ic h - 
la rig a e ’tib o r b e r is h k e ra k .
B u m a v z u n i o ’q itis h d a q u y id a g ic h a r e ja tu z is h m u m k in :