Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish metodikasi

Ко ‘rgazma qurollarga qo 'yiladigan talablar
Ko.‘r g a z m a s a m a ra li boM ishi u c h u n b a ’z i b ir ta la b la r g a rio y a
q ilis h i k e ra k . K o ‘rg a z m a li q u ro lla rg a q o ‘y ila d ig a n u m u m iy ta la b la r: 
m a z m u n in in g ilm iy lig i, o ‘q u v
d a s tu rig a m o s lig i, o ‘q u v c h ila m in g
y o s h x u s u s iy a tla r ig a m o s boM ishi. Y a s a lis h i v a ic h k i k o ‘r in is h in in g
k o ‘ris h m a s o fa s ig a m o s lig i, b a ja rilis h n in g to z a lig i, fo y d a la n is h q u - 
la y lig i, m a te m a tik a n i tu s h u n tiris h g a fo y d a lilig i. M a te m a tik a o ‘q itis h -
d a g i k o ‘r g a z m a m a n b a la ri m a z m u n jih a td a n s o d d a v a a n i q boM ishi 
k e ra k . B u к о ‘r g a z m a q u r o lla r 
m a te m a tik a o ‘q itis h b o s q ic h la rid a
k e tm a - k e t q u y id a g i ta rtib d a qoM laniladi:
a) atro fd ag i m a v ju d n a rsa la r ( s in f x o n a sid a g i n arsa lar, o ‘sim lik la r),
b ) o ‘q u v c h ila rg a yax sh i ta n ish boM gan n a rsa la m in g ta sv irlari va 
rasm lari, c) sh u n a rsa la m in g sh artli tasv irlari, d) sx e m a la r v a h o k az o .
3. Ко ‘rgazma qurollarning turlari
B o sh lan g M c h m a te m a tik a o ‘q itis h d a tu rli x il k o ‘r g a z m a q u r o l­
la r qo M lan ilad i, u la m i q u y id a g i tu rla rg a boM am iz:
a) a tro fd a m a v ju d p re d m e tla r. 0 ‘q u v c h ila rg a 1 -k u n d a n a tr o f ­
d a g i n a r s a la rd a n sa n a sh , q o ‘s h is h , a y iris h d a fo y d a la n is h m u m k in .' 
M a s a la n , k ito b , d a fta r, q a la m , s a n o q c h o ‘p la ri v a h o k a z o .
b) ta s v ir iy к о ‘rg a z m a q u ro lla r. B u n d a y к о ‘r g a z m a q u r o lla r 
tu r ig a o ‘q u v c h ila r g a ta n is h boM gan o ‘q u v ja d v a lla r i v a r a s m la r d a n
b o s h q a q u r o lla r k ira d i. M a s a la n , a rif m e tik a m a lla r b a ja ris h d a 10 ta 
b ir x il boM gan j o ‘ja n in g ra sm i 
c h iz ilg a n
k a rto n d a n fo y d a la n is h
m u m k in . S h u n in g d e k , b u n d a y k o ‘rg a z m a li q u r o lla r tu r ig a oM chov 
a s b o b la r n in g
m o d e l lari (s o a t s tre lk a s i, ta ro z i), oM chov m o d e li 
(m e tr, litr) k a b ila r k ira d i.
102

---

c ) ja d v a lla r : J a d v a l d e b b ir o r ta rtib b o ‘y ic h a q a to rla rg a y o z il- 
g a n s o n y o k i m a tn li y o z u v g a a y tila d i. B u m a te r ia lla m in g h a m m a - 
sin i b irla s h iru v c h i m a v z u q o ‘y ila d i. J a d v a lla r q o M la n ish ig a q a ra b
q u y id a g i 4 tu r g a boM inadi:
1) b ilis h g a ;
2 ) k o ‘r s a tm a b e ris h g a ;
3 ) m a s h q q ilis h g a ;
4 ) m a ’lu m o t b e ris h g a d o ir boM adi.
B ilis h g a d o ir ja d v a lla r d a
y a n g i m a te ria lla m i 
b a y o n q ilis h d a
q o ‘lla n ila d ig a n v a y a n g i m a ’lu m o tla m i o ‘z ic h ig a o lg a n ja d v a lla r
k ira d i. B u la rd a n o ‘q u v c h ila r b ilim in i k e n g a y tiris h v a u m u m la s h tiris h
m a q s a d id a ta k ro r la s h la r d a h a m fo y d a la n is h m u m k in . B u n d a y ja d -
v a lla r g a s a n o q b irlik la rin in g x o n a v a s in fla rin i k o ‘rs a tu v c h i, u z u n - 
lik la rin i o N c h a sh k a b i ja d v a ll a r k ira d i. K o ‘r s a tm a ( in s tru k tiv ) b e rish
ja d v a lla r i u y o k i b u a m a lla m i b a ja ris h , m a s a la y e c h is h , h is o b la s h
m a la k a s in i o s h ir is h d a qo M lan ilad i. B u n d a y ja d v a ld a ra q a m la m in g
q o M y o z m a 
n a m u n a s i, 
a rifm e tik
a m a lla m in g
b a ja r is h
ta rtib in i 
k o ‘rs a tu v c h i ja d v a ll a r m is o l boM adi.
M a sh q qilish ja d v a lla ri h iso b lash m alak asin i sh akllantirish m aqsadi- 
dagi k o ‘p g in a m a sh q la m i b ajarish g a m oM jallanadi. B u n d a y ja d v a lla rg a
o g ‘zaki h iso b lash d a qoM laniladigan quyidagi ja d v a lla m i m iso l q ilib kelti- 
rish m um kin. Q o ‘shish va k o ‘p aytirish (P ifagor) jadvallari.
M a ’lum otlar jadvalari o ‘quvchilam ing m isol v a m asalalam i yechishda 
kerakli boMgan 
m ateriallam i o ‘z ichiga oladi. B unday jad v alg a m etrik 
oMchov birliklari jadvali, vaqtni oMchash jadvallari m isol boMadi.
d ) h is o b la s h a s b o b la ri. B u n d a y k o ‘rg a z m a q u ro l tu r ig a choM , 
a b a k , a rif m e tik q u ti v a k o m p y u te r m ik ro k a lk u ly a to r k ira d i. A b a k
y o k i h iso b d o s k a s i k o ‘p in c h a qoM da y a s a la d i. U la r b irlik la r, 
o ‘n lik la r, y u z lik la r boM ishi u c h u n
h a r x il r a n g b ila n
b o ‘y a la d i. 
A rifm e tik y a s h ik k u b fo rm a s id a y a s a lib , ik k ita to m o n i o c h ila d ig a n
boM adi. U k o ‘p m iq d o rd a g i h is o b la s h m a te ria lla rin i o ‘z ic h ig a o la d i: 
Y o g o c h k u b , k v a d ra t d o s k a v a h .k . K u b , d o s k a la r d a n ra q a m la s h va 
s a n a s h n i o ‘q itis h d a fo y d a la n is h m u m k in .
e) oM chov a s b o b la ri. O M chov a s b o b la ri o ‘q itis h ja r a y o n id a ik k i 
to m o n la m a : 1) a m a liy m a z m u n d a g i m a s a la la m i y e c h is h v a tu rli ish - 
la m i b a ja r is h d a oM chash u c h u n
is h la tila d i; 2 ) 
oM chov b irlik la ri 
o ‘r ta s id a g i bogM anish v a oM chov b ir lik la r in i o ‘q itis h d a y o rd a m c h i 
k o ‘rg a z m a q u ro l s ifa tid a ish la tila d i.
103

---

B o s h la n g ‘ic h s in f la rd a u z u n lik , o g ‘ irlik , h a jm , y u z a oM chov a s ­
b o b la ri q oM laniladi v a a s o s iy oM chash ish la ri b a ja rila d i.
O M chov a s b o b la r ig a q u y id a g ila r k ira d i:
1) ch izg M ch , u c h b u rc h a k , m e trli ch izg M ch , oM chov sirk u li;
2 ) p a lla li ta ro z i, (to s h la ri b ila n ) s ife rb la tli ta ro z ila r;
3 ) litrli v a y a r im litrli id ish la r.
4 ) s ife rb la t;
5) p a le tk a ;
6) s i n f sirk u li.