Boshqa faoliyatlari natijasida olgan Daromadlari haqidagi ma’lumotlarni kiritish tartibi
Daromadlarni deklaratsiya asosida soliqqa tortishning huquqiy
Download 75.32 Kb.
|
15-Mavzu
|
3. Daromadlarni deklaratsiya asosida soliqqa tortishning huquqiy
va uslubiy asoslari O‘zbekiston Respublikasining amaldagi qonunchilikka muvofiq, hozirgi vaqtda jismoniy shaxslarning asosiy ish joyidan tashqarida olayotgan daromadlari, mulkiy daromadlari, agar unga to‘lov manbaida soliq solinmagan bo‘lsa, mualliflik haqi shaklidagi daromadlari, asosiy bo‘lmagan ish joyidan olingan moddiy naf tarzidagi daromadlar, ikki yoki undan ko‘p manbadan olingan daromadlari, O‘zbekiston Respublikasi hududidan tashqaridagi manbalardan olingan daromadlari, soliq agentlari bo‘lmagan manbalardan olingan daromadlari deklaratsiya qilinmoqda. Jismoniy shaxslarnining jami daromadlarni deklaratsiya asosida soliqqa tortishning huquqiy asosi sifatida O‘zbekiston Respublikasining «Davlat soliq xizmati to‘g‘risida»gi Qonuni, O‘zbekiston Respublikasining Soliq kodeksi, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2010 yil 8 yanvardagi «Respublika soliq organlari tizimini yanada modernizatsiya qilish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi PQ-1257-sonli Qarori, Vazirlar Mahkamasining 2010 yil 21 maydagi «Davlat soliq xizmati organlari faoliyatini huquqiy tartibga solishni yanada takomillashtirish to‘g‘risida»gi 98-sonli Qarori bilan tasdiqlangan «O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasi to‘g‘risidagi Nizom» hamda boshqa qonun hujjatlari O‘zbekiston Respublikasi rezidentlarining jami yillik daromadlarini aniqlash va ularni deklaratsiya asosida soliqqa tortish qoidalarini belgilaydi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan 2002 yilda qabul qilingan “Jismoniy shaxslarning jami daromadini deklaratsiyalash tizimini bosqichma-bosqich joriy etish chora- tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoniga muvofiq 2002-2005 yillarda jismoniy shaxslarning jami daromadini deklaratsiyalash tizimini bosqichma-bosqich joriy etish ko‘zda tutilgan. Ushbu Farmonga muvofiq, jismoniy shaxslarning daromadlarini deklaratsiya qilish tizimi 2003 yil 1 yanvaridan boshlab olingan daromadlari bo‘yicha amalga oshirilish belgilab berilgan edi. Ushbu Farmonning qabul qilinishi jismoniy shaxslarning jami daromadini deklaratsiya asosida soliqqa tortishning huquqiy asosini belgilab berdi. Jismoniy shaxslarning jami daromadini deklaratsiyalash mexanizmini ishlab chiqish va amalga oshirish paytida fuqarolarning konstitutsiyaviy va mulkiy huquqlari buzilishiga, ularning daromadlari va mol-mulki miqdorlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar oshkor etilishiga, fuqarolarning shaxsiy turmushiga aralashishga hamda boshqa suiiste’molchiliklar va huquqbuzarliklarga qat’iyyan yo‘l qo‘yilmaydi. Jismoniy shaxslarning daromadlari va mol-mulki bilan bog‘liq axborot hamda hujjatlardan foydalanish tartibini buzishga yo‘l qo‘ygan mansabdor shaxslar javobgarlikka, hatto jinoiy javobgarlikka ham tortilishi ko‘zda tutilgan. O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasiga xorijiy mamlakatlarda jismoniy shaxslarning daromadlarini 91
deklaratsiyalash tajribasini chuqur o‘rganish hamda ularni inobatga olgan holda deklarantlar tomonidan o‘z daromadlari to‘g‘risidagi ma’lumotlarni ixtiyoriy ravishda taqdim etilishini rag‘batlantirish mexanizmini, shuningdek ularning javobgarlik choralarini, jumladan, zarur ma’lumotlarni taqdim etmaganlik va daromadlarni atayin yashirganligi uchun qonunchilikda ko‘zda tutilgan jazolarni qo‘llash choralarini ishlab chiqish vazifasi yuklatilgan edi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga tegishli vazirliklar, idoralar, jamoat tashkilotlari, chet el iqtisodiy tuzilmalari va ekspertlarini jalb etgan holda ikki oy muddatda «Jismoniy shaxslarning jami yillik daromadini deklaratsiyalash to‘g‘risida» Qonun loyihasini ishlab chiqish va O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga kiritish vazifasi yuklatildi. 2003 yilning 1 iyuliga qadar O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasi huzurida jismoniy shaxslar tomonidan taqdim etilgan daromadlari to‘g‘risidagi deklaratsiyalarni hamda deklaratsiyalash bilan bog‘liq boshqa axborotni qayta ishlash Markazini tashkil etish va uni zarur texnika bilan jihozlash ko‘zda tutilgan edi. 2003 yilning 1 sentabriga qadar soliq organlariga ma’lumotlarni elektron vositalar yordamida taqdim etish hamda soliq nazoratini amalga oshirish maqsadida ularga ishlov berish imkonini yaratadigan dasturiy mahsulotlar ishlab chiqish va ulardan tajriba tariqasida foydalanish ko‘zda tutilgan edi. O‘zbekiston Respublikasi Soliq kodeksining 187-moddasiga asosan soliq agentlari soliq davri tugaganidan so‘ng o‘ttiz kun ichida davlat soliq xizmati organlariga Soliq kodeksining 189- moddasida nazarda tutilgan daromadlar olgan jismoniy shaxslar to‘g‘risida, belgilanadigan shakldagi ma’lumotnoma taqdim etishi shart. Unda quyidagilar aks ettiriladi: Soliq to‘lovchining - jismoniy shaxsning identifikatsiya raqami; soliq to‘lovchining familiyasi, ismi, otasining ismi, doimiy yashash joyi manzili; o‘tgan soliq davri yakunlari bo‘yicha daromadlarning umumiy summasi va jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘ining ushlab qolingan umumiy summasi; soliq agentining identifikatsiya raqami; soliq agentining nomi, joylashgan manzili. Soliq agentlari Kodeksining 45-moddasiga asosan soliq hisoboti bilan birga “Тo‘langan daromadlar va jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i summalari to‘g‘risida”gi ma’lumotlarni yuridik shaxs hisobga qo‘yilgan joydagi davlat soliq xizmati organiga taqdim etiladi. Yuridik shaxslar soliq hisobotlari bilan birga daromadlar olgan jismoniy shaxslar to‘g‘risida ma’lumotnomani o‘z hohishlariga ko‘ra quyidagicha taqdim etishga haqli: shaxsan olib borib berish tartibida; pochta orqali buyurtma xat bilan; telekommunikatsiya kanallari orqali elektron hujjat tarzida. Soliq hisobotini davlat soliq xizmati organiga taqdim etish sanasi quyidagilardir: - soliq hisoboti shaxsan olib borib berish tartibida taqdim etilganda; - soliq hisoboti davlat soliq xizmati organi tomonidan qabul qilib olingan sana; - soliq hisoboti pochta orqali buyurtma xat bilan taqdim etilganda - aloqa tashkilotining tamg‘asida ko‘rsatilgan, pochta jo‘natmasi jo‘natilgan sana; - soliq hisoboti elektron hujjat tarzida taqdim etilganda - elektron hujjat davlat soliq xizmati organi tomonidan olingan sana. Agarda, soliq agenti – yuridik shaxs mansabdor shaxslar tomonidan ushbu ma’lumotlar taqdim etilmagan, o‘z vaqtida taqdim etilmagan yoki belgilanmagan shaklda taqdim etilgan taqdirda, O‘zbekiston Respublikasi Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi Kodeksning 175-moddasi 1- qismiga asosan eng kam ish haqining bir baravaridan uch baravarigacha miqdorda hamda xuddi shunday huquqbuzarlik ma’muriy jazo chorasi qo‘llanilganidan keyin bir yil davomida takror sodir etilgan bo‘lsa, eng kam ish haqining uch baravaridan besh baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo‘ladi. Jismoniy shaxslarning jami yillik daromadlarining ayrim manbalarini deklaratsiyalashda o‘ziga xos xususiyatlari mavjud bo‘lib, ular quyidagilardan iborat: a) Grant olgan jismoniy shaxs daromadlar to‘g‘risidagi deklaratsiyani topshirayotganda grant bo‘yicha olingan daromad summasini, jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i miqdorini, shuningdek O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan vakolat berilgan fan va texnologiyalarni rivojlantirishni muvofiqlashtirish bo‘yicha organning tegishli xulosasini ko‘rsatadi. 92
Soliq kodeksining 22-moddasiga muvofiq, grant deganda - davlatlar, davlatlarning hukumatlari, xalqaro va chet el hukumatiga qarashli tashkilotlar, shuningdek O‘zbekiston Respublikasi hukumati belgilaydigan ro‘yxatga kiritilgan xalqaro va chet el nohukumat tashkilotlari tomonidan O‘zbekiston Respublikasiga, O‘zbekiston Respublikasi hukumatiga, fuqarolarning o‘zini-o‘zi boshqarish organlariga, yuridik va jismoniy shaxslarga beg‘araz asosda beriladigan mol- mulk, shuningdek chet el fuqarolari va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar tomonidan O‘zbekiston Respublikasiga hamda O‘zbekiston Respublikasi hukumatiga beg‘araz asosda beriladigan mol-mulk tushuniladi. Хalqaro hamda chet el tashkilotlari va fondlaridan, shuningdek ilmiy-texnika hamkorligi sohasidagi xalqaro shartnomalar doirasida bevosita jismoniy shaxs grant beruvchidan yoki yuridik shaxsdan - grant oluvchidan olingan grant summasi soliq solish maqsadida jismoniy shaxslarning jami yillik daromadiga kiritilmaydi. Ushbu imtiyozni qo‘llash uchun grant oluvchi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Fan va texnologiyalarni rivojlantirishni muvofiqlashtirish qo‘mitasining olingan pul mablag‘lari, moddiy-texnik resurslarning ajratilgan grantlarning maqsad va vazifalariga muvofiqligi to‘g‘risidagi xulosasini taqdim etishi kerak. Olingan grant summasi deklaratsiya blankasining I bo‘lim 4-bandining jadvalida ko‘rsatiladi. Тegishli xulosa mavjud bo‘lganda, u soliqni hisoblab chiqarishda deklaratsiyani IV bo‘limining jadvalida hisobga olinmaydi. Deklaratsiyani topshirish paytida qo‘mitaning xulosasi mavjud bo‘lmagan taqdirda olingan grant summasi jami yillik daromadga kiritilishi va unga belgilangan tartibda jismoniy shaxslarning daromadiga solinadigan soliq solinishi lozim. Тegishincha, u hisob-kitoblar qilinayotganda deklaratsiya IV bo‘limining jadvalida hisobga olinadi. b) Mol-mulkni ijaraga berishdan daromad olayotgan jismoniy shaxslar uchun deklaratsiyalashning dastlabki va yakuniy deklaratsiya bo‘yicha amalga oshiriladigan alohida tartibi belgilangan dastlabki deklaratsiyani - shunday daromadlar yuzaga kelgan kundan e’tiboran bir oy o‘tgach, besh kunlik muddatda, agar bu daromadlarga jismoniy shaxslar daromadlariga to‘lov manbaida solinadigan soliq solinmagan bo‘lsa; yakuniy deklaratsiyani - o‘tgan soliq davridan keyingi yilning 15 yanvariga qadar. Mol-mulkni ijaraga berishdan daromadlar olish tugagan taqdirda jismoniy shaxs doimiy yashash joyidagi davlat soliq xizmati organini bu haqda yozma shaklda xabardor etadi. Dastlabki deklaratsiya faqat mol-mulkni ijaraga berishdan olingan daromadlardan to‘lov manbaida soliq ushlanmagan bo‘lsa taqdim etiladi. Тaqdim etgan deklaratsiya natijasida olinadigan daromad solig‘ining yillik summasi hududiy soliq organlari xodimlari tomonidan haqiqatda olingan daromadlar bo‘yicha hisoblab chiqariladi. Mol-mulkni ijaraga berishdan daromadlar oladigan jismoniy shaxslar jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘ini taqdim etilgan dastlabki deklaratsiya asosida har oyda daromad olingan oydan keyingi oyning beshinchi kunigacha to‘laydilar. Bir yilda hisoblab chiqarilgan soliq summasi va yil davomida to‘langan soliq summasi o‘rtasidagi farq soliq to‘lovchidan undirilishi yoki qaytarilishi deklaratsiya taqdim etgan yilning 15 martidan kechiktirmasdan amalga oshiriladi. Mol-mulkni ijaraga berishdan oladigan daromadlaridan soliq to‘lov manbaida ushlanadigan jismoniy shaxslar tugagan yildan keyingi yilning 1 aprelga qadar jami yillik daromadi to‘g‘risida deklaratsiyani taqdim etishlari kerak. Jismoniy shaxs mulkiy huquqlarda tegishli bo‘lgan bino xonalarini yuridik shaxsga ijaraga berganda yuridik shaxs ijaraga beruvchiga ijara haqi summasini ijara shartnomasiga asosan jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘ini ushlagan holda o‘tkazadi. Mazkur holda jismoniy shaxs dastlabki deklaratsiyani taqdim etmaydi. Jami yillik daromadi bo‘yicha taqdim etilgan deklaratsiya natijasida, yil davomida to‘langan soliq summasi o‘rtasida farq mavjud bo‘lgan taqdirda, u soliq to‘lovchidan 1 iyundan kechiktirmasdan undiriladi yoki unga qaytariladi. Mol-mulkni ijaraga berishdan olingan daromadlarga belgilangan shkala bo‘yicha jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i solinishini hisobga olganda, jismoniy shaxslar ijara shartnomasida ulardan soliq eng yuqori stavkada ushlanishi shartini nazarda tutishlari mumkin. Ushbu holda boshqa daromad manbalari, masalan, asosiy ish joyida mehnatga haq to‘lash tarzidagi daromad mavjud bo‘lgan va uning mulkiy daromadidan soliq to‘lov manbaida eng yuqori stavkada ushlangan taqdirda, jismoniy shaxs jami daromad to‘g‘risida deklaratsiyani taqdim etmaydi. 93
c) Bir martalik deklaratsiyani taqdim etish tartibi: O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1997 yil 23 oktyabrdagi «Тadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanuvchi jismoniy shaxslardan soliqlar va yig‘imlarni undirishni tartibga solish to‘g‘risida»gi 483-sonli Qaroriga muvofiq jismoniy shaxs tomonidan tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanuvchi shaxs sifatida davlat ro‘yxatidan o‘tmasdan daromad (savdo, ishlar, xizmatlar) olgan holda bir martalik operatsiyalar amalga oshirilganda ularga soliq organlariga daromadlari haqida bir martalik deklaratsiya taqdim etish huquqi berilgan. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2002 yil 5 sentabrdagi «Jismoniy shaxslarning jami daromadini deklaratsiyalash tizimini bosqichma-bosqich joriy etish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi PF-3127-sonli Farmonida amaldagi qonunchilikka muvofiq, hozirgi vaqtda jismoniy shaxslar asosiy ish joyidan tashqarida olayotgan daromadlar, shuningdek jismoniy shaxs tomonidan uni yakka tartibdagi tadbirkor sifatida davlat ro‘yxatidan o‘tkazmagan holda bir marotabalik operatsiyalar (savdo, ish, xizmatlar)ni amalga oshirishdan oladigan daromadlari deklaratsiya qilinishi lozimligi ma’lumot uchun qabul qilingan. Yuqorida qayd etilgan me’yoriy hujjatlar talablaridan kelib chiqqan holda, bir martalik tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirmoqchi bo‘lgan jismoniy shaxs doimiy yashash joyidagi Davlat soliq inspeksiyasiga ikki nusxada (bir nusxasi soliq to‘lovchiga, ikkinchi nusxasi Davlat soliq inspeksiyasiga) yoki faoliyat ko‘rsatayotgan hududda joylashgan (doimiy yashash joyidan boshqa tuman (shahar)da) Davlat soliq inspeksiyasiga uch nusxada (bir nusxasi soliq to‘lovchiga, qolgan ikki nusxasi Davlat soliq inspeksiyasiga) ariza bilan taxmin qilayotgan daromadi va xarajatlari haqidagi bir martalik deklaratsiyani taqdim etadi. Jismoniy shaxslardan bir martalik deklaratsiyalar faqat davlat soliq inspeksiya binosida qabul qilinadi va rasmiylashtiriladi. Jismoniy shaxs taqdim etayotgan bir martalik deklaratsiyada ko‘rsatilgan barcha ma’lumotlar aniq va to‘liq aks ettirilgan bo‘lishi shart. Jumladan: fuqaroning ismi-sharifi, manzilgohi, pasport ma’lumotlari; faoliyat turi va sotiladigan tovar (ish, xizmat) hajmi; daromad, xarajat, sof daromad; faoliyat ko‘rsatiladigan manzilgoh (tuman, ko‘cha, uy); mo‘ljallanayotgan muddat; deklaratsiya topshirilgan sana, fuqaroning imzosi va hokazo. Bir martalik deklaratsiya taqdim etuvchi jismoniy shaxs arizasida ushbu ma’lumotlar to‘liq bo‘lgan holdagina, DSI boshlig‘i yoki uning o‘rinbosari ko‘rsatmasi (rezolyutsiya)ga asosan soliq inspektori deklaratsiyani qabul qilib, daromad solig‘i miqdori hisoblanadi va soliq inspektorning ismi-sharifi ko‘rsatilib imzolanadi. Hisoblangan daromad solig‘i bo‘yicha jismoniy shaxsga to‘lov xabarnomasi yozib beriladi va shaxsiy hisobvaraqasi ochilib, unga qayd qilinadi. Jismoniy shaxs hisoblangan daromad solig‘ini to‘lagach (kvitansiya taqdim etilganda), soliq idorasi unga deklaratsiyaning nusxasini topshiradi. Bir martalik operatsiyaning amal qilish muddati uning tugallanish muddati bilan chegaralanadi va deklaratsiyada aniq ko‘rsatiladi. Shu bilan birga, tadbirkorlik faoliyatini bu shaklda amalga oshirayotgan shaxslarga ushbu deklaratsiyadagi faoliyat ko‘rsatish muddati uzaytirilmaydi. Bir martalik deklaratsiya asosida tadbirkorlik faoliyati amalga oshirayotgan shaxslardan o‘z faoliyatlarini umumiy tartibda hujjatlashtirish talab qilinmaydi. Тadbirkor shaxs sifatida davlat ro‘yxatidan o‘tmagan jismoniy shaxs bojxona orqali mahsulot olib o‘tmoqchi bo‘lgan vaqtda yoki nomiga kelgan mahsulotni rasmiylashtirayotganda, bir martalik deklaratsiyalarni yashash joylardagi soliq idoralariga, bojxona joylashgan tuman soliq idoralariga yoki tadbirkorlik faoliyati amalga oshirilayotgan hudud soliq idoralariga taqdim etishlari mumkin. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 12 avgustdagi «Тijorat faoliyati uchun mo‘ljallangan tovarlarni olib keluvchi jismoniy shaxslarni ro‘yxatdan o‘tkazishni tartibga solish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi 387-sonli va 2004 yil 2 sentabrdagi « Тijorat faoliyati uchun mo‘ljallangan tovarlarni olib keluvchi yuridik shaxs bo‘lmagan yakka tartibdagi tadbirkorlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish, hisobga qo‘yish va import operasiyalari sub’ektlarining hisobga olish kartalarini berish tartibi to‘grisidagi Nizomni tasdiqlash haqida»gi 413-sonli Qarorlarida ko‘zda tutilgan tijorat faoliyati uchun mo‘ljallangan import tovarlarini olib kelib, savdo-sotiq ishlarini amalga oshiruvchi jismoniy shaxslarga «Bir martalik 94
deklaratsiya» berilmaydi. Mavsumiy ishlar, hayit kunlari va Navro‘z bayrami oldidan – holva va sharq shirinliklari, yangi yil oldidan – archa o‘yinchoqlari va uni bezatgichlar va shunga o‘xshash boshqa faoliyatlar bo‘yicha tovarlar (ishlar, xizmatlar)ni ko‘p bo‘lmagan miqdorda sotilgan taqdirda «Bir martalik deklaratsiya»lar beriladi. Shuningdek, respublikaning dehqon bozorlarida yilning 12 oyi davomida qishloq xo‘jalik mahsulotlari bilan savdo - sotiq ishlarini amalga oshiruvchi jismoniy shaxslar yakka tartibdagi tadbirkor sifatida davlat ro‘yxatidan o‘tibfaoliyat yuritadilar, ammo bir marotaba kam miqdorda savdo - sotiq ishlari bilan shug‘ullagan taqdirda «Bir martalik deklaratsiya»lar berilishi mumkin. Bir martalik operatsiyani amalga oshiruvchi jismoniy shaxsning yonida shaxsini tasdiqlovchi hujjat, davlat soliq xizmati organi tomonidan tasdiqlangan bir martalik deklaratsiya va uning asosida hisoblangan daromad solig‘i miqdorini to‘laganlik haqida kvitansiya bo‘lishi lozim. Agar ushbu tartib buzilgan taqdirda, fuqaroga tadbirkor shaxs sifatida davlat ro‘yxatidan o‘tmagan jismoniy shaxs deb qaralib, ushbu jismoniy shaxsga nisbatan qonunda belgilangan choralar qo‘llaniladi. Bir martalik deklaratsiya taqdim etgan holda faoliyat yuritgan jismoniy shaxslar daromad va xarajatlari yuzasidan hisobot yuritib, yil yakuni bo‘yicha daromadlari to‘g‘risida jami yillik daromadi to‘g‘risida deklaratsiya taqdim qilishlari shart. Agarda asosiy ish joyidan tashqarida boshqa daromad manbaiga ega bo‘lmagan jismoniy shaxs bir martalik deklaratsiya taqdim qilib, eng yuqori (maksimal) stavkada soliq to‘lagan bo‘lsa, u holda ushbu shaxs jami yillik deklaratsiyani Download 75.32 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|