Boshqaruv hisobi

 
Такрорлаш учун саволлар 
1)
“Харажатлар - маҳсулот ҳажми - фойда” таҳлили корхона ишлаб 
чиқариш жараёнини бошқаришда қандай аҳамиятга эга?
2)
“Харажатлар - маҳсулот ҳажми - фойда” таҳлилининг қандай 
асосий элементлари мавжуд? 
3)
Зарарсизлик нуқтаси қандай ҳисобланади? 
4)
Маржинал даромадни аниқлашнинг қандай усуллари мавжуд? 
5)
Чидамлиликнинг маржинал захирасининг иқтисодий моҳияти 
нимада?  
 

---

13-мавзу. Молиявий ва бошкарув хисобида бизнес самодорлигини 
бахолашга ёндашувлар.
 
Boshqaruv hisobi korxonaning ichki Xo`jalik aloqalari, ya`ni korxonaning 
o`zida (agentlar) ishlaydigan shaxslar o`rtasidagi aloqalarni tantanali suratda tashkil 
etadi .
B.Nidlz, X.Anderson va D.Kolduellarning hisoblashlaricha, “boshqaruv hisobi 
moliyaviy hisobni kengaytiradi va eng avvalo u firmaning ichki operatsiyalarida 
qo`llaniladi. Uning maqsadi – aniq ishlab chiqarish qo`rsatkichlariga erishish uchun 
mas`ul menejerlarni axborot bilan ta`minlashdan iborat”. R.Entoni va Dj.Risning 
nazarida, “boshqaruv hisobi – bu tashkilot doirasidagi jarayon bo`lib, u tashkilot 
boshqaruv apparatini rejalashtirish, tashkilot faoliyati ustidan nazorat o`rnatish va 
boshqarish uchun foydalaniladigan axborot bilan ta`minlaydi. Ushbu jarayon 
boshqaruv apparatiga o`zining funktsiyalarini bajarish uchun aniqlashni, qlchashni, 
to`plashni, tahlilni, tayyorlashni, talqin etishni, qabul qilishni o`z ichiga oladi”.
CH.T.Xorngren va SH.Foster ham boshqaruv hisobini deyarli ana shunday 
ta`riflab berishadi. Ularning fikricha “Boshqaruv hisobi – tenglashtirish, qlchash, 
to`plash, tizimlashtirish, tahlil, joy-joyiga qo`yish, talqin etish va biron-bir inshootni 
boshqarish uchun zarur bo`lgan axborotni o`zatishdir. Uning ikkinchi nomi ichki 
hisob hisoblanadi (internal)”.
Boshqaruv hisobining tashkilot ichki faoliyatiga mansubligiga shved 
iqtisodchisi Rune Lenkvist ham e`tiborni qaratadi. Uning fikricha, “hisobni ikki 
mustaqil qismga: tashqi va ichki qismga ajratish mumkin. 
Ichki hisob korxona ma`lumotlaridan foydalanuvchilarni axborot bilan 
ta`minlaydi, butunlay korxona ichkarisida amalga oshiriladigan muomalalarni qayd 
etib boradi. Ichki hisob aksariyat hollarda ancha batafsillashtirilgan bo`ladi va keng 
ma`lumotlardan iboratdir”. 
Boshqaruv hisobining yuzaga kelishini SH.Rishar tijorat siri oqibati deb 
hisoblaydi. Uning fikricha, boshqaruv hisobi buxgalteriya hisobining dinamik 
kontseptsiyasi turi, xolos va tarixiy jihatdan u tijorat siri oqibati sifatida kapitalistik 
olamda paydo bo`lgan. Uning “maxfiy hisob” degan nomi shundan kelib chiqqan”. 
XX asrning sqnggi qn yilligida bozor iqtisodi rivojlangan mamlakatlarda 
strategik boshqaruv roli keskin qsadi, bu boshqaruv hisobi mazmunida ham o`z aksini 
topadi. O`z navbatida bu O`zbekiston iqtisodchilari tomonidan boshqaruv hisobi 
mohiyatining aniqlanishiga ham ta`sir qo`rsatadi.
V.F.Paliy va R.V.Vil fikricha, “Boshqaruv hisobining mohiyati ishbilarmonlik 
faoliyati bilan boshqarish jarayonida menejerlarga asqotadigan Yoki zarur bo`lgan 
axborotni taqdim etishdan iborat”. SHundan keyin ular ta`kidlashadiki, “boshqaruv 
hisobidan kelajakka va ishning olg`a borishi uchun nima qilish mumkin bo`lsa, 
shunga asosiy e`tiborni qaratish talab etiladi. O`tgan narsani qaytarib bo`lmaydi, 
biroq uni kelajakda qo`llash maqsadida tadqiq qilish mumkin”.
“Boshqaruv hisobi xususiyatlarini qrganish uning quyidagi vazifalarni 
bajarishiga e`tibor qaratilishi kerak:
- ishlab chiqarishni boshqarish va kelajakda qarorlar qabul qilish uchun 
ma`muriyatga zaruriy axborotni taqdim etish;

---

- mahsulot (ishlar va xizmatlar)ning va belgilangan me`yorlar, standartlar, 
smetalardan og`ishishlarni haqiqiy tannarxini hisoblash;
- sotilgan buyumlar yoki ularning guruhlari, yangi texnologik qarorlar, 
mas`uliyat markazlari va boshqa pozitsiyalar bo`yicha moliyaviy natijalarni aniqlash” 
. 
V.I.Tkach va M.V.Tkachlar boshqaruv hisobi ahamiyatini ta`kidlagan holda 
aytadilarki, u “bozorda, shu jumladan ichki axborot negizida yuzaga keluvchi ko`plab 
muammolarni hal etish imkonini beradi. SHu tufaylida taktik va strategik boshqaruv 
qarorlari qabul qilish uchun zaruriy ma`lumotlarni oladilar va tahlil qiladilar”.