Bоshqаruv hisоbidа byudjеtlаshtirish «Boshqamv hisobi»

1. 
   Bоshqаruv hisоbidа byudjеtlаshtirish
   

«Boshqamv hisobi» fanining predmeti xarajatlar va mahsulot tannarxi kalkulatsiyasi, javobgarlik markazlari bo'yicha boshqamv hisobini tashkil etish, budjetlashtirish, istiqbolda korxona taraqqiyotini belgilovchi loyihalar tahlili, segmentlar bo'yicha hisobot tuzish, samarali transfert baholarini shakllantirishning nazariyuslubiy hamda tashkiliy asoslarini yoritish hisoblanadi.
Rivojlangan mamlakatlarda firma va kompaniyalar buxgalteriya hisobi sohasidagi ish vaqtlarining 90%ini boshqamv hisobini tashkil etish va yuritishga sarflaydilar. Boshqamv hisobi bilan yuqori malakali mutaxassislar shug'ullanishi talab etiladi.
Boshqaruv hisobi - bu bozor munosabatlari zamriyati bilan paydo bo'lgan, korxona va uning turli bo'g'inlaridagi tarkibiy tuzilmalarining faoliyatlari yuzasidan taktik va strategik boshqamv qarodarini qabul qilish uchun xarajatlar va daromadlar to'g'risidagi axborotni taqdirn etuvchi;
«Budjet» atarnasi keng ma'noda, davIat miqyosida iqtisodiy siyosatni ishlab chiqish, yalpi ichki mahsulotning qiymatini taqsirnlash va qayta taqsimlash natijasida hukumat ixtiyorida markazIashgan pilI fondlarining, korxonalar ixtiyorida csa rnarkazbshmagan pul fondlarining shakllanishi va ulardan oqilona roydalanishni anglatadi.
Tor ma'noda esa, «budjetlashtirish), atamasi hali bizning iqtisodiy adabiyotlarda atroflicha yoritilmagan, chunki korxonaning doimiy asosga qo'yilgan kompleks rejalashtirish, nazorat va xo'jalik faoliyati tahlili tizimi shu paytgacha faqatgina biznes-rejalashtirish bilan cheklangan edi. Taraqqiy etgan mamlakatlar boshqaruv hisobida rejalashtirish jarayonini ta’riflash uchun «budietlashtirish» atamasidan keng foydalaniladi.
Budjetlashtirish korxonaning ma'lum davrga mo'ljallangan Moliyaviy-xo'jalik faoliyatini rejalashtirish hisohlanadi.
Budjetlashtirishning agzalligi korxona moddiy, mehnat va moliyaviy resurslarini uzoq, qisqa va o'rta muddatli rejalashtirish, raqobatchilarning hatti-harakati, ishillb chiqarilgan mahslliotlarga bo'lgan bozor talablarini o'rganishda o’z ifodasini topadi. Budjetlashtirishda asosiy e’tibor mahsulot, ish va xizmatlarni sotishdan olinadigan daromad hajmini taxminlashga qaratiladi.
Budjetlashtirishning quyidagi ijobiy jihatlari mavjud:
- korxonaning asosiy maqsadini ta' minlashda xizmat qiladigan jarayonlarni rcjalashtiradi;
- alohida bo'linmalar faoliyatini mllvofiqlashtiradi;
- korxona bo'linmalari rahbarlarini o'z vazifalarini samarali al11alga oshirishlariga ko'maklashadi;
- korxona xodimlarini ichki tartib-qoidalarga rioya qilishlarini ta 'minlashga' xizmat qiladi;
- korxona alohida bo'linmalari rahbarlarini belgilangan rejalarning bajarilish darajasini baholashlarida asos bo'ladi.
Budjetlashtirish jarayonida quyidagi vazifalarni amalga oshirish nazarda tutiladi:
- korxonaning maqsadlariga erishishini ta'minlovchi xo'jalik muomalalarini rejalashtirish;
- barcha darajadagi rahbarlarni o'zIari javobgar markazlar maqsadiga erishishlarida rag'batlantirish;
- turli xiI bo'linmalar faoliyatini muvofiqlashtirish. Bunda bo'linmalar xodimlarining manfaatlari e'tiborga olinadi;
- korxona joriy faoliyatini nazorat qilish, belgilangan tartibqoidalarga amal qilinishini ta'minlash;
- javobgarlik markazlari va 1I1ar mencjcrlari oldiga qO'yilgan rejalarning bajarilishini baholashda asos vazifasini o'tash;
- menejerlar malakasini oshirishda ko'maklashish. Quyida ushbu vazifalarga batafsilroq to'xtalamiz. Rejalashtirish. Ko'pchilik hollarda, boshqaruv qarorlari bo'yicha rejalar ishlab chiqarish dasturini tayyorlash jarayonida shakllantiriladi va budjetlarni tuzishda mazmunan aniqlashtiriladi. Muvofiqlashtirish. Korxonaning har bir javobgarlik markazi boshqa javobgarlik markazlari ish jarayoniga ta’sir etadi va ularning faoliyatiga bog'liq bo'ladi.
Budjetlarni tayyorlashda alohida faoliyat turlari o'zaro mllvofiqlashtiriladi. bunda bareha bo'linmalar kelishuv asosida. korxona umumiy maqsadidan kelib chiqib faoliyat ko’rsatadi. Bu holatda ishlab ehiqarish rejasini marketing bo'limi rejasi bJlan muvofiqIashtirish, jumladan. ishlab chiqariladigan mahsulotlar miqdorini rejalashtirilgan sot ish hajmi va tayyor mahslllotiar qoldig'i bilan taqqoslash asosiy talablardan hisoblanadi. Xomashyo va materialIarni sotib olishni rejalashtirishda ishlab chiqarish budjetida ifodalangan mahslllot ishlab chiqarishga bo'lgan talab tahlil qilinadi. Ishlab chiqilgan rejalar bareha qatnashchilar ularning shartlari bilan to'liq tanishib olmaguncha amalga oshirilmasligi Iozim.
Rejalar quyidagi bo'limlardan iborat bo'ladi:
- qancha mahsulot (tovar, ish va xizmatlar) ishlab chiqariladi;
- ishlab chiqarishda qatnashadigan xodimlar, foy'dalaniladigan usullar va asbob-uskunalar to'g'risida ma'lumotlar;
- qancha xomashyo va materiallar sotib olinadi;
- sotish bahosi qanday belgilanadi, kelgusida qanday cheklovlarga rioya qilinadi va h.k.
Ushbu ma'lumotlar reklama, texnik xizmat ko'rsatish, ma'- muriy va mehnatga haq to'lash xarajatlarini rejalashtirish hamda mahsulot sifatini samarali boshqarishga imkon beradi.