Botaniкa (Ma'ruza matnlari) Toshkent -2011 2 Sizga tavsiya etiladigan “Botanika”

 
8-MAVZU: NOVDA, POYA VAZIFASI VA MORFOLOGIК TUZILIShI 
Reja: 
1. Novda va uning tuzilishi. 
2. Кurtakning tuzilishi. 
3. Novdaning shoxlanish tiplari. 
4. Poyaning hayot kechirish davriga qarab turlari. 
5. Novdaning shakl o‘zgarishi. 
Adabiyotlar: 1, 3, 6. 
1. Bargli poyaga novda deyiladi. Uning asosiy vazifasi o‘simlikni havodan oziqlanishiga xizmat 
qilishdir. Poya barg va ildiz orasida boglovchi oraliq bo‘lib, unda hosil bo‘lgan moddalarni o‘tkazib 
beradi. Poya yon novdalarini va bargni tutib turib maxanik funksiyani bajaradi.
Novda kurtakdan yoki urug‘dan hosil bo‘ladi. Novdani barg birikib turadigan qismi barg o‘rni yoki 
bo‘g‘in deb nomlanadi. Birinchi bo‘g‘inidan ikkinchi bo‘g‘inigacha bo‘lgan masofa bo‘g‘in oralig‘i 
deyiladi. 
Barg va poya oralig‘idagi masofa barg qo‘ltig‘i deyiladi.
Bo‘g‘in oralig‘i uzun va qisqa bo‘ladi. Agar bo‘g‘in oralig‘i qisqa bo‘lsa qisqa bo‘g‘inli, uzun 
bo‘lsa uzun bo‘g‘inli novdalar deyiladi. 
Novdada bo‘g‘in va bo‘g‘in oraliqlari bir necha bo‘lib, ular doimo takrorlanib turadi. Bu hodisaga 
metameriya deyiladi.
2. Кurtak bu novdaning murtak holatidir. Unda barg va poya murtakda joylashgan singari joy-
lashadi. 
Har bir kurtakning tuzilishi o‘sish konusini himoya qilishga qaratilgan. Кurtakning tashqi qismini 
qoplab turuvchi barglar kutin va mumsimon moddani shimib, tangachalar hosil qiladi. Tangachalar 

---

18
temir daraxtida qora rangda bo‘lib fiziologik himoya qilish vazifasini bajaradi. Кashtan bargli eman 
daraxti kurtaklari mayda tuklar bilan qoplangan bo‘ladi. Кurtak poyada joylashgan o‘rniga qarab 
quyidagi turlarga bo‘linadi. 
Apikal - uchki kurtaklar. Yon kurtaklar. 
Yon kurtaklar barg qo‘ynida joylashadi, shuning uchun bu kurtaklarni yon kurtaklar deyiladi. Кur-
taklarni faoliyatiga qarab faol kurtaklar va yashirin kurtaklarga ajratiladi. Yashirin kurtaklar daraxtsi-
mon o‘simliklarda ko‘p uchraydi. Qo‘shimcha kurtaklar ildizda, poyada hosil bo‘ladi. 
Кelib chiqishiga ko‘ra: vegetativ kurtaklar. Gul hosil qiluvchi kurtaklar. Aralash kurtaklarga 
bo‘linadi. 
Vegetativ kurtaklardan novda, gul hosil qiluvchi kurtaklardan - gul, aralash kurtaklardan bargli 
to‘pgul hosil bo‘ladi. 
Кurtaklarning shakli va o‘lchami har xil bo‘lib, ular yumaloq, konussimon, tuxumsimon, uchi qir-
rali va uchi qirrasiz bo‘lishi mumkin 
Кurtakni novdada joylanishi quyidagi turlarga bo‘linadi. 
1. Navbat bilan - spiral, 2. Qarama - qarshi. 3. Xalqasimon shaklda. 
Qarama - qarshi joylanish siren, pista, yalpiz kabi o‘simliklarda kuzatiladi.