Botaniкa (Ma'ruza matnlari) Toshkent -2011 2 Sizga tavsiya etiladigan “Botanika”

O‘simlikning hayot kechirishiga qarab novdanig tiplari. Poyaning tuzilishi o‘simlik hayot 

---

19
kechirish davri bilan bog‘liqdir. Ba’zi o‘simliklar 5 - 7 xafta yashasa, ayrim o‘simliklar 5000 yil hayot 
kechiradi. 
O‘t o‘simliklar poyasi Vegetatsiyasinig oxirida o‘z faoliyatini tugatsa, daraxt o‘simliklarda hayo-
tining oxirigacha saqlanib qoladi. 
Quyida ayrim o‘simlik poyasining yashash davrlari ko‘rsatilgan. Baobab 5150 yil. Mamont daraxti 
5000. Кiparis 3000. Eman 1200. Tilog‘och 500. Olma 200. 
O‘tsimon poyali o‘simliklar hayot kechirish davriga qarab, bir yillik, ikki yilik va ko‘p yillik tur-
larga ajratiladi. Bir yillik o‘simliklar bir Vegetatsiya davrida o‘z faoliyatini tugallab, kuzga borib halok 
bo‘ladi. masalan: Bug‘doy, kanop, arpa, sholi va hokazo. 
Ikki yillik o‘simliklar birinchi yili ventativ organlarini hosil qilsa, ikkinchi yili generativ organlar 
hosil qiladi. Masalan: sabzi, lavlagi, turp. 
Кo‘p yillik o‘tsimon o‘simliklar doimiy yer osti ildiz poyalar, ildizlar, piyoz boshlar hosil qilish 
xsusiyatiga ega bo‘ladi. 
O‘simliklar poyasini shoxlanishi va yogochlanishi xsusiyatiga qarab ularni uch guruhga ajratish 
mumkin.
1. Daraxtlar. 2. Butalar. 3. Chala butalar. 
Daraxtlarda asosiy poya yaxshi rivojlangan bo‘lib undan yon shoxlar hosil bo‘ladi. Ularning poya-
si erdan bir necha metrgacha kutarilib turadi. 
Butalarda asosiy poya rivojlanmagan, ular ildiz bo‘g‘izidan hosil bo‘ladi, bo‘yi 4-6 m ga yetadi. 
Masalan: anor, malina, it burun, smorodina, siren, saksovul kabi cho‘l o‘simliklari kiradi. 
Chala butalar poyaning pastki qismi yog‘ochlashib po‘kak bilan qoplanadi, yuqori qismi esa bir 
yillik bo‘lib, qishga borib halok bo‘ladi. masalan: shuvoq, astragal, o‘lmas o‘t kabilar. 
Novdada barglar joylanishi. Novdada barglar quyidagi tartibda joylashadi: 1. Navbat bilan yoki 
spiralsimon 2.Qarama - qarshi 3. Mutovka shaklida. Bunday joylanishining asosiy mohiyati novdadagi 
barglar quyoshdan keladigan nurlarni tusmaslik qonuniga amal qiladi. 
Navbat bilan yoki spiralsimon joylanishda barg har bir bug‘inida bittadan joylashadi. Ular takror-
lanib ikki barg oralig‘ida hosil bo‘lgan spiral barg sikli deyiladi. Barg siklida joylashgan barglar spirali 
soni kasr suratiga, undagi barglar soni maxrajiga yozib ko‘rsatiladi. Masalan: 1/2, 1/3, 2/5, 3/8, 5/13. 
1/2 sondagi barg joylanishi galla guldoshlar oilasiga, 1/3 lolada, 2/5 olma, olxuri, nokda uchraydi.