Bozor iqtisodiyotining afzalligi va kamchiliklari Bozor iqtisodiyoti

II . Raqobatning yetuklilik darajasi yoki bozor subyektlarning mavqeiga ko`ra

Sof raqobatli bozor.

Sof monopolistik bozor.

Monopolistik raqobatli bozor.

Oligopolistik bozor.

• III. Hududiy qamrov darajasiga ko`ra
• Mahalliy bozorlar.
• Milliy bozorlar.
• Jahon bozori.

• IV. Savdo bitimlarini amalga oshirilish tartibiga ko`ra
• Chakana savdo bozorlari.
• Ulgurji savdo bozorlari.

• V. Mulk shakllariga ko`ra
• Davlat savdosi.
• Kooperativ savdo.
• Dehqon bozori.

• Moliya bozorining tuzilishi

• Moliya bozori

• Qarz majburiyatlari bozori (iste`molni qondiradigan pul)

• Valuta bozori

• Kapital (mulk) bozori

• Ssuda kapitali bozori

• Qimmatli qog`ozlar bozori

• Qarz majburiyatlari bozorida olingan pul shaxsiy iste`mol uchun ishlatiladi.
• Kapital bozorida qo`yilgan puldan daromad olishi huquqi sotiladi va sotib olinadi.
• Qimmatli qog`ozlarning birlamchi bozorida ularning yangidan chiqarilgan nusxalari sotiladi va sotib olinadi, ikkilamchi bozorida oldin chiqarilganlari harakatda bo`ladi.

• Mehnat birjasining vazifalari:

• Ishsizlarni ro`yxatga olish.

• Ishsizlarni mos o`rinlarda ish bilan ta`minlash.

• Ish bilan ta`minlanganlarni qayta o`qitish va yangi kasbga tayorlash.

• Ishsizliklarni ijtimoiy himoyalash.

• Bozor segmenti – bu bozorni alohida belgilariga qarab bo`g`inlarga ajratish. Unga ikkita sabab asos bo`ladi:
• Iste`molchilarning ijtimoiy – iqtisodiy jihatidan tabaqalanishi natijadasida ular talabining o`zaro farqlanishi.
• Alohida tovar ishlab chiqarishning tabaqalanishi.

• Bozorni segmentlarga ajratish mezonlari:

• I. Aholining xarid qilish layoqati darajasi, ya`ni to`lovga layoqatliligi.

• II.Hududiy va ijtimoiy demografik mezonlar (aholining soni, uning yosh tarkibi, jinsi, zichligi, tabiiy va iqlim sharoiti va h. k.).

• Bozor infratuzilmasining turkumlanishi:

• I. Ishlab chiqarish tipidagi muassasalar: ombor xo`jaligi,saqlash va uzatish moslamalari, transport hamda aloqa xizmati.

• II.Ayriboshlash jarayoniga xizmat ko`rsatuvchi muassasalar: tijorat do`konlari, savdo uylari, supermarketlar, savdo agentliklari,birjalar, auksionlar va boshqa savdo –sotiq muassasalari.

• III.Moliya kredit munossabatlariga xizmat qiluvchi muassasalar: kredit – bank muassasalari, sug`urta va moliya kompaniyalari, soliq idoralari.

• IV. Ijtimoiy sohaga xizmat ko`rsatuvchi muassasalar: uy –joy va kommunal xizmati idoralari, mehnat birjasi va agentliklari.

• V. Axborot xizmati idoralari: auditorlik firmalari, huquqiy masla-hatnomalar, axborot agentliklari.

• 4. Bozor infratuzilmasi va uning usullari.

• Bozor infratuzilmasi – bu bozor aloqalarini o`rnatish ularning bir maromda amal qilishini ta`minlashga xizmat ko`rsatuvchi muassasalar.

• Universal birjalar – har xil tovarlar bilan savdo –sotiq qiladi.

• Ixtisoslashgan birjalarda – ayrim turdagi yoki bir guruhga kiruvchi tovarlar sotiladi.

• Tovar birjasi – namuna yoki andozalar asosida ommaviy tovarlarning muntazam savdo – sotiq ishlarini o`tkazuvchi tijorat muassasasi.

• Broker (makler) lar – bu tovar, fond va valuta birjalarida oldi –sotdi bitimlarini tuzishda vositachilik qiladigan shaxs yoki maxsus firmalar.

• Auksionlar – alohida xususiyatlarga ega bo`lgan tovarlarni sotish uchun muayyan joylarda tashkil qilingan maxsus kim oshdi savdo muassasi.

• Auditorlik firmalari – korxonalarning moliyaviy – xojalik faoliyatini tekshirib va ular hisobotini ekspertizadan o`tkazib beruvchi mustaqil axborot xizmati muassasalaridir.

• Savdo firmalari – tijorat ishini yurituvchi ulgurji va chakana savdo korxonalaridir. Ulgurji savdo firmalari tovarlarni o`z mulkiga sotib olib, keyin iste`molchilarga sotadi. Chakana savdo korxonalari mustaqil do`konlar, maxsus savdo shaxobchalari va supermarketlardan iborat bo`ladi.