Бухоро давлат университети экология кафедраси


Download 265.5 Kb.
bet15/16
Sana01.03.2023
Hajmi265.5 Kb.
#1242975
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   16
Bog'liq
MaruzaMatnKonsepsiyaEkologiyaTurayev

Саволлар:
1.Биосфера нима?
2.Биосферанинг канака чегараларини биласиз?
3.Биосферада моддалар алмашинуви кандай боради?
4.Биосферадаги энергия кандай алмашади?
5. Биосферанинг эволюциясини изохлаб беринг.
6. Озон катламининг мухим хусусиятлари нима?
7. Биомассани изохланг.
8. Куёш энергиясининг неча фоизини усимлик узлаштиради
9. Ноосферани изохланг

Мавзу-9«Усимлик ва хайвонот дунёсининг мухофаза килиш.
Режа:
1. Республика усимлик ва хайвонат дунёсини мухофаза килиш буйича чиккан конунлар.
2. Усимлик ва хайвонот дунёсини мухофаза килиш.
3. Узбекистонда усимлик ва хайвонат дунёсини мухофазха килиш учун кандай чора-тадбирлар курилмокда.
4. Талабаларнинг саволлари учун.
Адабиётлар ( 4, 5, 7).
1. Усимликлар дунёси Ердаги хаётнинг манбаи хисобланиб, улар йилига 380 млрд т. органикмодда хосил килади. Унинг 325 млрд тонна денгиз ва океан усимликларига, 38- млрд тонна урмонларга, 6 - млрд тонна яйловларга тугри келади. Бундан ташкари усимликлар табиатда энг мухим жараённи - фотосинтезни утаб, барча тирик организмларни нафас олиши учун зарур булган кислородни етказиб беради.
Фотосинтез натижасида жахондаги сув 5,8 млн йилда, атмосферадаги кислород - 5800 йилда, карбонат ангидрид ( СО2 ) - 7 - йилда янгиланиб туради. Инсонларнинг кундалик хаётида усимликларнинг ахамияти жуда катта. Усимликлар мухим табиий географик омил сифатида Ер юзидаги сув окимига, бугланишига, тупрокда нам сакланишда. Атмосферанинг пастги кисмидаги Хаво окимига, шамолни кучи ва йуналишига, хайвонларнинг хаётига катта таъсир этади.
Усимликлар шахар ва кишлокларнинг микроиклимига таъсир этиб, Хавони тозалаб туради ва Хавода кислород микдорини доимо етарли даражада мавжуд буилб туришини таъминлайди. Усим-ликлар жамият учун бехисоб озик-овкат, хом ашё, дори-дармон. Курилиш материаллар ва бошка сохаларнинг асосий манбаидир. Усимликлар хар хил кийим-бош, ичимликлар тозалаш учун, шу-нингдек чорва моллари учун асосий озука манбаи булиб хисоб-ланади. Инсонларга завк-шавк берадиган эстетик лаззат сифатида хам ахамиятлидир.
Ер шарида мавжуд булган 500 минг усимлик турининг 6000 тури-дан инсон кундалик хаётида фойдаланади. Шундан 1500 тури доривор усимлик сифатида ахамиятга эга. Узбекистонда - 4148 тур усимлик мавжуд булиб, шундан - 577 таси доривор усимликлар, 103 тури буёкдор усимликлар, 560 тури эфир мойли усимликлар хисобланади.
Узбекистоннинг чул, адир, тог ва яйловларида, тукайзор ва утлокларида, вохаларда устирилаётган маданий усимликлар холатини яхшилаш, улардан унумли фойдаланиш ва уларни химоя килиш каби масалалар хозирги куннинг долзарб вазифаларидан хисобланади.
Узбекистон ер майдонинг 5 % ёки 2,37 млн. Гектарини урмонлар ташкил этади. Бундай урмонларнинг бир кисми республиканинг текислик кисмида, колган кисми тогли районларда жойлашган. Урмонларнинг вилоятлари буйича таксимланиши (жадвалга каранг) Республикада саноат учун хом ашё хисобланган усимликлардан шувок, черкез, исирик, итсийгок, куен суяк, етмак, шокара, мармарок, зира, сунбул, бодом, тог пиёзи, широч, сугур уни, астрагал, чиннигул, лолалар, кампирсоч ва бошкалар хисобланади.
Айникса бундай камайиб, ноёб булиб колган усимликлар мах-сус мухофаза олиш талаб этилмокда. Республикада «кизил китоб» ига 400 дан ортик усимлик турлари киритилган (2- жадвал).
Узбекистон усимликлари ва хайвонларининг айримларини саклаб колиш учун махсус курикхоналар ва буюртма майдоналари хам ажратилганки, бу хакида кейинрок батафсил тухталамиз.
Усимликларни мухофаза килишда йуколиб бораётган усимлик-ларни йигиш, синдириш, пайхон килиш, улардан гулдаста ва гер-барийлар тайёрлаш каби холлар мутлоко ман килинади. Шундай харакатга йул куйганлар эса конунйули билан жазоланади.
2. Хайвонот дунёсини мухофаза килиш. Хайвонлар биологик ресурсларни ажралмас бир кисми булиб, табиатда моддалар ва энергия алмашинувида улар мухим роль уйнайди.
Хайвонлар усимликлар билан узвий алокада булиб туради. Усимликларни куёшдан олаётган энергиясини 100% десак, шунинг 50% ини узлаштири органикмоддалар хосил килади. Ана шу органикмоддалар утхур ва бир - бири билан овкатланадиган этхур хайвонлар томонидан истеъмол килинади. Натижада хайвонлар фаолияти нормал утади. Хайвонлар уз навбатида усимликларга таъсир курсатиб, уларни чанглатишда, уруг ва меваларни таркатишда иштирок этади. Баъзи хайвонлар, чунончи, йирткич кушлар зараркунанда кемирувчилар кириб, усимликларнинг хосилдорлигини оширади, баъзи фойдали хайвонлар эса усимликларни айрим зарарли хашорот ва касалликлардан саклайди. Хайвонлар инсонлар хаётида аввало озик - овкатлар ресурси сифатида катта ахамиятга эга: колаверса муйна тайёрлашда ва купгина бошка сохаларда мухим роль уйнайди. Инсон узининг хужалик фаолиятида хайвонларга бевосита ва билвосита таъсир курсатади. Бундай таъсир баъзан салбий, баъзан эса ижобий булиши мумкин. Салий таъсир этганда хайвонларни сони камайиб кетиши, уларнинг холати ёмонлашиши мумкин. Инсонларнинг салбийтаъсири натижасида Республикада мавжуд булган сут эмизувчи ёввойи хайвонларнинг 99 туридан - 32 си, паррандаларнинг - 410 туридан 31 таси, баликларнинг -79 туридан 5 таси «Кизил китиоб» га киритилгани бизга маълум. ( жадвалга каранг). Хайвонларни мухофаза килиш, уларнинг табиатдаги мувозанатини саклаб колиш, камайиб кетаётган хайвонларни сонини (бошини) кайта тиклаш учун асосан овчилик ва балик овлашни тартибга солиш, курикхона ва буюртма майдонларини ташкил эитш лозим. Хайвонлар яшайдиган жойларнинг экологик холати яхшиланади. кишлок хужалик ишлаб чикаришда ерлардан фойдаланганлар хайвонлар учун утлайдиган майдонлар колди-рилади, уларни иклимлаштиришга эътибор берилади, захарли пре-паратлар таъсиридан химоя килинади ва шунга ухшаш тадбирлар амалга оширилади.
Узбекистон «кизил китиоб» ига киритилган ноёб усимлик турларини руйхати.


Download 265.5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   16




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling