Бухоро давлат университети экология кафедраси


Математик моделлар ва моделлаштириш


Download 265.5 Kb.
bet9/16
Sana01.03.2023
Hajmi265.5 Kb.
#1242975
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   16
Bog'liq
MaruzaMatnKonsepsiyaEkologiyaTurayev

Математик моделлар ва моделлаштириш. Турли экосистемаларнинг табиий холати, узгариши ва уларга хос бошка экологик томонлар математик моделлар усули ёрдамида аникланади.
Табиатдаги куп киррали вокеликларни экологик нуктаи назардан текширишда катта ва кичик экосистемаларга хос конуниятларни аниклаш жараёнида уларнинг димо узгариб туриши, мухит омилларининг таъсирига курсатадиган реакцияси, турли ценозларнинг хар хиллиги ва фарки аникланади.
Экологик тадкикотлар давомида олинадиган маълумотларнинг тугрилиги математик статистку сули билан аникланса, хар хил вариантда олинган материаллар эса бир-бирларига солиштирилиб, улар уртасидаги фарклар чикарилади. Масалан, ценозлар ичидаги турларнинг умумийлигини чикаришда Соренсен: ёки Жакар формулалари кулланилади (бу ерда К- умумий турлар коэффиценти; с- иккита урганилган жой учун умумий турлар сони; а- урганилган бир жойдаги турлар сони; b - урганилган иккинчи жойдаги турлар сони).
Кейинги вактларда табиий биологик вокеликларни моделлаштириш, яъни тирик табиатнинг турли жараёнларини сунъий яратиш кенг кулланилмокда. Масалан, Усимликлардан булиб утадиган фотосинтез жараёни модели ёки хайвонлар ва одамлардаги кон айланиш жараёни модели, сунъий буйрак, упка, оёк, кул, юрак ва бошкалар модели.
Биология фанининг турли йуналишларида «тирик моделлар» тузилиб, улар ёрдамида организмнинг тузилиши, узгариши, харакат функциялари билан бир-бирларидан фарк килиши аникланади. Махсус экологик блок-схема асосида исталган шахарнинг экологик холатини тахлил килиб, келажак холатини айтиб бериш мумкин.
Турли микро ва макроэкосистемаларни урганиш борасида хар хил моделлар кулланилади. Хозирги экологик тадкикотларда энг куп кулланиладиган концептуаль (система, матн, схема, жадваллар тахлили) ва математик моделлар тузиш хисобланади.
Концептуаль моделлар тузиш учун системанинг баёни, яъни илмий текст, схема, системалар, жадваллар, графиклар зарур. Маълум биологик бирликларнинг микдор курсаткичларини урганишда математик моделлар жуда кул келади. Баъзи холларда математик формулалар хам кулланилади. Масалан, айрим тур вакиллари хосил килинган популяциянинг усиш тезлигини аниклашда оддий дифференциал тенгламалардан фойдаланилади:

Download 265.5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   16




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling