Бухоро давлат университети экология кафедраси


Download 265.5 Kb.
bet5/16
Sana01.03.2023
Hajmi265.5 Kb.
#1242975
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   16
Bog'liq
MaruzaMatnKonsepsiyaEkologiyaTurayev

А.Н.Бекетов (1825-1902 йй) усимликларнинг ички ва ташки тузилишидаги хусусиятларини, уларнинг географик таркалишлари билан богликлиги хамда физиологик усулларнинг экология учун ахамияти катта эканлигини курсатди. 1877 йилда немис гидробиологи К.Мебиус биоценозлар хакидаги тасаввурларини асослаб берди. Усимликлар жамоаси хакидаги таълимотга Г.Ф.Морозов, В.В.Олехин, В.Г.Раменский, А.Шинников ва чет эллик олимлардан Ф.Келементес, К.Раункиер, Т.Дюрие, И.Браун-Бланке ва бошкаларнинг фитоценология ишлари умумий биоценологиянинг ривожланишига катта хисса кушдилар.
Умумий экологиянинг ривожланишида Р.Н.Кашкаровнинг “Мухит ва жамоа” деб номланган Урта Осиё унверситетида укиган маърузалари кейинчалик “Хайвонлар экологияси асослари” номи билан биринчи ёзилган дарслик булиб колди.
Хайвонларнинг морфологик ва эволюцион экологиясини ривожлантиришда М.С.Гильяров, С.С.Шварцлар катта хисса кушдилар. И.С.Серебряков томонидан гулли усимликларнинг хаёт шакллари таснифоти ишлаб чикилди.
1940 йилларнинг бошларида табиий системаларни урганиш жараёнида янги йуналиш келиб чикди. 1935 йили инглиз олими А.Тенсли экосистемалар, 1942 йилда эса В.Н.Сукатьев биогеоценозлар хикидаги талимотни илгари сурдилар.
1950 йилнинг бошларида Г.Одум, Р.Унтеккер, Р.Маргалеф ва бошкалар биологик махсулдорликнинг назарий асосларини яратиш борасида иш олиб бордилар.
3. Узбекистонда экологик йуналишдаги ишларнинг асосчилари Д.Н.Кашкаров ва Е.П.Каровин хисобланади. 1930 йилларда улар томонидан “Мухит ва жамоа”, “Урта Осиё ва Козогистон чулларининг турлари ва уларни хужаликда фойдаланиш истикболлари”, “Чуллардаги хаёт” каби илмий асарлари чоп этилган. Бу асарларда экология ва унинг вазифалари, услублари уз аксини топган.
Узбекистон ФАнинг Ботаника институтида Б.А.Бигурин рахбарлигида усимликлар усимликлар экологияси лабараторияси ташкил этилди. Кейинчалик бу ишларни амалда О.Х.Хасанов, Р.С.Верник ва бошкалар давом эттирдилар.
1959 йилда жанубий-гарбий Кизилкум чцул станцияси, 1960 йилда нурота чала чул станциялари ташкил этилиб, у ердаги ем-хашак усимликларининг экологик, физиологик ва биологик йуналишларда илмий тадкикот ишлари олиб борилди ва бу ишлар хозир хам давом эттирилмокда.
Узбекистоннинг хайвонот дунёсини урганиш ишларига хам Ф.Н.Кашкаров мухим хисса кушган. У 1928 йилда АКШ га бориб, 7 ой давомида бу ердаги йирик экологлар Адамс, Шелворд, Чепман, Гриннель, Элли, Тейлор, Форхиснинг ишлари билан танишиб кайтди. 1950 йилдан бошлаб Узбекистон ФАнинг зоология ва паразитология институтиолимлари В.А.Селевин, Т.З.Зохидов, И.И.Колесниковлар томонидан давом эттирилди. Институт олимлари томонидан олиб бориладиган асосий тадкикот йуналиши Узбекистон хайвонот оламининг умумий конуниятларини урганишга каратилган.
Узбекистон ФАнинг академиклари Т.З.Зохидов, А.Н.Мухаммадиев, мухбир аъзоларидан В.В.Яхонтов, М.А.Султонов, Р.О.Олимжонов каби олимлар Узбекистонда зоология тадкикотларининг ривожланишида уз хиссаларини кушганлар. Жумладан, М.А.Султоновнинг “Хашоратлар экологияси”(1963 й), Т.З.Зохидовнинг “Кизилкум чулларини биоценозлари” (1971 й) каиб асарларини курсатиб утиш мумкин.
Экология атамасини 1866 йил немис зоологи Э.Геккель таклиф этган. кадимги Грекция ва Рим табиатшунослари асрларида хам экология тугрисида маълумотлар бор. Умуман олганда экология ботаника ва зоологияда бир йуналишни сифатида вужудга келди. Экологиянинг шаклланишига организмларнинг хаёт тарзи урганил-ган илмий ишлар, уларнинг таркалиши хамда ривожланиши хар хил омилларга боглик булганлиги таъсир курсатган.
1859 йилда Ч. Дарвин «табиий танланиш йули билан турларнинг келиб чикиши» асарида табиатдаги яшаш учун кураш, яъни тур билан мухит уртасидаги хар кандай карама-каршиликларнинг куринишлари табиий танланишга олиб келади ва эволюциянинг харакатланувчи кучидир деб. Бундан ташкари А.Н. Бекетов, А.Ф. Миддендорф томонидан урганилди. 1877 й. Гидробиологик К. Мёбиус биоценозлар хакидаги тасаввурларни берди.
Усимликлар жамоаси хакида Г.Ф. Морозов, Ф.Н. Сукачев, В.Н. Сукачев, Б.А. Келлер; чет эллик олимларидан Ф. Клемонтес, К. Раункиер, И. Браун-Бланке ва бошкаларнинг фитоценология иш-лари умумий биоценозларнинг ривожланишига катта хисса кушдилар.
Хайвонлар экологиясини ривожланишида Д.Н.Кашкаров, М.С. Гуляров, С.С. Шварцларнинг ишлари алохида ахамиятга эга.
Экология халк хужалигининг турли сохаларини ривожлантиришда асосий база булиб хизмат килади ва экологиянинг асосий вазифалари куйидагилардир:
а). Биоценозлар хосил килиш (сунъий яйловлар, кумларнинг кучишини тухтатиш,
тупрок, эрозиясига карши кураш, шахарларни ободонлаштириш);

б). кишлок хужалик экинларини экологик районлаштириш;
3. Усимликларни иклимлаштириш.
4. Усимликларни зараркунандалардан мухофаза килишнинг экологик асосларини ишлаб чикиш.
5. Атроф мухитдаги антропоген узгаришларни урганиш ва мухитни яхшилаш усулларини асослаш.
6. Биологик рекултивация ишлари.
7. Юкори хосилдорликни асосий усимликларни оптимал зичлигини аниклаш.
8. Экологик хавфнинг олдиндан аникланиши ва унинг олдини олиш.
9. Табиатда оз учрайдиган ва йуколиб бораётган усимлик хамда хайвонларнинг мухофазаси, уларни купайтириш йулларини ишлаб чикиш.
10. Табиий бойликлардан унумли фойдаланишнинг илмий асосларини ишлаб чикиш.
11. Хавонинг тозалигини асраш.
12. Сувнинг мусаффолигини, зилоллигини асраш, ифлосланишига йул куймаслик.
Шундай килиб, тугри экологик нормалаштириш - бу хар кандай экологик объектни мухофаза килишда илмий асос булиб хизмат килади, табиатда мувозанат бузилишининг олдини олади.
«Атроф мухитни мухофаза килиш» тушунчаси мазмунан «Табиатни мухофаза килиш» тушунчасиниг айнан узи, лекин баъзи бир мухитга том маънода ишлатилиши мумкинлигига эътибор бериш керак. Табиатни мухофаза килиш ва келгуси авлодларнинг эхтиёжларини хисобга олган холда табиий ресурслардан окилона фойдаланиш, атроф мухитни мусаффо холда сакланг.

Download 265.5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   16




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling