Бухоро давлат университети экология кафедраси


Download 265.5 Kb.
bet6/16
Sana01.03.2023
Hajmi265.5 Kb.
#1242975
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   16
Bog'liq
MaruzaMatnKonsepsiyaEkologiyaTurayev

Саволлар:



  1. Табиат ва жамият тушунчаларининг узаро богликлигини мисолларда курсатинг

  2. Антропоген модда алмашинуви ва унинг окибатлари.

  3. Экологик муаммоларнинг келиб чикиш сабаларини тушунтириб беринг.

  4. Экология табиатни мухофаза килиш тушунчаларининг таърифини беринг.

  5. Хозирги замон экологик муаммоларининг келиб чикиш сабабларини тушунтиринг.

6.Табиатни мухофаза килишнинг принципи ва кайтадан табиатни мухофаза килишининг максадлари

Мавзу -3 Марказий осиё олимларининг экологик карашлари.
Режа
1. Абу Наср Фаробий
2 Ибн Сино,
3 Абу Райхон Беруний


Урта Осиё халклари ижтимоий фалсавий фикрининг энг йирик ва машхур вакилларидан Абу Наср Форобий(870-910 йй) нинг илмий фалсафий мероси нихоятда бой. Унинг асарларида табиатшунослик илми, илмий - амалий фаолият ва хунармандчилик масалалари ёритилган.
Форобийнинг “Инсониятнинг бошланиши хакидаги китоб”, “хайвон аъзолари тугрисида китоб” номли асарларида, шунингдек, “Одам аъзоларининг тузилиши” каби асарларида одам ва хайвонларайрим аъзоларининг тузилиши, хусусиятлари ва вазифалари хакида, уларнинг ухшашлиги ва фарклари келтирилган.
Форобий табиий ва инсон кули билан яратиладиган сунъий нарсаларни ажратган. У табиий нарсалар табиат томонидан яратилган, деган хулосага келади. Инсон омилининг катта эканлигини, табиий ва сунъий танлаш хамда табиатга курсатиладиган бошка таъсирларни атрофлича бахолаган.
Абу Райхон Беруний(973-1048 йй) коинотдаги ходисаларни тараккиёт уринади. Олим ердаги баъзи ходисаларни куёшнинг таъсири билан изохлайди. Унингча, инсон табиат коидаларига риоя килган холда борликни илмий равишда тугри ургана олади. Беруний фикрича, ердаги усимлик ва хайвонларнинг яшаши учун зарур имкониятлар чеклангандир. Лекин усимлик ва хайвонлар чексиз купайишга интилади ва шу максадда курашади. “Экин ва насл колдириш билан дунё тулиб бораверади”.
Гарча дунё чекланган булсада, кунлар утиши билан бу икки усиш натижасида купайиш чекланмайди. Агарда усимликлардан ёки жонворлардан бирор хилини усишига шароит булмай, усишдан тухтаса хам бошкаларда бу ахвол булмайди. Улар бирданига пайдо булиб, бирданига йуколиб етмайди. Балки уларнинг бири йуколса хам, у уз ухшашини колдириб кетади.
Беруний асарларида усимлик ва хайвонларнинг биологик хусусиятлари, уларнинг таркалиши ва хужаликдаги ахамияти хакида маълумотлар топиш мумкин. Берунийнинг илмий карашлари асосан унинг “Сайдана”, “Минерология”, “Кадимги авлодлардан колган ёдгорликлар” каби асарларида уз аксини топган. “Кадимги авлодлардан колган ёдгорликлар” асарида усимлик ва хайвонларнинг ташки мухит билан алокаси, уларнинг хулк-атворийил фаслларининг узгариши билан боглик равишда узгариши мисоллари билан тушинтирилган.
Беруний Ер киёфасини узгариши усимлик ва хайвонот дунёсининг узгаришига, тирик организмларнинг турли хаёти Ер тарихи билан боглик булиши керак деб хисоблайди. Кумни ковлаб, уни орасидан чигонокни топиш мумкин, дейди аллома. Бунинг сабаби шуки, бу кумлар качонлардир океан туби булган, деб хулоса килди у.
Беруний “сайдана” номли асарида 1116 тур дори-дармонларни тавсифлаган. Уларнинг 750 таси турли усимликлардан, 101 таси хайвонлардан, 107 таси эса минераллардан олиниши баён этилган.
Беруний узининг табиий, илмий кузатишлари асосида табиатдаги ходисалар маълум табиий конуиятлар асосида бошкарилади, уларни ташкаридан таъсир этуви хар кандай куч узгартириш кобилиятига эга эмас, деган хулосага келди.
Абу Али ибн Сино (980-1037йй) жахон маданиятига юксак хисса кушган олимлардан биридир. Унинг 450 тадан ортик асарлари маълум. Бизгача улардан 240 таси етиб елган. Ибн сино асарлари орасида “Тиб конунлари” шох асарлари тиббиёт илми таркалишининг олий чуккиси хисобланади. Киши организмининг ташки мухит таъсирини мухимлигини билган аллома айрим касалликлар сув а хавол оркали таркалиши хакида фикр баён этган. Яъни у касалликнинг юкиши масаласини хал этишга якинлашган эди.
Абу Али ибн Синонинг фалсафий ва тиббий илмий карашлари унинг жахонга машхур асари “Китоб аш шифо” яъни “Даволаш китоби” да баён этилган бу асарда материя, фазо, вакт, шакл, харакат, борлик каби фалсафий тушунчалар, шунингдек, математика, кимё, ботаника, зоология, биология, астрономия, психология, каби фанлар хакида фикрлар баён этилган.
Захриддин мухаммад Бобур (1483-1530 йй)нинг номи айтилганда купчилик уни шоир деб билади. Аммо Бобур факат шоиргина булмай, подшох, саркарда, тарихчи, машшох, овчи ва богбон, сайёх ва табиатшунос хам булган. “Бобурнома” Бобурнинг энг йирик асаридир. Асарда Бобурнинг курган кечирганлари, юрган жойларининг табиати, бойлиги, одамлари, урф одатлари, хайвонлари, усимликлари ва бошкалар тасвирланган. Унда ер, сув, хаво турли хил табиий ходисаларга тегишли халк сузлари куплаб топилади.конунлари билан нарса ва ходисаларнинг узаро таъсири билан тушунтиришга



Download 265.5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   16




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling