Bundan 100-150 yil ilgari odamizot sun’iy (elektrik)

Nazorat savollari:

1. Lyuminessent chirog‘i qanday elektrik parametri bilan ifodalanadi?

2. Lyuminessent chirog‘ining yorug‘lik parametrlarini sanab o‘ting?

3. Lyuminessent chirog‘ining ulanish sxemasini tushuntiring?

4. Stater nima uchun kerak?

5. Kondensatorlar nima maqsadda o‘rnatilgan?
16-MA'RUZA (2 soat)
Yoritish uskunalarini ishlatish koeffitsiyenti bo‘yicha yorug‘lik uskunalarini yorug‘lik manbai quvvatini hisoblash
Reja:

1. Issiqlik nurlanishining nazariyasi.

2. Plank ifodasining boshqa ko‘rinishi.

3. Vina-Golitsыnning siljish qonuni.

4. Stefan - Bolsman qonuni.

Issiqlik nurlanishining nazariyasi

Qizigan qattiq jismlarning nurlanish qonunlarini tushuntirish fiziklar uchun juda qiyin bo‘lgan. Qizigan qattiq jismlar: issiq tandir (pech), chulg‘anish chirog‘ining ipi va quyoshdir. Qizigan qattiq jismlarning nurlanish qonunlari faqat kvant nazariyasi yordamida tushuntirib berish mumkin bo‘lgan.

Tushunchalar: Sistema deb - moddalarning (jism) qandaydir ma’lum bir soniga aytiladi.

Sistema holatini - bosim, harorat va hajm ifodalaydi.

Jarayon-sistema holatini o‘zgarishidir.

Issiqlik nurlanishi - atom va molekulalarning issiqlik harakati natijasida ularning uyg‘onishi bilan bog‘liq bo‘lgan, jismning elektromagnit nurlanishiga aytiladi YOki bu - nurnayotgan jism atom va molekullarining issiqlik harakatini F sistemadan ikkinchi sistemaga yuborishdir.

Harakat: tebranishli yoki aylantiruvchi bo‘ladi. Bunda, nurnayotgan jismning, holatini o‘zgarishidan (jism harorati) tashqari hech qanday o‘zgarish bo‘lmaydi.

Nurlanayotgan jismning harorati ko‘tarilganda, zaryadlangan zarrachalarning harakat energiyasi oshadi, yuqori energetik darajalar paydo bo‘ladi, bunda atom nurlanishi mumkin va buning natijasida nurlanish oqimi oshadi. Kvantning o‘rtacha qiymati ham o‘zgaradi, u ko‘payadi, va yuqori chastotalar sohasiga energiyaning katta qismi to‘g‘ri keladi. Nurlanayotgan jismning rangi o‘zgaradi: Qizigan uchoqdagi tuk qizildan quyoshning juda yorug‘ oq rangigacha o‘zgaradi. Bunda nurlanishning spektrial ham o‘zgaradi.

YOrug‘lik-issiqlik nurlanishning ko‘rinarli qismidir. Issiqlikning nurlanish qonunlari absolyut qora jismlar chuqur o‘rganilgan. Bu jism, to‘lqin uzunligiga bog‘liq bo‘lmagan holda, unga tushayotgan hamma nurni o‘ziga singdiradi. Absolyut kora jism yuzasining nurlanish oqimi, shu haroratgacha qizdirilgan har qanday boshqa jism yuzasining nurlanish oqimidan kattadir.

Xar qaysi jismni, ma’lum T haroratda ma’lum V chastotali (to‘g‘risi V +∆V), yorug‘lik (nur) tarqatish qobiliyatini miqdoriy baholash uchun, "nur tarqatish qobiliyati" degan maxsus fizik kattalik kiritiladi.

Jismning nur tarqatish qobiliyati - jism yuzasidan vaqt birligida tarqatilgan ma’lum V chastotali elektrmagnit nurlanish energiyasining miqdoridir.

Jismning to‘la nur tarqatish qobiliyati, jism tarqatayotgan bo‘lishi mumkin bo‘lgan chastotali nur tarqatish qobilyatlardan tashkil topadi ().

Absolyut qora jismning nur tarkatish kobilyatini deb belgilaymiz,

-ni chastotaga bog‘liqlik chizig‘ini tuzish mumkin. Buning uchun, chastotaning tor oralig‘iga joylangan energiya o‘lchanadi, masalan v₁ dan v₂ gacha bo‘lgan oraliqda. Agar, mana shu oraliqqa to‘g‘ri keladigan energiyani, shu oraliq kengligiga bo‘lsak, unda - ni hosil bo‘ladi - v₁ va v₂ oralig‘ida bo‘lgan chastotasi uchun absolyut qora jismning nur tarqatish qobilyati.

Tajribada o‘lchangan - ni ordinatada qo‘yib, absissa o‘qida esa unga to‘g‘ri keladigan chastotasi qo‘yib, maksimumli chiziqni olamiz.

Tajriba natijasiga to‘g‘ri keladigan formulani Plank ikki yilda topdi. Plank ifodasi.



bu erda: K-Bolsman doimiyligi, dj/grad.

T-absolyut harorat, K.

KT-atomlar tebranishining o‘rtacha energiyasi.

Bu ifoda, yorug‘lik-qiymati hv ga teng bo‘lgan kvant energiyasi porsichsiga o‘xshab nurlanadi, deb taxmin qilinganda hosil bo‘lgan.

Mana shunday, ni, qattiq jismning nurlanish chasgotasiga va xaroratga to‘g‘ri bog‘lanishi ham u oldi.