Bunday sharoitda chizmalarni aniq va to‘g‘ri o‘qish talab qilinadi

qovurg‘ada biror teshik mavjud bo‘lsa, bu teshik umumiy qirqim bilan bir qatorda mahalliy qirqim orqali ko'rsatiladi (4.27- chizma);

detallardagi to'rsimon va chiziqli riflangan yuzalarning bir qismini tasvirlash mumkin (4.28- a, b chizma).

2. 
   Materiallarning kesimda grafik belgilanishi
   

Detal chizmasida kesim yoki qirqim qo'llanilgan bo'lsa, o'sha joy yuzalari ma'lum tartibda belgilanishi lozim. Detal metalldan yasalgan bo'lsa, kesim yoki qirqim 4.29- chizmadagidek shtrixlab


95

Materiallarning turiga qarab ularni kesimda grafik belgilash
Metall	Charm, rezina			Tabiiy tosh					Be ton
iiitl					/////////// /////////// /////////// ///////////						'о /^w /“„/b. ■
Sopol va silikatli materiallar			Tabiiy tuproq						Yog‘och
			I

2. 
   Kesimlar va qirqimlar
   

Umumiy ma’lumot. Detaining u yoki bu qismining shaklini aniqlash maqsadida kesim qo‘llaniladi. Uning ichki tuzilishini aniqroq bilish maqsadida kesimga qo‘shib qirqim ham tadbiq qilinishi mumkin. Shunday qilinganda detaining ko‘rinishlar soni ham kamayadi.

28. 
    shakldagi valning yaqqol tasviriga qarang. Undagi o‘yiq- lar shaklini va teshikni chapdan ko‘rinishda aniqlash mumkin (4.29-6 chizma). Lekin ular ko‘rinmas kontur chiziqlarda tasvir- langanligi uchun valning bu elementlarini darhol aniqlash oson emas. Valning bu elementlarini tezda aniqlash uchun kesim
    

96

Ttrtfr

Liika


Parmalangan


Shpcnka


ariqcbasi


chizma.





[Ж!
ml


$


я
ШТк


'^Lmi
У777ъ i


A-A


1'





b 4.30- chizma.


tadbiq qilinishi mumkin. Kesim qo‘llaniigan chizmaga nazar tashlasangiz (4.29- с chizma) A-A, B-B, C-C kesimlar orqali o‘yiqlarning shaklini darhol ko‘rasiz. Kesim qo‘llanilgan bunday detallarni bitta ko‘rinishda tasviriash imkoniga ega bo'lish mumkin.

30. 
    a chizmadagi detalga diqqat bilan qarasangiz uning ichki qismi ko‘rinmas kontur chiziqda tasvirlangan. Bu shtrix chiziqlar orqali detaining ichki tuzilishini o‘qish ko‘p vaqt talab qiladi. Shu detaining qirqim qo‘llanilgan chizmasiga qarasangiz (4.30- b chizma) detaining ichki qiyofasi darhol ko‘zga tashlanadi. Qirqimi bajarilgan detallarning ichki ko‘rinishini chizmalarda tez va oson o'qish mumkin.
    

Detallarga kesim yoki qirqim qo'llaniiganda ularning kesilgan yuzalarini standartga muvofiq shartli belgilash qabul qilingan. Materiallarning turiga qarab, chizmada ularni tez va oson aniq- lash maqsadida turlicha ko‘rinishlarda shtrixlanadi.
Kesim va qirqimlarning bir-biridan farqi. Detaining tekislik bilan qirqilgan joyning o‘zini tasvirlasak, kesim hosil bo'ladi (4.31- а

7. 
   — A. Ashirboyev. Chizmachilik
   

97

-*1
1
1 Л-А

Ж

¹Щ7 а

4.31- chizma. /a
\H	к/

chizma). Kesimda faqat kesuvchi tekislikda hosil bo‘ladigan yuza chiziladi.
Detal tekislik bilan qirqilganda hosil bo‘Iadigan kesim yuza bilan birga tekislik orqa’sidagi detal qismlari ham qo‘shib tasvirlansa, qirqim hosil bo‘ladi (4.31- b chizma).
Qirqimlar. Qirqimlar kesimlar kabi standart talabiga muvofiq bajariladi. Detaining ichki qismini aniqlash maqsadida qirqim qo‘llaniladi. Detaining ichki qiyofasini qirqimsiz aniqlasa bo‘lmaydimi degan savol tug‘ilishi mumkin. Soddaroq detal bo‘lsa, uning ichki ko‘rinishini ko‘rinmas kontur chiziqda tasvirlasa bo‘ladi. Unday detallarning chizmalarini chizishni yaxshi bilasiz. Lekin detaining ichki ko‘rinishi murakkabroq, ya’ni bir qancha sirtlardan tashkil topgan bo‘lsa, chizmani o‘qish qiyinlashadi. Shuning uchun chizmani o‘qishni osonlashtirish maqsadida qirqimlar tadbiq qilinadi. Qirqimlar detaining ichki va tashqi qiyofasiga qarab qo‘llaniladi.

32. 
    a chizmada detaining ikkita ko‘rinishi va yaqqol tasviri berilgan. Detaining ichki tuzilishini ko‘rsatish uchun bitta Vga parallel frontal A tekislik qo‘llasa bo'ladi. Shunda detaining silindr va to‘g‘ri o‘yilgan joylari ko‘rinadi. 4.32- b chizmadagi yaqqol tasvirda kesuvchi tekislik detaining simmetriya o‘qi orqali o‘tishi ko‘rsatilgan. Qirqimni aniqroq ko‘rsatish uchun detaining oldingi yarmi siljitilgan. Ko‘rinib turgan qirqim detaining bosh ko‘rini- shida tasvirlangan.
    

Ko‘rinishlarda qirqim hosil qilish uchun kesuvchi tekislikni detaining simmetriya o‘qi orqali o‘tgan deb faraz qilinadi. Tekislik kesgan joylar fikran bosh ko‘rinishda aniqlanadi. Qirqimga tushgan yuza kesim kabi shtrixlanadi.

32. 
    chizmadagi detaining ko‘rinishlariga ahamiyat berilsa, kesuvchi A tekislik H ga parallel qilib o‘tkazilgan. Shunda detaining ichki ko‘rinishi aniq ko‘rinadi. Bu yerda ham detal
    

98

-	r	4
-		J

4.33- chizma.

32. 
    chizma.
    

qirqimining yaqqol tasvirida, aniq ko‘rsatish maqsadida, uning yarmi yuqoriga ko‘tarilgan.

34. 
    chizmada yana bitta detaining uchta ko‘rinishi va yaqqol tasvirida qirqim ko‘rsatilgan. Kesuvchi A tekislik W ga parallel qilib o‘tkazilgan. Shunda detaining chapdan ko‘rinishida ichki ko'rinishi aniq ko‘rinadi.
    

Kesuvchi tekislik qaysi proeksiyalar tekisligiga parallel qilib o‘tkazilsa, qirqim o‘sha tekislik nomi bilan ataladi.


99

	I	Щ	L				Ж
			j
4			Г 1 ■					7		u
	/ШШ			wnmn

	« ^76. —- s
■		—i I *| 4 5 Г
	5