Buxgalteriya esabı hám audit” baǵdarı 501-topar studenti Dosimbetova Gulfayruzdiń

2. 3. Kassa daǵı naq pullardı inventarizatsiya qılıw hám nátiyjelerin rásmiylestiriw tártibi
Kassa inventarizatsiyasi bir ayda bir ret ótkerilip, ol jaǵdayda rasında bolǵan pul qarjları esaplanadi. Hesh qanday hújjetler yamasa tilxatlar naq pul qaldıg'ina kiritilmeydi. Esaplap shıǵıw álbette kassir házirliginde ámelge asıriladı. Kassirdiń kassada usı kárxanaǵa tiyisli bolmaǵan pul qarjları hám basqa baylıqlardıń bar ekenligi tuwrısında bayanatları itibarǵa alınbaydı. Inventarizatsiyalaw waqtında tekǵana seyfdagi, bálki ulıwma pútkil kassa reti kelgende degi qımbatlıqlardıń esabı júritiliwi sebepli bul orında óziniń jeke pulların saqlawǵa ruxsat etilmeydi.
Kassa dápterindegi jazıwlardıń hújjetler menen tiykarlanǵanlıǵı da tekseriledi. Olar tuwrı rásmiylestirilgen tabıs hám shıǵın kassa orderlari menen tastıyıqlanishi kerek. Kassa dápterin elektron (programmalıq ) usılda júritiletuǵın shólkemlerde hújjetlerge qayta islew sistemasınıń tuwrı júritiliwi tekseriledi.
Kassa inventarizasiyasini ótkeriw múddetleri kompaniyanıń ózgeshelikinen kelip chiqan halda ǵárezsiz belgilenedi.
Tekseriwdi ámelge asırıw processinde buxgalter tómendegi tártipke ámel qılıwı kerek:
kassanı tekseriw kassir qatnasıwında ámelge asıriladı ;
kassanı tekseriw waqtında barlıq kassa processleri toqtatıladı. Eger xojalıq jurgiziwshi subyektda bir neshe kassa ámeldegi bolsa, ótkeriw jaǵdayında buxgalter barlıq kassalardı tańbalaydi. Kassa gilti kassirde, tańba bolsa bas buxgalterda qaladı ;
kassa daǵı naq pullar hám qımbat bahalı qaǵazlar kassir hám bas buxgalter qatnasıwında Birma -bir sanap shıǵıladı. Pullar qanday halda bolıwınan qaramastan, tolıq sanap shıǵilıwı kerek. Bank oramındaǵı pullar da oramınan alıp, esaplanadi. Sanaw tawsılǵannan keyin, akt dúziledi. Aktda kassa daǵı pullar belgileri boyınsha bólek kórsetiledi hám olardıń tolıq summası jazıladı. Aktga baqlaw komissiyası, bas buxgalter hám kassir qol chekedi. Kassa ǵárejet orderi menen rásmiylestirilmagan hár qıylı daǵı tilxatlar, vedomostlar hám schyotlar tekseriw processinde esapqa alınbaydı ;
kassa daǵı sanalgan pullardıń hám qımbat bahalı qaǵazlardıń hámmesi sol xojalıq jurgiziwshi subyektga tiyisli esaplanadı, sebebi basqa xojalıq jurgiziwshi subyektlar hám adamlardıń pulları hám qımbat bahalı qaǵazların xojalıq jurgiziwshi subyekt kassasında saqlaw qadaǵan etiledi;
kassa daǵı kemislik yamasa artıqsha pul qarjları tuwrısındaǵı maǵlıwmattı auditor aktda jarıtadı, pul qarjlarınıń pul aqshası yamasa kem shıǵıwı sebepleri tuwrısında kassirdan túsindiriw xati aladı. Kemislik summası yamasa ózimshillik penen talan-taraj yetiw etilgen pul muǵdarı haddan zıyat bolsa, buxgalter bul haqqında xojalıq jurgiziwshi subyekt basshısına xabar beredi;
kassanı tekseriw waqtında kassa daǵı qımbat bahalı qaǵazlar (aktsiyalar, obligatsiyalar, sertifikatlar ), janar may -maylaw TMZlarini alıw talonları, qatań esabat blankalari, dem alıw úyleri, demalıs úyilerge jollanbalar hám basqa pul hújjetleri muǵdarı aktda kórsetiledi.
Kassanı inventarizatsiyalaw nátiyjeleri “Naq pul qarjların inventarizatsiyalaw aktı”da sáwlelendiriledi. Ol jaǵdayda inventarizatsiyalash kúninde qımbatlıqlardıń inventarizatsiyalash nátiyjesi boyınsha rasındaǵı qaldıg'i hám esap maǵlıwmatları boyınsha qaldıg'i kórsetiledi. Kemislik yamasa artıqsha naq pul anıqlanǵanda aktda onıń summası hám payda bolıw sebepleri kórsetiledi. Aktni inventarizatsiyalash komissiyası aǵzaları hám materiallıq juwapker shaxs tańbalaydilar. Aktniń bir nusqası shólkem buxgalteriyasına tapsırıladı, ekinshi nusqası materiallıq juwapker shaxsda qaladı. Materiallıq juwapker shaxslar almasǵanda akt úsh nusqada dúziledi.
Artıqsha pul qarjları tabıs etiliwi, kemislik bolsa ayıplı shaxstan undirilishi kerek.
Inventarizatsiya nátiyjeleri waqıtında buxgalteriya esapbetlerinde sáwlelendiriledi:
artıqsha pullar shıqqanda, bul summa kassaǵa qaytaldan tabıs etiledi:
Depet 5010 “Milliy valyuta daǵı pul qarjları”
Kredit 9390 “Basqa operasion dáramatlar”
kemislik anıqlanǵanında :
Depet 4730 “Materiallıq zıyandi oraw maydanınan xızmetkerlerdiń qarızı”

Juwmaq
Mine bir neshe jıldan beri respublikamız ekonomikası bazar munasábetleri nizamlıqları tiykarında rawajlanıw jolı tárep barıp atır. Múlkshilik munasábetlerdegi, basqarıw sistemasındaǵı ózgerisler bizni kóbirek iskerlik natiyjeliligi haqqında, resurslar tejami hám ekonomikası haqqında oylawǵa májbúrlep atır. Bazardıń tiykarǵı subektlari bolǵan kárxana hám shólkemler birden-bir bir maqset tiykarında islep atırlar, ol da bolsa, payda alıw hám iskerlik natiyjeliligin asırıw. Bul processde, álbette, pul qarjlarınan nátiyjeli paydalanıw talap etiledi. Sonıń menen birge, házirgi kúnde respublikamız húkimeti sırt el investorlarin qosıwda kóp islerdi ámelge asırıp atır. Atap aytqanda, sırtqı ekonomikalıq iskerlikti tártipke soluvchi, qospa isbilermenlik hám shet el kapitaldı tartıw hám olarǵa jeńillikler beriwge qaratılǵan
Prezident Húkimleri hám bir qatar nızamlar qabıl etilgen. Bul hújjetlerdiń qabıl etiliwi sırt el qarjıların tartıwdı jáne de jedellestirip, bul tarawda túpkilikli ózgeris jasawı shubhasız bolıp tabıladı. Sonıń menen birge, olar shet el investitsiyalar qatnasıwındaǵı kárxanalardıń ekonomikalıq huqıqların jáne de keńeytirip, iskerligin xoshametlew ushın zárúrli faktor bolıp xızmet etedi.
Ekonomikalıq reformalar ekinshi basqıshınıń tiykarǵı wazıypalarınan biri - milliy valyutamız qadrini kóteriw esaplanar eken, tiykarǵı itibardı naq pul emissiyasini kemeytiwge qaratıw kerek. Respublikamızda naq pul mámilege mıynet haqı hám sıylıqlar beriw, pensiyalar tólew, kommunal xızmetler ushın aqsha tólew hám basqa maqsetler ushın shiǵarıladı. Shet el, xalıq valyutasında mámilelerdi ámelge asırıwshı kárxana hám shólkemler ózleriniń valyuta túsimlaridan májburiy túrde satatuǵın bólegin, yaǵnıy 50 payızın kemeytiwge háreket qılıw kerek. Sebebi májburiy túrde satılatuǵın valyutanıń procenti qanshellilik kem bolsa, kárxana hám shólkemler qálewinde sonshalıq kóp valyuta aqshası qaladı.