Buxgalteriya va kasbiy faoliyat asoslari

Qo’ydagiberilganmaьlumotlariasosidamol 
yetkazibberuvchilardanolinganvaomborgaqabulqilinganmateriallargaqi
rimorderlarinito’ldiring. 
Schet
ra
q
a
m
i 
Schets
a
n
a
si
 
Omborga 
qabul 
qilingan 
material 
sanasi 
Mol 
yetkazib
beruvchi 
Materiallarni
ngnomi 
O’lc
hov 
birli
gi 
Miqd
ori 
Bahosi 
(so’m) 
1
010 
1040 
1060 
1040 
01.09 
15.09 
25.09 
26.09 
10.09 
22.09 
30.09 
31.09 
Zavodi 
№1 Baza 
№2 Baza 
№1 Baza 
Po’lat tunika
0,1mm 
Extiyotismlar 
Idishlar 
t 
dona 
dona 
dona 
800 
200 
115 
10 
5,00 
70,0 
20,0 
70,0 
Izoh: 
Materiallar 
30 
kodbilanomborgaqabulqilindi. 
Kirimorderlarinitartibraqamlari 901 danboshlangan. 
5-Amaliy vaziyat. Qo’ydagiberilganmaьlumotlariasosida 1-ombordan 2 
tsexgaberilganmateriallargategishlibo’lgantalabnomalarnito’ldiring. 
Talabno
ma 
Kimorqali
berildi 
Materialnino
mi 
O’lcho
v 
birligi 
Miqdori 
Sanasi 
Raqa
mi 
Talabqil
indi 
Berildi 
02.09 
101 
PardaevA.
Po’lattunika 
1,0mm 
t 
2,0 
2,0 

---

420 
5.09 
105 
SHokirovN. Idishlar 
dona 
10 
10 
Izoh: Materiallar ishlab chiqarishga 50-kod bilan beriladi. 
 
Uslubiyko’rsatma. 
TALABNOMA №____ 
 
Jarayon (operatsiya) turi
 
Om
bor 
TSexbo’limqabulqiliboluvchi
ob’ekt 
Kimorqali: 
Talabqildi: 
 
 
 
Alaqodors
chyot 
Materiallar
ning 
nomlari 
O’lcho
v 
birligi 
Miqdori 
Bahosi(
so’m) 
Summasi 
(so’m) 
Talabq
ilindi 
Berildi 
 
Amaliy 
vaziyat 
3. 
Qo’ydakeltirilganbirinchivaikkinchijadvalma’lumotlaridanfoydalanibqaytaro’yx
atgaolishnatijasinifarqlarinianiqlang. 
Amaliy 
vaziyatni 
yechimini 
3-
jadvaldakeltirilganshakildarasmiylashtiring. 
1-jadval 
№ Mol-mulk, 
moddiyqiymatlikla
rnomi 
O’lchov 
birligi 
Bahosi 
Haqiqiy 
Miqdori 
Summasi 
(so’m) 
1 
2 
3 
4 
Gayka 
Ko’taruvchigayka 
Boltlar 
Qopqoq 
dona 
dona 
dona 
dona 
25 
85 
17 
54 
58 
53 
50 
31 

---

421 
5 
6 
7 
8 
Mix 
Purjina 
O’ramli iplar 
Mis tunuka 
kg 
dona 
dona 
kg 
45 
108 
160 
135 
1564 
42 
3 
15 
2.Buxgalteriyahisobima’lumotlaribo’yichamoddiyqiymatliklarnimiqdori
to’g’risidama’lumotlar 
2-jadval 
№ Mol-mulk, moddiy 
qiymatliklar nomi 
O’lchov 
Birligi 
Bahosi 
sumda 
Haqiqiy 
Miqdori 
Summasi 
(so’m) 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
Gayka 
Ko’taruvchigayka 
Boltlar 
Qopqoq 
Mix 
Purjina 
O’ramli iplar 
Mis tunuka 
dona 
dona 
dona 
dona 
kg 
dona 
dona 
kg 
25 
85 
17 
54 
45 
108 
160 
135 
58 
53 
50 
31 
1564 
42 
3 
15 
 
5-Amaliy 
vaziyat. 
Qaytaro’yxatgaolishkomissiyasiGaykavaPrujinalarninghaqiqiymiqdorlaribila
nbuxgalteriyahisobima’lumotlario’rtasidagatafovut ( Gaykalarkamomadi - 10 
dona 850 so’mdan 8500 summaga, Purjinalarortiqchaligi 7 dona 750 
so’mdan 5250 summaga) aniqlandi: 
Komissiyaxullosasigako’ragaykalarbo’yichakamomadning 
7 
donasiomborchinio’zishigasovuqqonlikbilanqaraganligitufayliyuzagakelgan. 
Qolgangaykalarbo’yichakamomadningaybdorlarianiqlanmadi. 
. 
Purjinalarbo’yichaortiqchalikomborgaqabulqilishjarayonidanoto’g’rikirimqili
shnatijasidayuzagakelgan. 

---

422 
 
Topshiriq: Aniqlanganfarqlarnihisobdanchiqaring. 
 
6– Amaliy vaziyat. Quyidagixo’jalikjarayoniyuzbergan. : Ishlabchiqarishga 
3248 
so’mlikmateriallarberildi. 
Hisobchibuxgalteriyahisobischyotlaridaquyidagiyozuvniqaydqildi.
D-t 1000 K-t
D-t 6000 K-t 
B.k-1836 
Bk-432000 1) 2348 
1. 2343 
 
 
 

---

423 
Taqqoslashqaydnomasi 
3-jadval 
 
Mol-moddiy 
qiymatliklarningn
omi 
O’lchovbi
rligi 
Bahosi 
Buxgalteriyahisobi
bo’yicha 
Yo’qlamaqilishna
tijasibo’yicha 
 
Ortiqcha 
 
Kamomad 
Miqdor 
Summa Miqdor 
Summa Miqdor 
Summa 
Miqdor 
Summa 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

424 
Amaliy 
vaziyat 
7. 
Moddiyqiymatliklarhisobibilanshug’ullanadiganbuxgalterA. 
Xodjaevombormudirihisobotiniqabo’lqilibolishda 10 sentyabr 20 yili 15-
raqamlitalabnomanirasmiylashtirishdaxatolikkayo’lqo’yilganliginianiqladi.
15-
raqamlitalabnomadaqandayxatolargayo’lqo’yilganliginianiqlanganvato’g’rilan
g..
 
TALABNOMA №15 
 
Jarayon (operatsiya) turi 
Ombor 
TSexbo’limqabulqiliboluvchiob’e
kt 
50 
№3 
№1 
Kimorqali-Po’latovA. 
Talab qildi-Qoraboev M.K. 
Ruxsatberdi: 
MallaboevA. 
Aloqadors
chet 
Materiallarning 
nomlari 
Ulchov 
birligi 
Mikdori 
Bahosi
(so’m) 
Summas
i (so’m) 
talabkili
ndi 
berildi 
2010 
Po’lattunika 
1,0mm 
t 
4 
2,0 
2010 
Tezlikqutisi 
Dona 
10 
12 
2010 
Qopqoq 
dona 
2 
3 
 
Amaliy vaziyat 8. Moddiyqiymatliklarhisobibilanshug’ullanadiganbuxgalterA. 
Xodjaevombormudirihisobotiniqabo’lqilibolishda 10 sentyabr 20 yili 15-
raqamlitalabnomanirasmiylashtirishdaxatolikkayo’lqo’yilganliginianiqladi. 15-
raqamlitalabnomadaqandayxatolargayo’lqo’yilganliginianiqlanganvato’g’rilang..

---

425 
Topshiriq:Aniqlanganxatoniqo’shimchaprovodkaberishusulibilanto’g’ril
ang. 
 
 

---

426 
14-MAVZU. BUXGALTERIYA HISOBI REGISTRLARI VA SHAKLLARI 
Mavzuga doir atamalar: buxgalteriya hisobi registri, buxgalteriya hisobi 
shakllari, analitik hisob registrlari, sintetik hisob registrlari, kitob shaklidagi 
registrlar, kartochka shaklidagi registrlar, varaq shaklidagi registrlar, vedomost 
shaklidagi registrlar, korrektura, qо‘shimcha pravodka,qizil qalam, memorial 
order, jurnal order. 
1. BUXGALTERIYA HISOBI REGISTRLARI HAQIDA TUSHUNCHA 
Korxona xо‘jalik mablag‘larini, ularning tashkil topish manbaalarini va 
majburiyatlarini iqtisodiy mazmuniga kо‘ra guruhlarga bо‘lib buxgalteriya 
hisobida hisobga olish uchun mо‘ljallangan maxsus shakldagi jadvallarga 
buxgalteriya hisobi registrlari deb aytiladi.
Buxgalteriya hisobi registrlari ikki yoqlama yozuv usuliga muvofiq 
yuritiladigan jurnallar, qaydnomalar, kitoblar va tasdiqlangan blankalardan 
(shakllardan) iboratdir. Buxgalteriya hisobi registrlarida boshlang‘ich hisob 
hujjatlaridagi ma’lumotlar tizimlashtirilаbi va tо‘planаbi. Hisobi registrlari 
texnika vositalaridan, axborot tizimlaridan va axborot texnollogiyalaridan 
foydalanilgan holda elektron hujjat tarzida yaratilishi, ishlov berilishi va 
saqlanishi mumkin. 
Quyidagilar buxgalteriya hisobi registrining majburiy rekvizitlaridir: 
1. Registrning nomi;
2. Buxgalteriya hisobi subyektining nomi; 
3. Registrni yuritish boshlangan hamda tugallangan sana va (yoki) registr 
tuzilgan davr; 
4. Xо‘jalik operatsiyalarining xronologik va (yoki) tizimli guruhlanishi;
xо‘jalik operatsiyalarining о‘lchov birligi kо‘rsatilgan holda puldagi 
о‘lchov miqdori; 
5. 
Registrni 
yuritish 
uchun 
mas’ul 
bо‘lgan 
shaxslarning 
lavozimlari,familiyalari hamda ismi va otasi ismining bosh harflari kо‘rsatilgan 
holdagi imzolari yoki ushbu shaxslarni identifikatsiya qilish uchun zarur bо‘lgan 
boshqa rekvizitlar. 

---

427 
Buxgalteriya hisobi registrlariga tasdiqlanmagan tuzatishlar kiritilishiga 
yо‘l qо‘yilmaydi.Buxgalteriya hisobi registrlari quyidagi belgilari bо‘yicha 
turkumlanadi: 
1. Tashqi kо‘rinishiga kо‘ra; 
2. Yozuvlarni amalga oshirish turlariga kо‘ra; 
3. Ma’lumotlarni qamrab olish hajmiga kо‘ra. 
Tashqi kо‘rinishiga kо‘ra kitoblar, kartochkalar, varaqlar hamda 
vedomostlar shaklidagi buxgalteriya hisobi registrlari majud. Masalan, kassa 
kitobi, asosiy vositalarni hisobga olishning inventar kartochkalari, tovarlarni, 
materiallarni ombor uchyoti kartochkalari, egri xarajatlarni taqsimlash vedomosti, 
memorial orderlar, jurnal orderlar, asosiy vositalarga amartizatsiya hisoblash 
qaydnomalari va boshqalar. 
Varaqlari grafalangan, muqovalangan, raqamlangan va kо‘rinishi kitob 
shakliga keltirilgan registrlar kitob shaklidagi registrlari deb aytiladi. Misol: 
sintetik schyotlar uchun belgilangan “Bosh kitob”, “Asosiy vositalarni analitik 
hisobi kitobi” va boshqalar. 
Xо‘jalik operatsiyalarini qayd qilishdan oldin bugalteriya kitoblarining har 
bir saxifasi nomerlanadi. Oxirigi sahifasining orqasiga nomerlangan saxifalarning 
umumiy soni yozilib, korxona rahbari va bosh buxgalterni imzosi qо‘yiladi va 
korxona muxri bilan muxrlanadi. Kitobning birinchi muqovasiga korxonaning 
nomi, qaysi schyot ochilgan bо‘lsa, uning nomi va kitobga yozish boshlangan 
sana yozib qо‘yiladi. Buxgalteriya kitoblari har yili 1 yanvardan boshlab ochiladi. 
Xozirgi paytda kitob shaklidagi buxgalteriya hisobining registrlari barcha 
korxona va tashkilotlarda eng kо‘p qо‘llaniladigan registrlardandir. Kitob 
shaklidagi hisob registrlari buxgalteriya xodimlari о‘rtasida mehnat taqsimotini 
qiyinlashtiradi. Shuning uchun xо‘jalik operatsiyalarini hisob registrlarida qayd 
qilish 
ishlarini 
kompyuterlashtirishni, 
piravard 
natijada 
buxgalterlarni 
avtomatlashtirilgan ish joylari (BAIJ)ni joriy qilishga imkon bermaydi. Hisob 
registrlaridan buxgalteriya xodimlarini foydalanishni osonlashtirish va uchyot 

---

428 
ishlarini kompyuterlashtirish uchun hisob registrlarining alohida varaqalar yoki 
kо‘p ustunli kartochkalar shaklidan foydalanish maqsadga muvofiq bо‘ladi. 
Qalin varaqlarda bosmaxonada chop etilgan maxsus shakldagi registrlar 
kartochka shaklidagi hisob registrlari deyiladi. Ularning hajmi oddiy varaqlarda 
kichik bо‘lib, xо‘jalik mablag‘larining turlari, ularning alohida manba’lari 
bо‘yicha ochiladi. Mazkur registrlar hisobot yili davomida “kartoteka” deb 
ataluvchi maxsus yashikchalarda ma’lum bir tizimda joylashtirilib saqlanadi. 
Masalan, xо‘jalik subyektlari omboridagi tovarlarning assortimenti navi, narxi 
bо‘yicha, asosiy vositalarni turlari bо‘yicha ochiladigan kartochkalar. 
Buxgalteriya hisobi schyotlardagi yozuvlarining iqtisodiy mazmunini va 
schyotlarning aloqasini hisobga olgan holda hisob ishlari oddiy varaqlarda ham 
olib borilishi mumkin. Bunday hisob registrlari zaruriy kо‘rsatkichlari 
kо‘rsatilgan holda bosmaxonada tayyorlanadi. Ular kartochkalardan ancha katta 
bо‘lib, shu maqsadlar uchun ajratilgan papkalarda saqlanadi. 
Hisob registrlari qamrab olgan xо‘jalik operatsiyalarini mazmuni va 
hajmga kо‘ra analitik va sintetik hisob registrlariga bо‘linadi. 
Analitik hisob registrlarida hisob obyektlari, ham natural, ham qiymat 
о‘lchovlarda qayd qilinadi, odatda, ular analitik schyotlar bо‘yicha ochiladi. 
Masalan, tovarlar, xom-ashyolar, materiallar bо‘yicha ochiladigan ombor 
kartochkalari yoki asosiy vositalar pasporti vazifasini bajaradigan “Asosiy 
vositalarning inventar kartochkalari”. Bu hisob registrlarida hisobga olinayotgan 
moddiy qiymatliklarning nomi, navi, о‘lchov birligi, miqdori, bahosi va summasi 
kabi kо‘rsatkichlar aks ettiriladi. 
Sintetik hisob registrlaridan xо‘jalik opersiyalarini qiymat о‘lchovlarda, pul 
birliklarida hisobga olish uchun foydalaniladi. Masalan, sintetik schyotlari 
bо‘yicha ochiladigan “Bosh kitob” yoki jurnal-orderlar. 
Yozuv turlariga kо‘ra hisob registrlarining xronologik, sistematik va 
kombinatsiyalashgan turlari farqlanadi. 
Xronologik hisob registrlari xо‘jalik operatsiyalarini sodir bо‘lish vaqtlari 
bо‘yicha ketma-ketlik tartibda (xronologik tartibda) hisobga olish uchun 

---

429 
belgilangan. Bunday hisob registrlari xо‘jalik operatsiyalar haqidagi quyidagi 
ma’lumotlarni aks ettiradi: xо‘jalik operatsiyasini qisqacha mazmuni, sodir 
bо‘lgan vaqti va summasi. Xronologik hisob registiriga xо‘jalik operatsiyalarini 
qayd qilish jurnalini misol qilib olish mumkin.