Buxora davlat universiteti

Taqvimiy – marosim janri musiqasi

Inson hayotida tabiat bilan muloqot qilish, atrofdagi hayot katta o'rin tutadi. Inson har doim tabiatning ne'matlaridan foydalangan, uning hayotini yashab, fasllarning o'zgarishiga moslashgan. Odamlarning ma'naviy dunyosiga o'z izini qo'ygan turmush tarzi dunyo xalqlari turli xil faoliyat va ular bilan bog'liq turli xil urf-odatlar, marosimlar va bayramlarga ega bo'lishiga olib keldi. Ular rivojlanishning turli bosqichlarida xalqlarning etnik, ijtimoiy-iqtisodiy, tarixiy va madaniy hayotini aks ettiradigan taqvimiy marosimlar va bayramlardir. Ularda insonning hayoti, hatto inson jamoasi ham tabiat hayotidan ajralib turadi. Ularda yaratilgan "estetik, axloqiy, hissiy ayblovlar qarshi chiqadi, hatto yovuzlik g'alabasi haqidagi fikrni, inson, inson jamoasi, insoniyatning o'limi ehtimoli haqida ham imkon bermaydi. Hayotning uzluksizligi keksa odamlar va ayniqsa, bolalarga tegishli bo'lgan roli bilan taqvimiy marosimlarda ta'kidlanadi. Barcha avlodlar vakillarining xalq bayramlarida ishtirok etish insoniyatni abadiy davom ettirishni anglatadi"

Yillik turkumda to'rt fasl - bahor, yoz, kuz va qish ajratilgan va yangi yil bahor boshlanishi bilan nishonlangan. Yil oylari seriya raqamlariga ko'ra nomlandi, ammo odamlar orasida ular ma'lum bir mavsumning belgilarini yoki u bilan birga kelgan qishloq xo'jaligi ishlarining tabiatini aks ettiruvchi o'z nomlariga ega edi, masalan, oz (kam) - Mart. Shu bilan birga, mintaqa xalqlari yil fasllarining almashinishini va demak, qishloq xo'jaligi ishlarining tabiati va vaqtini belgilab beruvchi quyoshning yillik harakatini hisobga olmay qolmadi. Dunyoning ko'plab xalqlari singari, mintaqa aholisi qadim zamonlardan beri quyosh harakatining 12 ta yulduz turkumini ajratib, ularga hayvonlarning nomlarini berishgan.
Oʻrta Osiyo xalqlari Janubi-Sharqiy Osiyoning boshqa xalqlari singari oʻz taqvimi boʻyicha yashab, tabiiy-iqlim sharoiti va muayyan xalqning turmush tarziga koʻra ikki xil xronologiyaga ega boʻlgan. “Dehqon yili” (dehkon yili) yoki “chorvador-cho'pon yili” (cho’pon yili)³ deb atalgan. Bundan tashqari, marosimlar, bayramlar mavjudligi faktini to'rt fasl bilan bog'ligini ta'kidlash kerak. Bunday marosimlarda bajariladigan xalq og‘zaki ijodining janr va turlari juda xilma-xil bo‘lsa-da, ularning hammasi ham bizgacha tugallangan holda etib kelgani yo‘q, aksariyat marosimlar esa islom dini ta’sirida o‘zgarishlarga uchragan. Shuning uchun, avvalo, taqvimiy va to'rt fasl bilan bog'liq bir qator marosim va bayramlar haqida qisqacha to'xtalib o'tamiz.