Buxoro davlar universiteti Tabiiy fanlar fakulteti Kimyo kafedrasi

r -1
r-¹ >0 ^r1 ^-1
nisbatan noldan katta qiymatlari uchun azeotrop sopolimerlar hosil bo’lishini ko’rsatadi. Chunki monomerlar miqdorlarining o’zaro nisbati manfiy qiymatga ega bo’lmasligi kerak. Demak, r₁<1, r₂<1 yoki r₂>1, r₁>1 holatda ham o’sayotgan makroradikal “o’z” monomerini ham (R₁₁>R₁.₂ va R2.2>R2.₁) “begona” monomerni ham (R₁₁< R₁₂ va R₂.₂< R₂₁) bir xil tartibda biriktiradi.

2. 
   Hol. r₁<1, r₂<1, r₁T₂<1 bo’lganda har ikkala monomer faqat “begona” monomer molekulasini oson biriktiradi. Chunki bu holatda sopolimer zanjirida M₁ va M₂ monomer bo’g’inlarining soni bir xil bo’ladi. Sopolimerning tarkibi monomerlarining dastlabki aralashmasi tarkibiga bog’liq bo’lmaydi. Natijada monomerlarning molekulalari sopolimer zanjirida ketma-ket takrorlanuvchi qatorni tashkil etadi.
   
3. 
   Hol. r₁>1, r₂<1, ya’ni M₁ va M₂ monomerlar bo’g’ini bilan tugovchi o’sayotgan makroradikallar faqatgina M₁ monomer molekulalarini biriktiradi. Bu holda monomerlar (dastlabki aralashmasi tarkibidan qat’iy nazar) sopolimer zanjiri M₁ monomer bo’g’inlari bilan boyigan bo‘ladi.
   
4. 
   Hol. r₁>1, r₂>1, ya’ni har ikkala turdagi o’sayotgan makroradikal “begona” monomer molekulasiga qaraganda “o’z” molekulasini tezroq biriktirib oladi. Bunday tarkibli sopolimerlar amalda kam uchraydi. Shuningdek, r₁- 0, r₂ - 0 bo’lganda ham regulyar ketma-ket joylashgan monomer bo’g’inlaridan iborat ekvimolekulyar tarkibli azeotrop sopolimerlar hosil bo’ladi. Bunday sopolimerlarning tarkibi monomerlarning dastlabki aralashmasi tarkibiga bog’liq bo’lmaydi.
   

r₁ va r₂ kattaliklarining qiymati 1 dan yuqori bo’lganda har ikkala monomer o’zining gomopolimerlarini hosil qiladi va sopolimer ikkala gomopolimerlarini hosil qiladi va sopolimer ikkala gomopolimerning oddiy aralashmasidan iborat bo’lib qoladi. Sopolimerlanish jarayonida ham monomerlarning reaksiyaga kirishish moyilligi gomopolimerlanish jarayonidagi kabi monomerlarning

M1	M2	r1	r2	rrr2
stirol	Butadiyen	0,78	1,39	1,08
stirol	metilmetakrilat	0,52	0,46	0,24
vinilasetat	vinilxlorid	0,23	1,68	0,39
malein angidrid	izopropinil asetat	0,002	0,032	0,0006
metakrilat	vinilxlorid	9,0	0,083	0,75
akrilonitril	butadiyen	0,05	0,35	0,0175
2-Xlorakril kislota	akrilonitril	0,17	0,18	0,03
stirol	N-vinilkarbazol	0,20	9,0	1,8
vinilbenzil xlo-
rid	malein angidrid	1,08	0,002	0,0021
vinilbenzil xlo-	akrilonitril	0,05	2,7	0,135
rid

1. 
   jadvaldan ko’rinib turibdiki, turli xil sistemalar uchun sopolimerlanish doimiyliklari har xil qiymatga ega.
   

Sopolimerning muhim xossalaridan biri shundan iboratki, sopolimer makromolekulasining tarkibi xilma-xil bo’ladi. Mayo-Lyuis tenglamasini qanoatlantiradigan sopolimer tarkibiy jihatdan juda qisqa taqsimlanish egri chizig’iga ega bo’ladi. Monomerlarning to’liq polimerlanishidan hosil bo’layotgan sopolimerlarning tarkibi bundan mustasno bo’lib, uning makromolekulasi taqsimlanish jihatdan xilma-xil tarkibga egadir. Shuning ushun sopolimer makromolekulasining tarkibiy xilma-xilligini aniqlash ushun, sopolimerlanish jarayoni yuqori qiymatlargacha olib boriladi va ayni bir vaqtdagi hosil bo’lgan sopolimerning tarkibini sopolimerlanish darajasiga nisbati hisoblab topiladi. Ya’ni

1. 
   _ , bu yerda [M₀] va [M] - sopolimerlarning boshlang’ich va keyingi [M 0]
   

summar miqdilari. Agar M0 va M monomerning dastlabki va oxirgi miqdorlaini qiymati orqali ifodalab, F₂ > f₂ uchun Skeyst tenglamasi
^lnM ^{= f /! (6}'^13)
[M 0 ^{] (F}2 ^f2 ⁾


Bu tenglamani (6.12) tenglama yordamida integrallansa, Mayer tenglamasi kelib chiqadi:

1-

[M]


А
701


Г (6.14)


[M0] '/0/ /02 /1 - ^
Bu tenglamaning chap tomonidagi ayirma 1 - ^[M] monomerlarning sopolimerga
[M 0]
aylanish darajasini ko’rsatadi.


a —


Р —


Г <sup>—


1 - r</sup>1 • ^Г2


^{2 - r}1 ^{- r}2


^{1 - Г}2 ' ' ^{1 -} rj' ' ^{(1 - Г}1^{)(1 - Г}2 ⁾
а, в, y, va 5 darajalarning qiymatlari, ularni sopolimerlanish kattaliklarini
ahiqlagandan so’ng hisoblab topiladi. Demak, (6.14) tenglama sopolimerlanish
darajasi bilan dastlabki monomerlar aralashmasi tarkibi o’rtasidagi bog’lig’likni
hisoblab topish inkonini beradi. Natijada M₂ monomerga nisbatan sopolimerning
o’rtacha tarkibini F₁ yoki F₂ hisoblash mumkin:


Demak,


F2 — (/02 - /2


[M ] [M ]
:W (1 -~r~)


(6.15)


[M 0] [M 0]
6.1 - rasmda M₂ monomerning sopolimer tarkibidagi va dastlabki monomerlar aralashmasidagi molyar qismlari f₂, F₂, F₂ ning sopolimerlanish darajasiga bog’liqlik diagrammasi keltirilgan.





[M0]