Buxoro Davlat Universiteti 9-2 uzb guruhi talabasi Primova Taxminaning Filologlar uchun Matematika fanidan yozgan Mustaqil ishi

Ayniyat qonuni.Biror buyum yoki hodisa haqida fikr yuritilganda ularga xos bolgan’ barcha muhim belgilar, tomonlar qamrab olinadi. Predmet haqidagi fikr necha marta va qanday


holatlarda takrorlanishiga qaramasdan doimiy, ozgarmas’ va qatiy’ mazmunga ega boladi’. Tafakkurga xos bolgan’ bu aniqlik xususiyati ayniyat qonunining mohiyatini tashkil etadi.


Ayniyat qonuniga kora’ malum’ bir predmet yoki hodisa haqida aytilgan ayni bir fikr ayni bir muhokama doirasida ayni bir vaqtda oz’-oziga’ tengdir. Bu qonun formal mantiq ilmida « A-A dir» formulasi bilan ifodalanadi.


Ayniyat qonuni simvolik mantiq ilmida, yani’ mulohazalar mantiqi va predigatlar mantigida’ oziga’ xos korinishda’ ifodalanadi:


Mulohazalar mantigida’ a a va a a. (Bunda a - har qanday fikrni ifodalovchi belgi, implikasiya belgisi,


egvivalentlik’ belgisi).
Predigatlar mantigida’ ( x(R(x) R(x)). Bu ifoda quyidagicha oqiladi:’ har qanday X uchun, agar X R belgiga ega bolsa,’ X shu belgiga ega, degan fikr togri’’boladi’.


Ayniyat qonunining asosiy talabi quyidagicha: fikrlash jarayonida turli fikrlarni aynanlashtirish va aksincha, ozaro’ aynan bolgan’ fikrlarga teng emas, deb qarash mumkin emas. Bu mantiqiy tafakkurning muhim shartlaridan biridir


Nozidlik qonuni.Inson tafakkuri aniq, ravshan bolibgina’ qolmasdan, ziddiyatsiz bolishi’ ham zarur. Zidiyatsizlik inson tafakkuriga xos bolgan’ eng muhim xislatlardan biridir. Malum’ki, obyektiv voqelikdagi buyum va hodisalar bir vaqtda, bir xil sharoitda biror xususiyatga ham ega bolishi,’ ham ega bolmaslik’gi mumkin emas. Masalan, bir vaqtning ozida,’ bir xil sharoitda inson ham axloqli, ham axloqsiz bolishi’ mumkin emas. U yo axloqli, yo axloqsiz boladi’.


Bir vaqtning ozida’ bir predmetga iqqi zid xususiyatning taalluqli bolmasli’gi tafakkurda nozidlik qonuni sifatida shakllanib qolgan. Bu qonun fikrlash jarayonida ziddiyatga yol’


qoymaslikni’ talab qiladi va tafaqqurning ziddiyatsiz hamda izchil bolishini’ taminlaydi’.


Nozidlik qonuni ayni bir predmet yoki hodisa haqida aytilgan ikki ozaro’ bir-birini istisno qiluvchi (qarama-qarshi yoki zid) fikr bir vaqtda va bir xil nisbatda birdaniga chin bolishi’
mumkin emasligini, xech bolmaganda’ ulardan biri albatta xato bolishini’ ifodalaydi. Bu qonun «A ham V, ham V emas bola’ olmaydi» formulasi orqali beriladi. Mulohazalar mantigida’ bu qonun quyidagi formula orqali yoziladi: x (r


(x) (x)), yani’ har qanday r (x) mulohaza uchun r (x) va uning inkori birgalikda chin bolmasli’gi togridir’’.