Buxoro davlat universiteti abdullaev a. J, Qayimova z. A, Boltaev sh. Sh, Narzieva d. M

 
17.3. Tijorat banklarining aktiv operatsiyalari.
Tijorat banklarining aktiv operatsiyalari ichida kreditlash 
jarayoni asosiy o`rinni egallaydi. U quyidagi asosiy bosqichlarni o`z 
ichiga oladi:
– kredit olish uchun berilgan mijozning ariza talabnomasini 
ko`rib chiqish;
–qarz oluvchining to`lovga va kreditga layoqatliligini bank 
tomonidan o`rganib chiqilishi;
– kredit qo`mitasining qarori;
– kredit bitimini rasmiylashtirish; 
– kredit berilishi; 
– ssuda va u bo`yicha foiz to`lashning bank tomonidan nazorat 
qilinishi. 
Kredit va uni to`lash jarayoni kredit shartnomasida ko`rsatilgan 
bo`lib, kredit va qarz oluvchi o`rtasidagi majburiyat va huquqlarni 
belgilab beradi. Unda kreditlashning maqsadi va ob`ekti, kredit 
miqdori, ssudani berish va uni to`lash muddati, kredit ta`minotining 
turlari, kredit uchun foiz stavkasi va boshqalar ko`rsatiladi. Ssudani 
to`lashni nazorat qilish bankning kredit portfelini muntazam tahlil 
qilish asosida olib boriladi va kreditlarning sifat darajasi aniqlanadi.

---

284 
Tijorat banklari o`zining xalk xo`jaligida tutgan urni va o`ziga 
xos faoliyati bilan bozor iktisodiyotining ajralmas kismi sifatida 
yuzaga keldi. Tijorat bank larining bugungi kundagi faoliyatiga e`tibor 
beradigan bo`lsak, xalk xo`jaligining xech bir sub`ekti yukki, u bugun 
bank xizmatidan foydalanilmayotgan bo`lsin.
Bundan tashkari banklar o`z mijozlariga moliyaviy broker 
sifatida xam xizmat ko`rsatmokda. Banklarning bunday funktsiyani 
bajarishlari korxona tashkilotlarning kimmatli kogozlar bozori 
operatsiyalarida katnashishlari uchun kulay sharoit yaratmokda.
Aktivlarni boshkarishning asosiy maksadi tavakkal qilishning 
eng past darajasi sharoitida daromad foiz tushumlari va xarajatlar 
orasidagi farkni mumkin kadar oshirish eki uni juda bo`lmaganda 
barkaror darajada saklab turishdan iborat ekanligi ma’lum.
Kiska muddatli kreditlarga kuyidagilar kiradi:
1. Lombard. 
2. Kontakorrent. 
3. Overdraft.
Umuman Bankda kredit berish jarayoni karz oluvchilar sonini 
ancha kupaytirishga, mijozlarni moliyaviy axvolini xar tomonlama va 
chukur taxlil qilish, ishonchli mijozlarni tanlash asosida, kredit 
soxasida uchraydigan tavakallarni kamaytirish, kreditdan maksadga 
muvofik ravishda foydalanish, kredit olishga karatilgan takliflarni shu 
yunalishda taksimlash va qabo`l qilish, kreditning kaytarilishini 
ta`minlaydigan 
kushimcha 
shakllardan 
foydalanish 
tomonga 
yunaltirilgan. Mijozlar kredit olish uchun bankka kredit summasi, 
muddati, foiz stavkasi, maksadi, ta`minot turi ko`rsatilgan ariza, ta`sis 
xujjatlaridan nusxa, suralayotgan loyixa buyicha biznesreja, sunggi 
xisobot sanasiga to`zilgan va tasdiklangan balans xisobotlari takdim 
etishlari lozim.
Biznes-rejada loyixani amalga oshiruvchi buyicha tulik 
ma`lumotlar, kreditning maksadi va uning axamiyati, loyixa buyicha 
bozorning urganish natijalari, boshkaruv tizimi, mexnat resurslari, 
ishlab chikarishni tashkil etilishi va rejalashtirilishi, ishlab chikarish 
va boshka xarajatlar, ma`muriyboshkaruv xarajatlari, olinadigan 
daromad va foyda, loyixaga ta`sir etuvchi risk faktorlari, pul okimlari 
prognozi, kreditning kaytarish jadvali ko`rsatilishiga katta axamiyat 
beriladi. 

---

285 
Berilgan arizalar Universal Bank bo`limlari tomonidan 3 ish 
kuni mobaynida kurib chikiladi. Agar suralgan kredit mikdori bank 
bo`limlari uchun belgilangan chegaradan ortik bo`lsa, arizani kurib 
chikish uchun bosh bankka takdim etiladi. 
Universal Bank bo`limlari uchun xududiy chegaralanish mavjud 
bo`lib, kuyi bo`limlar o`z joylashgan joylaridan 50 km radiusga kadar 
bo`lan xo`jalik yurituvchi sub`ektlarga kredit ajratishi mumkin. Ba`zi 
xollarda Bank Boshkaruvi ruxsati bilan ushbu chegara o`zgartirilishi 
mumkin. 2006 yil 1 fevraldan boshlab Universal Bank tomonidan 
chakana savdoni amalga oshirish maksadida beriladigan kreditlarning 
maksimal muddati 3 oy etib belgilangan. 
2. Lizing operatsiyalari. 
Lizing operatsiyalarining kichik va o`rta biznes sub`ektlari 
uchun kulay tomoni, ta`minot talab etilmaydi. SHuningdek, 
O`zbekistonning amaldagi Konunchiligiga asosan, lizingga olingan 
molmulklar uchun molmulk soligi lizing davri uchun tulanmaydi. 
SHu bilan birgalikda, lizing operatsiyalarini amalga oshirish 
chogida, lizing ob`ekti texnologik uskuna bo`lib, import kilinadigan 
bo`lsa, bojxona tshlovi va KKS tshlashdan ozod etiladi. 
3. Faktoring operatsiyalari 
Koidalarda kredit berishning kuyidagi yangi shakllari ko`zda 
tutilgan: 
• "kredit liniyasini ochmasdan" va "kredit liniyasini ochib" 
aloxida ssuda xisobvaragidan kredit berish; 
• kontokorentkredit; 
• overdraft; 
• kimmatli kogozlarni garovga kuyib kredit olish (garovxona 
krediti); 
• veksel’ krediti.
Qisqa muddatli kreditlar quyidagi 3 ta asosiy ob`ektni 
kreditlashga yo`naltiriladi: