Buxoro davlat universiteti raxmatullayeva f. M., Abdulloyev a. J., Giyazova n. B., Narzullayeva g. S

Tariflar va savdo bo'yicha bosh bitim (GATT) – 1947 yilda 
Ikkinchi jahon urushidan keyin iqtisodiyotni tiklash maqsadida tuzilgan 
xalqaro bitim bo'lib, u deyarli 50 yil davomida xalqaro tashkilot 
vazifalarini bajarib keldi. Tariflar va savdo bo'yicha Bosh bitim 100 dan 
ortiq davlatlar o'rtasida, shu jumladan, Amerika Qo'shma Shtatlari 
savdolari uchun tariflarni va boshqa to'siqlarni sezilarli darajada 
kamaytirishga qaratilgan bitim edi. GATT deb ataladigan bitim 1947 
yilning oktyabrida imzolangan va 1948 yilning yanvarida kuchga 
kirgan. Dastlabki imzosidan buyon bir necha marta yangilangan, ammo 
1994 yildan buyon faoliyat ko'rsatmagan. GATT Jahon Savdo 
Tashkilotidan oldin bo'lib, tarixda eng shijoatli va muvaffaqiyatli ko'p 
tomonlama bitim. 
GATT global savdo qoidalari va savdo kelishmovchiligi uchun 
asos yaratdi. Ikkinchi jahon urushidan keyin ishlab chiqilgan uchta 
Bretton-Vuds tashkilotidan biri edi. Boshqalar Xalqaro valyuta 
jamg'armasi va Jahon banki bo'ldi. 1947 yilda dastlabki kelishuvni ikki 
o'nlab mamlakatlar imzoladilar, ammo 1994 yilga kelib GATT da 
ishtirok etadigan mamlakatlar soni 123 taga yetdi. 
GATT ning asosiy qoidalariga muvofiq, mamlakatlar o'rtasidagi 
savdoda, ya’ni GATTga a'zo davlatlar savdosida tenglik va 
diskriminatsiyaga yo’l qo’ymaslikni kafolatlaydigan mumkin qadar 
qulaylik yaratish rejimi o'rnatiladi. Shu bilan birga, bir vaqtning o'zida 
iqtisodiy integratsiya guruhlarini tashkil etuvchi mamlakatlar uchun; 
sobiq metropoliyalari bilan an'anaviy aloqalarda bo'lgan sobiq 
koloniyalar uchun; chegara va kabotaj savdosi uchun istisnolar 
o’rnatildi. Taxminiy hisob-kitoblarga ko’ra, "istisnolar" ulushiga jahon 

---

61 
tovar savdosining kamida 60% to’g’ri keladi, bu esa mumkin qadar 
qulaylik yaratish tamoyilining universallikdan yiroqda ekanligidan 
dalolat beradi. 
GATT xalqaro savdoni tartibga solishning yagona maqbul 
vositasi sifatida bojxona tariflarini tan oladi, ular esa takroriy (raunddan 
bu raundga qarab) kamaytirilmoqda. Hozirgi vaqtda ularning o'rtacha 
darajasi 3-5%. Biroq, notarif himoya vositalaridan (kvotalar, eksport va 
import litsenziyalari, soliq imtiyozlari) foydalanishga ruxsat beruvchi 
istisnolar mavjud. Ularga qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishini, 
mintaqaviy rivojlanish va yordam dasturlarini amalga oshirishni 
tartibga solish dasturlarini qo’llash holatlarini kiritish mumkin.
GATT savdo erkinligini cheklashga olib kelishi mumkin bo’lgan 
harakatlar (qarorlar) yuzaga kelganda bir tomonlama harakatlardan voz 
kechish va muzokaralar va maslahat berish foydasiga qaror qabul qilish 
tamoyilini o'z ichiga oladi. 
GATT o'z qarorlarini ushbu bitimning barcha a’zolari ishtirok 
etgan muzokaralar-raundlarda qabul qilgan. GATT doirasida tashkil 
etilgan xalqaro muzokaralar "raundlar" deb nomlangan. (6.2.- jadval) 
(6.2.- jadval)