Buxoro davlat universiteti texnologik va professional

Foydalanilgan adabiyotlar: 
1. Muranov B.I. Hozirgi sharoitda yoshlarning kasbiy tayyorgarligi jarayonida 
xalq hunarmandchiligining o’rni. //Problemы stanovleniya i professionalnogo 
obrazovaniya. –T.: Fan, 1996. B. 279-284.
2. Muranov B.I. Soxibqiron davri: Xalq hunarmandchiligi va ma’naviyat ravnaqi. 
//Uzluksiz ta’lim tizimida huquqiy, badiiy va mehnat madaniyatini 
shakllantirishning dolzarb muammolari. –T.: UzPFITI, 1997. B. 3-10.
3. Mirzaaxmedov M.X. Materiallarga badiiy ishlov berish. T.: O’qituvchi, 1976. 
– 24 b. 
4. Davlatov K.D., Vorobyev A.I., Karimov I. Mehnat va kasb ta’limi hamda 
metodikasi. – T.: O’qituvchi, 1992. – 319 b.
5. Bulatov S.S. O’zbek xalq amaliy bezak san’ati. –T.: Mehnat, 1991-. –384 b.
 
 
 
 

---

227 
YOSHLARNI KASB TANLASHGA YO`NALTIRISH 
Gulasal Hojikarimova 
 Fardu Xayotiy faoliyat xavfsizligi kafedrasi o`qituvchisi
 
Innavatsion tehnologiyalar asosida o’quvchilarni kasb-hunarga yo’naltirish 
muhim didaktik hodisa bo’lib, u bir tomondan umumdavlat, ikkinchi tomondan 
esa, umumpedagogik ahamiyatga ega. Chunki, ta`lim mazmuni millatning 
saviyasini belgilaydi. Shuning uchun ham, bu sohada amalga oshiriladigan ishlar 
va qabul qilinadigan tavsiyalar ijtimoiy-didaktik xarakter kasb etadi. 
O‘zbekiston 
Respublikasi 
prezidentining 
2017 
yil 
7 
fevraldagi 
“2017 - 2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor 
yo‘nalishida ham zamonaviy tehnologiyalarga asoslangan kasb-hunarga 
yo’naltirish masalalariga alohida e’tibor berilgan. Zamonaviy o‘quv va ishlab 
chiqarish texnologiyalariga tayangan kasbga o‘qitishni yo‘lga qo‘yish va kasbiy 
malakani baholashni nazarda tutuvchi kasbiy malakalar umummilliy tizimini joriy 
etishga asosiy e’tibor qaratilishi lozim. Kasbga yo’naltirishning asosiy nazariy va 
natijaviy vazifasi shundan iboratki, u o’sib kelayotgan yosh avlod, ya’ni umumiy 
o’rta ta’lim maktablarida o’quvchilarda kasb tushunchasini shakllantirib, ulardagi 
moyillik va qiziqishni yuzaga chiqarib, ularning imkoniyatlari qay darajada va 
uning bajarayotgan ishi yoki tanlagan kasbi bilan uning tayyorlaganlik darajasi 
o’rtasida uzilish va uzviylikni aniqlash hamda uni maqsadga muvofiq izga 
solishdan iborat. Kasb tanlashda birinchi navbatda yoshlarning ma’lum bir kasbga 
qiziqishi, uni o‘rganishga bo‘lgan layoqati va qobilyatlarini hisobga olinishi zarur. 
Ana shundagina kasbga o‘rgatishdan ko‘zlangan maqsadga erishish mumkin. 
O‘quvchilar ma’lum bir kasbni tanlashi uchun uni kasb tanlashga undovchi 
ta’sirlar bo‘lishi kerak. Bu ta’sirlar ichki va tashqi ta’sirlar bo‘lishi mumkin. Ichki 
ta’sirlarga, shaxsning ehtiyoji qiziqishi, moyillik.va qobilyati, havasi, sog‘ligi, 
oilaviy 
an’analar, 
qobilyat 
va 
xarakter 
kiradi. 
Kasb tanlashga undovchi tashqi ta’sirga ota-onalar va oila a’zolarining 
ta’siri, umumta’lim maktablari, sinf rahbarlari, fan, o‘qituvchilarining ta’siri, 
tashqi muhitning ta’siri, moddiy rahbatlantirilishi, mahalla va ishlab chiqarish 
korxonalarining ta’siri, o‘quvchi yashayotgan regionning rivojlanish kelajagi, 
adabiyotlar va badiiy obrazlar va boshqalar. 
Psixologik manbalarga asoslanib, fikr yuritishimizda ehtiyoj - jonli 
mavjudotning tobe ekanligini ifoda etuvchi va mazkur shart-sharoitlarga nisbatan 
faolligini 
namoyon 
qiluvchi 
holat 
tariqasida 
ifodalaniladi. 
Odamning ehtiyoji unga talim va tarbiya berish jarayonida shakllanadi, 
yani insoniyat tomonidan yaratilgan ijtimoiy tajriba, ko‘nikma, malaka, odat, 
manaviyat, qadriyatlar bilan yaqindan tanishishi ularni o‘zlashtirish orqali amalga 
oshiriladi. 
Ehtiyoj quyidagi tiplarga ajratiladi: 
1.Individual - yakka shaxsga yo‘naltirilgan. 
2.Guruhiy - real guruhlarga moddiy va manaviy intilish. 
3.Jamoaviy - jipslashgan guruhlar talabi majmuasi. 

---

228 
4.Xududiy - etnik guruhning muayyan o‘ziga xos talablari qondirilishi. 
5.Etnik - malum millat yoki xalqlarning safarbarligini taminlash. 
6.Umumbashariy - er yuzi xalqlarining umumiy talablarining majmuaviy 
aks etishi. 
Inson shaxsining faolligi uning qiziqishlarida ham namoyon bo‘ladi. 
qiziqish shaxsning muhim psixologik jabhalaridan biri hisoblanib, unda insonning 
individual 
xususiyati 
bevosita 
mujassamlashadi. 
Qiziqish-insonlarning 
dunyoqarashi, etiqodlari, ideallari, yani uning oliy maqsadlari, orzu niyatlari, orzu 
umidlari bilan bevosita muhim rol o‘ynaydi hamda ularning muvaffaqiyatli 
kechishini taminlash uchun xizmat qiladi. qiziqishlarning klassifikasiyasi va 
ularning mazmuni quyidagi jadvallarda ifodalanadi: qiziqish motiv singari 
borliqning mo‘jizakor tomonlarini bilishga, fan asoslarini egallashga, faoliyatning 
turli tuman shakllariga nisbatan ijodiy yondashishni vujudga keltiradi, mehnatga, 
talimga masuliyat bilan munosabatda bo‘lishni shakllantiradi, har qaysi yakkahol 
(individual) shaxsga ishchanlik, g‘ayrat-shijoat, engilmas irodani tarkib toptirishga 
puxta psixologik shartsharoitlarni yaratadi. Qiziqishning psixologik mohiyatidan 
kelib chiqqan holda yondashil-ganda, qiziqish, insonga intilish, faollik, ichki turtki 
ehtiyojni 
ro‘yobga 
chiqarish 
manbai, 
rolini 
bajaradi. 
Qiziqish mana quyidagi tiplarga ajratilishi mumkin:
- Mazmuniga ko‘ra: shaxsiy va ijtimoiy;
- Maqsadiga binoan: bevosita va bilvosita; 
- Ko‘lamiga qaraganda: keng va tor; 
- Qiziqishlar darajasi bo‘yicha: barqaror va beqaror va boshqalar. 
- Qiziqish bilimlarni ongli, puxta, barqaror, anglagan holda o‘zlashtirishda, 
shaxs qobiliyati, zehni, uquvchanligini rivojlantirishga, olamni mukammalroq 
tushunishga, 
bilim 
saviyasining 
kengayishiga 
yordam 
beradi. 
Qiziqishning 
maqsad 
jihatidan 
farqi 
bevosita 
va 
bilvosita 
namoyon 
bo‘ladigan qiziqishlarning voqelik, jismlar va hodisalarning emosional 
jozibaliligi, his-tuyg‘ularga ega bo‘lishligi, tashqi tasirlarga beri-luvchanligi 
tufayli vujudga keladi. Bevosita qiziqishlar o‘rganilayotgan narsaning manosi 
bilan uning shaxs faoliyati uchun ahamiyati mos tushgan taqdirda paydo bo‘lishi 
mumkin. 
Odamlarning qiziqishlari o‘zining ko‘lami bilan bir-biridan farq qiladi. 
Shunday shaxslar toifasi ham mavjudki, ularning qiziqishlari faqat bir sohaga 
qaratilgan bo‘ladi. Boshqa bir toifaga taalluqli odamlarda esa qiziqishlar qator 
sohalarga, 
fanlarga, 
obektlarga 
yo‘naltirilganini uchratishimiz mumkin. 
Qiziqishlar o‘zlarining darajasiga qarab barqaror va beqaror turlarga 
ajratiladi. Barqaror qiziqishga ega bo‘lgan shaxs uzoq vaqt davomida yoqtirgan 
predmetlariga, obektlariga, hodisalarga nisbatan o‘z maylini hech o‘zgarishsiz 
saqlab tura oladi. SHu boisdan inson ehtiyojlarini o‘zida mujassamlashtiruvchi, 
shaxsning ruhiy fazilatiga aylana boshlagan qiziqishlar barqaror qiziqishlar 
deyiladi. 
Qachonki qiziqishlar barqaror bo‘lsa o‘quvchilar turg‘un biror kasbni 
egallashga intiladilar.Aks xolda o‘quvchilarda bir qaqtning o‘zida turli kasblarni 

---

229 
egallash hohishlari paydobo‘lishi mumkin. SHunung uchun ham kasb tanlashda 
kasb tanlashga undovchi ta’sirlarning ktta ahamiyat kasb etadi.