Buxoro muhandilik-texnologiya instituti yuldasheva saida nem atovna sanoat korxonalarida

N a z o ra t sa v o lla ri:
1. 
Ishlab chiqarishni texnik tayyorlash nim a va u o z ’ ichiga nim alam i
oladi?
2. 
Firm aning yangilik kiritishdan foydalanish sohasidagi faoliyatini 
tashkil qilish alohida bosqichlari nim adan iborat?
3. 
Y angilik kiritish loyihasini qanday am alga oshiriladi?
4. 
Ilm iy tadqiqot nim a va uning asosiy kom ponentlari qaysilar?
5. 
"Fan-texnika-ishlab chiqarish-qo'llash" jarayonini yoritihg.
6. 
Ilm iy - tadqiqot va tajriba konstruktorlik ishlari (ITT K I)ning asosiy 
vazifalari nilardan iborat?
7. 
ITTK Ining asosiy tam oyillari qaysilar?
8. 
R atsionalizatorlik faoliyati nim a?
9. 
Ixtiro va kashfiyotni izohlang.
10. R atsionalizatorlik takliflari qanday am alga oshiriladi?

---

I V .B O B . I S H L A B C H I Q A R I S H N I T E X N O L O G I K T A Y Y O R L A S H N I  
T A S H K I L E T I S H .
15. Ishlab chiqarishni texnologik tayyorlashni tashkil etishning m aqsadlari.
16. T exnologik tayyorgarlik bosqichlari.
17. Ishlab chiqarishda texnikaviy tayyorlashni tashkil etish.
T a y a n c h ib o ra la r: 
texnologik tayyorlash, tashkiliy rejali tayyorlash, ishlab 
chiqarishni yagona texnologik tayyorlash tizimi
1 5.1sh lab c h iq a r is h n i te x n o lo g ik ta y y o r la s h n i ta sh k il 
e tis h n in g m a q sa d la ri.
T exnologik tayyorlash ishlab chiqarish texnologik jarayonlarini loyihalash, 
jih o zlam i tanlash va ularni o ’m atish, texnik nazorat m etodlarini ishlab chiqish, 
m ehnat, m ateriallar, y o q ilg ’i, energiya sarflarini norm alash kabilam i o ’z ichiga 
oladi.
X alqaro statistika am aliyotiga m uvofiq yangi texnologiyalam i ishlab chiqish 
va ularni eksperim ental tekshirish ITTK Ining tarkibiga kiradi. A m m o texnologik 
tayyorlash tarkibiga resurslam ing turlariga ehtiyojni m e ’yorlashtirish bo'yicha 
tashkiliy ish, ishlab chiqarish va m ehnat, kapital qurilishni tashkil etish usullarini 
ishlab chiqish (innovatsion faoliyat) ham kiradi, ITTK Iga nisbatan 3-10 marta 
k o 'p ro q xarajatlam i talab etadi.
F an-texnika taraqqiyotining hozirgi bosqichi m ehnat ashyolarini ko'proq 
m exanik ishlab chiqishdan m ateriya harakatlanishining turli-tum an murakkab 
shakllari, 
ayniqsa jism oniy, 
kim yoviy, biologik jarayonlardan majm uaviy 
foydalanishga o 'tish bilan b o g iiq texnologik inqilob yordam ida ta ’riflanadi.
T exnologiya nafaqat operatsiyalarni bajarish tartibi, balki m ehnat ashyolarini 
tanlash, ularga ta ’sir k o 'rsatish , ishlab chiqarishni uskunalar, asboblar, qurollar, 
nazorat vositalari bilan jihozlash, ishlab chiqarishning shaxsiy va buyum h 
elem entlarini vaqtda va m asofada biriktirish, m ehnatning m azm uni, asosiy ishlab 
chiqarish vositalariga nisbatan ham belgilanadi. Shuning uchun tubdan yangi 
texnologiyalam i o'zlash tirish bir vaqtda yangi vositalar va m ehnat ashyolaridan 
sam arali foydalanish shart-sharoitidir. N im a uchun?
B irinchidan, gap operatsiyalam ing borgan sari k o 'p ro q m aydalanishi va 
ularning ham isha b ir xilligi, yoqim sizligi k o 'p ay ish i yo 'n alish i 
b o 'y i c h a
r iv o jla n is h i 
m um kin b o 'lg a n diskretli (uzuq-uzuq) k o 'p operatsiyali 
ja r a y o n d a n
kam operatsiyali ishlab chiqarish jarayoniga o 'tish haqida ketm oqda.
158

---

Ikkinchidan, m ehnat ashyolarini m exanik ishlab chiqish uzluksiz jarayonlar: 
tebranishli ishlov berish, kukunli m ertallurgiya, aniq plastik deform atsiyalash, 
eritiluvchi m odellar, m arkazdan uzoqlashish, bosim ostida, shtam povka b o 'y ich a 
aniq qurolga o ‘z o 'rn in i b o 'sh a tib berm oqda.
U chinchidan, yarim tayyor m ahsulotlam i to ‘ 1 iq qayta ishlashga ega yopiq 
te x n o lo g iy a la r
(chiqindisiz texnologiya)ga yondashuv boshlanm oqda.
T o'rtinchidan, texnolgiyada borgan sari k o 'p ro q ekstrem al sharoitlar: o 'ta
past va o 'ta yuqori harorat va bosim , chuqur vakuum , beixtiyor portlatish usullari, 
y a d ro li 
nurlantirish va boshqalardan foydalanilm oqda.
B eshinchidan, yangi texnologiya, odatda, elektr energiyasidan nafaqat 
h a r a k a tg a
keltiruvchi kuch sifatida, balki m ehnat ashyolarini bevosita ishlab 
c h iq a ris h
- elektr kim yoviy, elektr fizik (lazerli, elektr uchqunli, elektr im pulbsli, 
e le k tr 
aloqali), yuqori chastotali toklar bilan ishlab chiqishda foydalanish bilan 
bog'liq.
Y uqori quvvatli energiyaning elektron tarm og'idan m ateriallam i issiqlikka 
chidam liligini oshirish, erituvchilarsiz b o 'y ash , bir zum da polem erlash, oqar 
suvlam i 
dezinfeksiyalash 
uchun 
foydalaniladi. 
L azer 
texnologiyasidan 
payvandlash, kesish, issiqlik bilan ishlov berish, detallarni m ustahkam lash, 
teshiklarni yam ash, aloqasiz nazoratda foydalaniladi.
O ltinchidan, eng yangi texnologiya uchun k o 'ch m a mexanik agregatlar va 
unifikatsiyalangan apparatlarga ega turli-tum an m ashinalardan, elektr quvvatidan 
m ateriallam i ishlab chiqarishda universal vositachi sifatida foydalanishga o 'tish
bilan b o g 'liq katta universallik xosdir.
Y ettinchidan, yangi texnologiyalar k o 'p in ch a sohalaro xarakterga ega. 
Masalan, m etallurgiya va m ashinasozlik plastik deform atsiyalash, shesternallar, 
o'qlar, 
vallar, 
roliklar, 
parm alar 
va 
boshqa 
m etizlar 
prokatini 
qattiq 
shtam povkalashdan foydalaniladi.
Y uqori fan-texnika salohiyatiga ega sanoat korxonalarida fundam ental ilmiy 
kashfiyotlarga asoslanuvchi v a solishtirm a xarajatlar, resurslam ing keskin 
pasayishi, ishlab chiqarilayotgan m ahsulot sifatidan tubdan oshiruvchi, ishlab 
chiqarishni m ajm uaviy avtom atlashishi, ekologik tozalikni ta ’m inlovchi 200ga 
yaqin kam operatsiyali asosiy texnologiyar m avjud.
Y akka m ashinalar o 'z o 'rn in i um um iy ishlab chiqarish davrini bajaruvchi 
texnologik m ajm ualarga b o 'sh a tib berm oqda. Y angi texnologiya uskuna va 
mahsulotga nisbatan uzoq m uddat ilg 'o r b o 'lib qoladi, sekinroq eskiradi. Shuning 
uehun unga investitsiyalar tezroq o 'z in i-o 'z i oqlaydi. Texnologiyalam ing tasnifi 5- 
jadvalda berilgan.
159

---

5-jad v al