«Буюк келажагимизни мард ва олийжаноб халқимиз билан бирга қурамиз»

«Таман»;

«Малика Марям»;

«Фаталист».

Агар воқеалар хронологик тартибда тузилган бўлса, унда биринчи навбатда «Таман» (контрабандачилар ҳақидаги саргузаштли ҳикоя), кейин «Малика Мери» (Печориннинг Кавказ санаториясида қолиши), кейин «Бела» (Печориннинг сургун қилиниши) бўлиши керак эди. Грушнитский билан бўлган дуэллар туфайли ҳарбий қалъа), «Фаталист» (казаклар қишлоғидаги сирли ҳикоя), «Максим Максимич» (Максим Максимич ва Печориннинг Кавказда бўлгандан 5 йил ўтгач тасодифий учрашуви), «Печорин» га кириш сўз Журнал .
Лермонтов бирон сабабга кўра анахронизм усулини қўллаган. Тарихий ҳақиқат муаллиф учун биринчи даражали аҳамиятга эга эмас эди. Романнинг асосий вазифаси - марказий қаҳрамон образини очиб бериш. Шунинг учун муаллиф бобларни аралаштириб, роман ичидаги ўз вақтини белгилайди ва ҳикояларни шундай тартибга соладики, улар Печорин образини энг аниқ ва батафсил очиб беради.
21 -асрнинг замонавий қаҳрамони қандай бўлиши керак? Бу мавзуда узоқ вақт баҳслашиш мумкин, ҳатто ўз фикрига эга одамларни ҳам топиш мумкин, лекин ҳамма ҳам бу саволга бир хил жавоб бера олмайди. Ўз навбатида, «Бизнинг давр қаҳрамони» романининг бош қаҳрамони Григорий Печорин ўзининг икки тарафини кўрсатади: яхши ва ёмон. Унинг яхши томони шундаки, у ўз ҳаракатлари билан ўқувчиларни одамлар билан дўст бўлишга, нафақат кимгадир ҳалол бўлишга, балки ўзи билан ҳалол бўлишга, ўз хатти -ҳаракатлари учун жавобгарликни олишга, ҳатто жуда яхши бўлмаганларга ҳам ўргатади.

Тургенев Иван Сергеевич
1 818 йил Орёлда туғилиб 1883 йил Париж яқинидаги Буживал қишлоғида вафот этган; Санкт-Петербургдаги Волково қабристонига дафн этилган. Рус ёзувчиси. Петербург университетининг фалсафа факултетини тугатган (1837). Тургеневнинг дастлабки романтик шеърлари ва «Стено» драматик достони (1834) талабалик йилларида ёзилган. Тургенев Петербургдаги ўқишни тугатгач, Берлинга бориб (1838), фалсафа ва классик филология бўйича маърузалар тинглаган. 1841 йил Москвага қайтиб келган, Н.В.Гоголь, С.Т.Аксаков сингари ёзувчилар билан танишиб, бадиий ижод билан шуғуллана бошлаган. Тургеневнинг шу кезларда ёзган «Параша» достони (1843) ёш ёзувчининг романтизмдан узоқлашиб, оддий халқ ҳаётига яқинлашганидан дарак беради.Тургенев 1844 йилда «Андрей Колосов» қиссасини, кейинроқ крепостнойлик хулқ-атворини тасвирловчи «Помешчик» достони (1846), «ғайритабиий» ҳисобланган кишининг қипқизил худбин эканлигини фош этувчи «Уч сурат» (1846) ва «Бретер» (1847), шунингдек, гоголона ҳажвий руҳ билан йўғрилган «Петушков» (1848) қиссаларини эълон қилган. Тургенев 1847 йилдан бошлаб Парижда яшайди. Шу йили «Современник» («Замондош») журналида чоп этила бошлаган «Овчининг мактублари» асари билан Тургенев ижодида янги давр бошланган. Тургенев туркум ҳикоялардан иборат бу асарида рус деҳқонларига хос эзгу ва олижаноб фазилатларни тасвирлаган. У тасвир этилаётган қаҳрамон ёки воқеанинг мазмун-моҳиятидан келиб чиққан ҳолда маиший очерк, ҳикоя, психологик новелла, лирик этюд сингари насрий жанр шаклларидан унумли фойдаланган. Тургенев айни пайтда драматургия жанрларида ҳам калам тебратиб, «Сармоясизлик» (1846), «Йўлбошловчининг нонуштаси» (1849 йилда саҳналаштирилган) бир пардали ҳажвий пьесаларини, «Бўйдоқ» комедияси (1849), «Текинхўр» маиший драмаси (1849) ва «Қишлоқда бир ой» лиро-психологик драмаси (1850) ни ёзган. Шундан сўнг «Муму» (1855), «Ортиқча кишининг кундалиги» (1850), «Яков Пасинков», «Карвонсарой» (1855) ва «Ёзишма» (1856) сингари қиссаларини яратган. 1852 йил «Икки авлод» романи устида иш олиб борган, аммо асар ниҳоясига етмаган. Россияга қайтгач (1850), Спасск-Луговиново қишлоғида яшаб, энг яхши асарларидан бири — «Рудин» романи(1856) ни ёзиб тугатган. Ушбу романда Гегель фалсафасига маҳлиё бўлган дворян зиёлиларининг 30—40-йилларда рус жамиятининг маънавий ҳаётида тутган ўрни бадиий таҳлил этилган.50-йилларнинг ўрталарида ёзилган «Фауст» (1856) ва «Полесье сафари» (1857) қиссалари Тургеневнинг «Дворянлар уяси» романи (1859) нинг майдонга келишида этюд вазифасини бажарган. Тургенев бу асарида Пётр I дан кейинги дворянлар Россиясидаги тарихий тараққиётнинг турли даврларига назар ташлаган ва Лаврецкийлар сулоласи тарихи мисолида авлодларнинг алмашиниш жараёнини кузатган. Шахсий бахт ва бурч ўртасидаги зиддиятлар асарнинг маънавий коллизияси сифатида тасвирлаган. «Дворянлар уяси» Тургенев ижодининг баркамол намуналаридан бири бўлиб, унда 2 ой ичида бўлиб ўтган воқеалар Тургеневга хос катта маҳорат билан акс эттирилган.Тургенев «Рудин» ва «Дворянлар уяси» романлари билан рус реализмининг машхур намояндаларидан бири сифатида шуҳрат қозонган. У 60-йилларнинг бошларида, аввалги романларидан фарқли ўлароқ, «Арафа» (1860) да замонавий мавзуга мурожаат этган ва рус жамиятида бошланган руҳий уйғониш жараёнини бадиий кузатишни ўз олдига мақсад қилиб қўйган. Тургенев «Оталар ва болалар» романи (1862)да бу ғояни янада ривожлантирган. Бош қаҳрамон Базаров образида ДМ.Писаревга хос хурфикрлилик ва янгилик сари интилиш каби фазилатларни мужассамлантирган. Мазкур асар рус жамиятида илгор синф ҳисобланиб келинган дворянлар синфига қарши қаратилган. Базаров жамиятни шунчаки ислоҳ этиш эмас, балки шу чирий бошлаган жамият пойдеворини тагтуги билан бузиш ва янгисини барпо этиш тарафдоридир. Тургенев Базаровдаги ана шу нигилизм (барча нарсаларни инкор этиш)ни тасвирлаш орқали рус инқилобчилигига хос салбий жиҳатларни, биринчи навбатда, тарихий жараён қонуниятлари билан ҳисоблашмасликни Октябрь тунтаришидан 55 йил муқаддам башорат қилган. «Оталар ва болалар» романи рус адабиётшунослигида Тургенев ижодининг чўққиси сифатида талқин этилади. Мазкур асарда рус воқелиги, Тургенев нинг бошқа асарларига қараганда, айниқса, кенг қамраб олинган.1861 йилда креспостнойлик ислоҳотининг ўтказилиши рус жамиятини иккига ажратиб юборди. Чор генераллари ва аристократларидан иборат дворянлар гуруҳи ислоҳотга қарши чиқиб, эски крепостнойлик тартибларининг тикланишини орзу қилди. Тургенев «Тутун» романи (1867)да зодагонлар муҳитида авж олган ана шу аксилҳаракатни асарга мавзу қилиб олган.Тургенев ҳаётининг сўнгги 20 йили хорижда ўтган: дастлаб Баден-Баденда, сўнгра Парижда яшаган. У шу даврда машҳур француз ёзувчилари ва санъаткорлари билан яқин ижодий алоқада бўлиб, ҳатто 1878 йилда Парижда ўтказилган халқаро ёзувчилар анжуманига В. Гюго билан бирга раҳбарлик қилган. 60-йилларнинг 2-ярми — 70-йилларда Тургенев «Бригадир» (1868), «Чўл қироли Лир» (1870), «Баҳор тошқинлари» (1871) сингари қиссаларини, «Қўриқ» (1877) романи ва бошқа бир қанча асарларини ёзган
«Оталар ва болалар»
1860-1861 йилларда ёзилган ва 1862 йилда «Русча хабарнома» журналида нашр этилган И. С. Тургеневнинг романи « Катта ислоҳотлар» пайтида китоб сенсацияга айланди ва ҳамма эътиборини тортди ва бош қаҳрамон Евгений Базаров образи ислоҳотдан кейинги янги авлоднинг тимсоли сифатида қабул қилинди ва бу ёшларга ўрнак бўлди. 1860 -йиллар. Базаровнинг муросасиз феъл-атвори, ҳокимият ва эски ҳақиқатларга қойил қолмаслик, фойдали нарсаларнинг гўзаллардан устунлиги ислоҳотдан кейинги зиёлиларнинг биринчи авлодининг идеалига айланди [1] .
Роман 1859 йилнинг баҳорида, яъни 1861 йилдаги деҳқон ислоҳоти арафасида содир бўлади .
Эвгений Базаров ва Аркадий Кирсанов Марйинога келишади ва бир мунча вақт Кирсановларникига (Николай Петровичнинг отаси ва амакиси Павел Петрович) ташриф буюришади. Катта Кирсановлар оиласи билан бўлган кескин муносабатлар Базаровни Марйинодан чиқиб, вилоят шаҳрига боришга мажбур қилади Аркадий у билан кетади.
Базаров ва Аркадий вақтни маҳаллий «илғор» ёшлар - Кукшина ва Ситников билан ўтказадилар. Кейин, губернатор балида Анна Одинтсова билан танишади. Базаров ва Аркадий Николскоега боришади, Одинтсованинг мулки, Кукшина хоним, улар шаҳарда қолади.
Одинтсова олиб кетган Базаров ва Аркадий бир мунча вақт Николскоеда бўлишади. Муваффақиятсиз севги эълон қилинганидан сўнг, Одинтсовни қўрқитган Базаров кетишга мажбур бўлади. У ота -онасига (Василий ва Арина Базаров) боради, Аркадий у билан кетади. Базаров Аркадий билан бирга ота -онасининг олдига ташриф буюради. Ота -она меҳрининг намоён бўлишидан чарчаган Базаров тушкунликка тушган ота ва онани тарк этади ва Аркадий билан бирга Марйинога қайтиб кетади. Йўлда улар тасодифан Николскоега қўнғироқ қилишди, лекин совуқ кутиб олишганида, улар саёҳатни давом эттирдилар.
Базаров бир мунча вақт Марйино шаҳрида яшайди. Евгенийнинг эҳтирослари, Николай Петрович Кирсановнинг ноқонуний ўғлининг онаси Фенечка билан ўпишди ва Базаров Павел Петрович билан дуэлда ўзини отиб ташлади. Марйинога қайтган Аркадий ёлғиз Николскояга жўнаб кетади ва синглиси Катя олиб кетаётган Одинтсова билан қолади. Ниҳоят, катта Кирсановлар билан муносабатларни бузган Базаров, шунингдек, Николскояга борди.
Базаров хоним Одинтсовадан кечирим сўради. Одинтсова узрни қабул қилади ва Базаров бир неча кун Николскойда бўлади. Аркадий Катяга севгисини эълон қилади. Аркадий билан абадий хайрлашиб, Базаров яна ота -онасига қайтади. Ота -онаси билан яшаган Базаров отасига беморларни даволашда ёрдам беради ва қондан заҳарланиб вафот этади, тифдан ўлган одамни отопси пайтида тасодифан ўзини кесиб ташлайди . Ўлимидан олдин, у охирги марта Мадамин Одинтсовани кўради, у унинг илтимосига биноан келади.
Аркадий Кирсанов Катя билан, Николай Петрович эса Фенечкага уйланади. Павел Петрович абадий чет элга кетади.