ÇAĞDAŞ TÜrk edebiyatlari-ii yazarlar

Dönemin şartlarını göz önünde bulundurarak Şükrüllah’ın Kefensiz Gömülenler ese-
rinden alınan “Elveda, Anayurt” hikâyesi hakkında bilgi veriniz.
2

4. Ünite -Çağdaş Özbek Edebiyatı-II
113
Özet
XX. yüzyılın 20’li yıllarında Özbek edebiyatında romantik ve 
realist akımlar öne çıkmaya başlamıştır. Bu devirde sözlü ede-
biyat geleneklerine, halk şairlerine ilgi duyulur. 1930–40 ara-
sında Sovyetlere kadar ve Sovyetler dönemini anlatan “Kö-
ken”, “Cantemir”, “Türksib Yollarında” gibi şiirler okuyucuyla 
buluşur. İkinci Dünya Savaşı yıllarında Özbek edebiyatında 
savaş ve vatan konulu şiirler öne çıkar. Vatan sevgisi, millî 
bağımsızlık  mücadelesi  gibi  hususlarda  Aybek’in  “Mahmut 
Terâbî”, Hamit Âlimcân’ın “Muḳannâ”, Maḳsud Şeyḫzâde’nin 
“Celâleddin Mengübérdî” eserleri özellikle dikkati çeker.
1950 ve 1980 arasını kapsayan otuz yıllık süreç Özbek ede-
biyatının  durgunluk  yılları  olarak  bilinir.  Siyasî  ve  iktisadî 
sıkıntılar  bu  devirde  ortaya  çıkmaya  başlamıştır.  Özellikle 
devrin  yönetici  kesimi  tarafından  birçok  yazar  “halk  düş-
manı” ilan edilir. Çolpan ve Fıtrat gibi şairlerin eserleri, ya-
saklanan eserlerin başında gelir. Hoca Ahmet Yesevî, Bâbür, 
Hüseynî, Emirî gibi tarihi şahsiyetler yok sayılır. Dil ve ede-
biyat anlamında tam bir baskı ve zulüm devresi kabul edilen 
1950–1980 arası döneminde Şöhret’in Altın zenglemes (Altın 
paslanmaz), Âmân Muhtâr’ın Devir méning takdirimde, Adil 
Yakubov’un  İzleymen  (Arıyorum),  S.  Azimov’un  Yıldızlar 
Cemâli  (Yıldızların  güzelliği),  Érkin  Vahidov’un  Aḳsaḳâl 
eserleri dönemin önemli olaylarını ve idarî durumunu yan-
sıtmaktadır.
Bağımsızlık döneminde Özbek edebiyatı millî söz sanatının 
yeni, zengin içerikli ve parlak devresini teşkil etmeye başlar. 
Bu  devir  edebiyatının  en  büyük  başarısı  Özbek  hayatını 
tasvir  etmede,  sınırlamalardan,  resmî  yönlendirmelerden 
kurtulmuş olmaktır. Edebiyat yeni konular, yeni gayeler, yeni 
telkin ve tasvirler ile büyüdü. Fakat bu dönem edebiyatında 
henüz  sanat  bakımından  tam  bir  oturmuşluk  söz  konusu 
değildir, ortalama eserlerin sayısı daha fazladır.

Çağdaş Türk Edebiyatları-II
114
Kendimizi Sınayalım
1.
  1920’li yıllarda Özbek edebiyatında öne çıkmaya başlayan 
akımlarla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
a.  Hayat  gerçeklerini  yansıtmayan,  ülkedeki  burjuvazi 
çıkarlarını gözeten akım ve eserler öne çıkmaya baş-
lamıştır.
b.  Romantik,  reailist,  nazarî  ve  mizahî  eserler  öne 
çıkmaya başlamıştır. 
c.  Bu  devirde  ülke  edebiyatında  Sovyetlere  karşı  millî 
mücadele  konularını  yansıtan  akım  ve  eserler  öne 
çıkmaya başlamıştır.
d.  Postmodern akımlar öne çıkmaya başlamıştır.
e.  Roman türü ortaya çıkmaya başlamıştır.
2.
  Aşağıdaki eserlerin hangisinde, “kollektifleştirme” tema-
sı mizah yoluyla işlenmiştir?
a.  Nevâî
b.  Türksib Yolleride
c.  Kefensiz Gömülenler
d.  Dehşet
e.  Abid Ketmân
3.
  Vatan sevgisi, millî bağımsızlık mücadelesi gibi konuların 
işlendiği eserler, aşağıdakilerin hangisinde, birlikte ve doğru 
olarak verilmiştir?
a.  Terâbî-Mukannâ
b.  Ötken Künler-Şum Bâla
c.  Simurġ-Kéçe ve Kündüz
d.  Dehşet-Mirzâ Uluġbey
e.  Bahâr Kéldi Séni Sorekleb-Monolog
4.
  Maksud Şeyḫzâde’nin tarihî oyunları aşağıdakilerin han-
gisinde  oyunları birlikte ve doğru olarak verilmiştir?
a.  Celâleddin Mengübérdi-Baḫtsız Küyâv
b.  Mirzâ Uluġbey-Bây ile Ḫizmetçi
c.  Celâleddin Mengübérdi-Mirzâ Uluġbey 
d.  Yârḳınây-Pederküş
e.  Ötken Künler-Münazara
5.
  1937–38 yılları arasında öldürülen yazarların isimleri aşa-
ğıdakilerin hangisinde birlikte ve doğru olarak verilmiştir?
a.   Abdulla Kâdirî, Adil Yaḳbov, Ġafur Ġulam
b.  Osmân Nasir, Çolpan, Ḫamit Âlimcân
c.  Çolpan, Abdulla Ḳâdirî, Fıtrat
d.  Aybek, Zülfiye, Said Ahmed
e.  Ġafur Ġulam, Şükrulla, Uyġun
6.
  Bağımsızlık  dönemi  Özbek  edebiyatındaki  öne  çıkan 
tema aşağıdakilerden hangisidir?
a.  Fantastik konular
b.  Tabiat
c.  Millî değerler
d.  Toplumsal gerçekçilik
e.  Evlilik
7.
  Aşağıdakilerden hangisi Abdulla Ḳahhar hikâyelerinden 
biridir?
a.  Dehşet
b.  Nar
c.  Şum Bala
d.  Yarḳınay
e.  Cuvanbaz
8.
  Hamid  Alimcan'ın  "Şâdlikni  Küylegenimning  Sebebi" 
adlı eserinin konusu aşağıdakilerden hangisidir?
a.  Aşk
b.  II. Dünya savaşı
c.  Sovyet kişisinin mutluluğu
d.  Vatan sevgisi
e.  Tabiat tasviri
9.
  Timurlular sülalesinden olan padişahların hayat hikâyesini 
konu alan eserler, aşağıdakilerin hangisinde birlikte ve doğru 
olarak verilmiştir?
a.  Yıldızlı Geceler, Ötken Künler
b.  Ötken Künler, Abulfeyz Han
c.  Nevaî, Keçe ve Kündüz
d.  Uluğ Bey’in Hazinesi, Yıldızlı Geceler
e.  Kutlu Kan, Buhara Cellatları
10.
 Aydınların hayatını konu edinen eserler aşağıdakilerin hagi-
sinde birlikte ve doğru olarak verilmiştir?
a.  Kutluk Kan, Alpamış
b.  Monolog, Alaböci
c.  Yıldızlı Geceler, Cinâyet
d.  Aġrıḳ Tişler, Kéçirilmes Günâhler
e.  Sarap, Simurġ

4. Ünite -Çağdaş Özbek Edebiyatı-II
115
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı
1. b  
Yanıtınız yanlış ise “Sovyet Devri Özbek Edebiyatı” 
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
2. e 
Yanıtınız yanlış ise “Sovyet Devri Özbek Edebiyatı” 
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
3. a 
Yanıtınız yanlış ise “Sovyet Devri Özbek Edebiyatı” 
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
4. c 
Yanıtınız yanlış ise “Sovyet Devri Özbek Edebiyatı” 
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
5. c 
Yanıtınız yanlış ise “Sovyet Devri Özbek Edebiyatı” 
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
6. c 
Yanıtınız yanlış ise “Sovyet Devri Özbek Edebiyatı” 
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
7. b 
Yanıtınız yanlış ise “Sovyet Devri Özbek Edebiyatı” 
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
8. c 
Yanıtınız yanlış ise “Sovyet Devri Özbek Edebiyatı” 
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
9. d 
Yanıtınız yanlış ise “Sovyet Devri Özbek Edebiyatı” 
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
10. d  Yanıtınız yanlış ise “Sovyet Devri Özbek Edebiyatı” 
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Sıra Sizde 1
Bu konuda, Başlangıçtan Günümüze kadar Türkiye Dışındaki 
Türk Edebiyatları Antolojisi (Cilt 15, Tahir Ḳahhâr, “Özbek 
edebiyatı II”, Kültür Bakanlığı yayınları, Ankara, 2000)’den, 
Fatma Açık’ın Özbek edebiyatı (Ankara, Alp yayınevi, 2007) 
eseri ve Emek Üşenmez’in Modern Özbek Edebiyatı (Ulusla-
rarası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2011, Cilt 4, Sayı 19, 115-
169) adlı makalesinden yararlanabilirsiniz.
Sıra Sizde 2
Bu konuda Başlangıçtam Günümüze kadar Türkiye Dışındaki 
Türk Edebiyatları Antolojisi (Cilt 15, Tâhir Ḳahhâr, “Özbek 
edebiyatı II”, Kültür Bakanlığı yayınları, Ankara, 2000)’den ve 
Şükrullah’ın  Kefensiz  Gömülenler  (İnceleme-Aktarma:  Şua-
yip Karakaş, Ankara, 2009) adlı eserinden yararlanabilirsiniz.

Çağdaş Türk Edebiyatları-II
116
Abdullayev V. (ve diğerleri), Özbek edebiyâti tariḫi, Beş cilt-
lik, 5. cilt, Taşkent, Fen Neşriyatı, 1980.
Açık, Fatma, Özbek edebiyatı, Ankara, Alp Yayınevi, 2007.
Aliyev, Ahmad, Maneviyât, ḳ
âdriyât ve bediiyât, Akademiya 
Naşriyatı, 2000.
Alpay, Gönül, XIX. Yüzyıl Özbek Edebiyatına Genel Bir Bakış, 
Ankara Üniversitesi Basımevi, 1974.
Aripov, Abdulla (ve diğerleri), XX asr Özbek hikâyeleri an-
tologiyasi, Özbekiston Millî Énsiklopediyasi Devlet İlmî 
Neşriyatı, Taşkent, 2009.
Avcı, Yusuf, Fıtrat ve Eserleri, Kültür Bakanlığı, Ankara, 1997. 
Aybek, Nevaî, Taşkent, Şark Neşriyatı, 2004
Behbudî, Mahmudhoca, Тenlengen eserler, Hazırlayan: Bega-
li Kasimov, Тaşkent, Маneviyat, 2006.
Eckmann, Janos, Çağatayca El Kitabı, Çev: Günay KARAA-
ĞAÇ, Ankara, Akçağ Yayınları, 2003.
Ercilasun, Ahmet Bican, Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk 
Dili Tarihi, Ankara, Akçağ Yayınları, 2003.
Fıtrat,  Abdurauf,  Tenlengen  eserler,  Hazırlayan:  Hamidulla 
Baltabayev, Taşkent, Maneviyat, 2006.
İnan, Abdülkadir, Çağatay Edebiyatı, Türk Dünyası El Kitabı, 
Türk  Kültürünü  Araştırma  Enstitüsü  Yayınları,  3.  Cilt, 
Ankara, 1998.
Ḳahhar, Tahir, “Özbek Edebiyatı II”, Başlangıçtam Günümü-
ze  kadar  Türkiye  Dışındaki  Türk  Edebiyatları  Antolojisi 
(nesir-nazım), Cilt 15, Kültür Bakanlığı Yayınları, Anka-
ra, 2000.
Ḳahramanov  Ḳurdaş,  Adabî  tanḳid:  Yengileniş  cerayânları, 
Alişer  Nevâî  Nomidagi  Özbekistân  Millî  Kutubḫânasi, 
2009.
Karakaş, Şuayip, Türkistan’da İlk Tiyatro Faaliyetleri ve Peder-
küş Piyesi, Sosyal Bilimler Dergisi, 162-185. 
Karim, Bahodir, Abdulla Ḳ
âdirî, Taşkent, Fen Neşriyatı, 2006.
Kasimov,  Begali,  Ceditçilik,  Aktaran:  V.  Savaş  Yelok,  Gazi, 
Türkiyat Dergisi, Sayı: 6, Bahar, 2010.
Kasimov, Begali, Millî Uyanış, aktaran Fatma Açık, Atatürk 
Kültür Merkezi yayınları, 2009. 
Ḳoşcânov,  Metyâḳub,  Özbekning  özligi,  Taşkent,  Abdulla 
Ḳâdiriy Namidegi Ħalḳ Merâsı Neşriyâti, 1994.
Ḳurânov, Dilmurâd, Edebiyât nedir yâki Çolpanning mengü 
savâli, Тaşkent, Zerḳalam, 2006. 
Merhan, Aziz, Abdulla Ḳ
adiriy ve Özbek Romanının Doğuşu, 
Ankara, Grafiker Yayınları, 2008.
Mirvaliyev S., Roman va zamân, Taşkent, Fen Neşriyatı, 1983.
Mirzayev S., Doniyorov H., Özbek sovyet edebiyâti tariḫ
i, Taş-
kent, Oḳıtuvçı, 1978.
Mirzayev, Saydulla, XX asr Özbek Edebiyâtı, Taşkent, Yengi 
Asr Evlâdı, 2005.
Montgomery, David C, Rejim Doğrultusundaki Sovyet Özbek 
Edebiyatı  Zincirinin  Bir  Halkası  Olarak  “Şahimerdan”, 
Çev: H. Canan Özkal, ODTÜ, 1985
Niyazî, Hamza Hakimzade, Тola eserler toplamı, Hazırlayan
:
 
Naim Kerimov, 5 ciltlik, 2. cilt, Тaşkent: Fen Neşriyatı, 
1988.
Normatov,  U.  vb.  Abdulla  Ḳ
âdiriyning  bediiy  dünyâsi,  Taş-
kent, Universitet Neşriyatı, 1994. 
Ölmez, Zühal, Çağatay Edebiyatı ve Çağatay Edebiyatı Üzeri-
ne Araştırmalar, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 
Cilt 5, Sayı 9, 2007, 173-219.
Özbay, Hüseyin, Çolpan’ın Şiirleri, Ankara, Türk Kültürünü 
Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1994. 
Özbek edebiyâtı tariḫi, Hazırlayanlar: ABDULLAYEV V. (ve 
diğerleri), Beş ciltlik, 5. cilt, Тaşkent, Fen Neşriyatı, 1980.
Özbekistân Мilliy Ensiklopediyası, Özbekistan Millî Ensiklo-
pediyasi Devlet İlmî Neşriyatı Тaşkent, 1992.
Togan, Zeki Velidi, Bugünkü Türkili (Türkistan) ve yakın ta-
rihi, Cilt I, Batı ve Kuzey Türkistan, İstanbul, 1942-1947.
Üşenmez, Emek, Modern Özbek Edebiyatı, Uluslararası Sos-
yal Araştırmalar Dergisi, 2011, 4. cilt, Sayı 19, 115-169.
Üşenmez,  Emek,  Modern  Özbek  Türkçesi,  İstanbul,  Akade-
mik Kitaplar, 2012.
Yarkın, İbrahim, Türkistan’ın Millîyetçi Şairi Çolpan’ın Vatanî 
Şiirleri, Türk Kültürü, Eylül 1970, Sayı: 95. 
Yusufoğlu,  Şükrullah,  Kefensiz  Gömülenler,  İnceleme-
Aktarma: Şuayip Karakaş, Ankara, 2009.
Yararlanılan ve Başvurulabilecek 
Kaynaklar

5
Amaçlarımız
Bu üniteyi tamamladıktan sonra;
Kırgız Dil ve Edebiyatı metinlerini okuyabilecek,
Kiril alfabesi ve Latin alfabesiyle verilen örnek metinler yardımıyla Kırgız edebi-
yatı  hakkında yorum yapabilecek,
Kırgız edebiyatının en önemli şair ve yazarlarını sıralayabilecek,
Kırgız sözlü ve yazılı kültür unsurlarını betimleyebilceksiniz.
Anahtar Kavramlar
İçindekiler




Çağdaş Türk Edebiyatları-II Çağdaş Kırgız  Edebiyatı
•  KIRGIZ SÖZLÜ EDEBİYATI
•  XX. YÜZYILDA KIRGIZ YAZILI EDEBİYATI
•  SOVYETLER BİRLİĞİNİN İLK YILLARINDA
KIRGIZ EDEBİYATI
•  II. DÜNYA SAVAŞI VE SONRASINDA
KIRGIZ EDEBİYATI
•  Edebiyat
•  Kırgız Yazılı Edebiyatı
•  Kırgız Sözlü Edebiyatı
•  Şair ve Yazarlar
•  Örnek Metinler Şokan Velihanov
•  Manas
•  Cengiz Aytmatov
•   Kasım Tınıstanov
•  Tölögön Kasımbekov
•  Aalı Tokombayev
•   Mukay Elebayev
ÇAĞDAŞ TÜRK EDEBİYATLARI-II

KIRGIZ SÖZLÜ EDEBİYATI
XX. yüzyıla kadar yazılı edebiyatları olmayan Kırgız Türklerinin çok zengin bir halk ede-
biyatı vardır. Halk edebiyatına nazım türleri hâkimdir. Halk edebiyatı türleri içerisinde 
destan ve halk hikâyeleri önemli bir yer tutar. Destanlar arasında Manas, Kurmanbek, Er 
Tabıldı, Kedeykan, Olcobay Menen Kişimcan gibi destanların yanı sıra, eski âdetlerle ha-
yat pratikleri hakkındaki şiirler, bilmeceler, atasözleri, kahramanlık destanları, hikâye ve 
masallar, efsaneler, dini ve lirik şarkılar zengin Kırgız Folklorunun önemli türleridir.
Destanlar arasında, Manas Destanı Kırgız sözlü edebiyatının şaheseri ve aynı zaman-
da dünya edebiyatının en uzun destanıdır. 500.000 beyitten fazla olan bu destan, bugüne 
kadar sözlü olarak manasçılar tarafından getirilmiştir. Keldibek, Maymanbay, Timbek, Sa-
gımbay Orazbakoğlu, Sayakbay Karalayoğlu önemli manasçılardır.
Kahraman Manas için nelerin önemli olduğuna bakıldığında bir halkın millet olması 
yolunda gerekli olan her türlü özelliği onda görmek mümkündür. Yiğit Manas için her 
şeyden önce şunlar önemlidir, kıymetlidir, kutsaldır: Atayurt yani ülke kutsaldır, onun 
bağımsızlığı,  özgürlüğü,  kendi  kendine  yeterliği  kutsaldır.  Aladağ’ın  birlik  ve  bütünlü-
ğü, çalışkan halkın ihtiyaçları önemli ve kutsaldır. Ana dil kutsaldır. Gerçek dostluk ve 
fedakârlık kutsaldır. Atayurtta yürütülen helâl işler kutsaldır. Memleketin, halkın önünde-
ki farz, ar ve namustur. Geçmişten beri süzülüp gelen örf ve âdetler kutsaldır. Ana kutsal, 
baba kutsaldır. Büyüğüne hürmet gösteren, kadınların kadir kıymetini bilen, misafirper-
verlik kutsaldır. Dağların ak zirveleri gibi temiz edep ve iman kutsaldır. İşte Manas destanı 
bütün bu özellikleri taşıdığı için Kırgız halkının gözünde kutsaldır:
Çağdaş Kırgız Edebiyatı
Мaнaс  бaaтыр  үчүн  бaрынaн  мурдa  эмне  кымбaт? 
Эмне  ыйык?  Биринчи  иретте, Aтa  журт  ыйык,  aнын 
боштондугу,  эркиндиги,  көз  кaрaндысыздыгы  ыйык. 
Aлa-Тоонун бүтүндүгү, aк кaлпaк журттун биримдиги 
ыйык. Эне тил ыйык. Aкыйкaткa, aктыккa негизделген 
достук  ыйык.  Aтa  журттун  мүдөөлөрү,  кaлaйык 
кaлктын  жогорку  кызыкчылыктaры  ыйык.  Aтa 
конуштa aгынaн жaрaлгaн aдaл мээнет ыйык.  Мекен 
aлдындaгы пaрз, aттуулдук aр-нaмыс ыйык. Aбaлтaн 
улaнып келaткaн aтa-бaбa сaлты ыйык. Эне ыйык, Aтa 
ыйык. Улууну урмaттaгaн, aялзaтын aрдaктaгaн элдик 
эреже,  меймaндостук  нaрк  ыйык.  Aк  мөңгүдөй  тaзa 
aбийир, aдеп-ыймaн ыйык. 
Manas  baatır  üçün  barınan  murda  emne  kımbat? 
Emne ıyık? Birinçi irette, Ata curt ıyık, anın boşton-
dugu, erkindigi, köz karandısızdıgı ıyık. Ala-Toonun 
bütündügü, ak kalpak curttun birimdigi ıyık. Ene til 
ıyık. Akıykatka, aktıkka negizdelgen dostuk ıyık. Ata 
curttun müdöölörü, kalayık kalktın cogorku kızıkçı-
lıktarı ıyık. Ata konuşta agınan caralgan adal mee-
net ıyık. Meken aldındagı parz, attuulduk ar-namıs 
ıyık. Abaltan ulanıp kelatkan ata-baba saltı ıyık. Ene 
ıyık, Ata ıyık. Uluunu urmattagan, ayalzatın ardakta-
gan eldik erece, meymandostuk nark ıyık. Ak mön-
güdöy taza abiyir, adep-ıyman ıyık. 
(K. Artıkbayev 2000: 5)

Çağdaş Türk Edebiyatları-II
120
Kısacası Manas destanı sayesinde, atalarının iç dünyasında yer tutmuş olan Manas 
ruhu sayesinde Kırgız halkı ahlaklı, namuslu, dürüst, saygın olmuşlardır. Bu destan geç-
mişten günümüze kadar her an Kırgız halkına ilham kaynağı olmuştur. Bu ilhamın verdiği 
güvenle tarih boyunca alınları ak ve kendine güveni tam bir şekilde;
Bizdin  eldi  surasan,  baatırlar  menen 
cüröktöş, balbandar menen bilekteş, eren-
der  menen  mandaylaş,  çeçender  menen 
tandaylaş,  bettep  adam  barbagan,  ar  duş-
man cenip albagan. (K. Artıkbayev 2000: 7)
“Bizim halkı sorarsanız, kahramanlar 
ile yürekteş, pehlivanlar ile bilekteş, eren-
ler ile yüzyüze, ozanlar ile sesdeş, karşısı-
na hiç kimse çıkamayan, hiçbir düşmana 
yenilmeyen” bir halktır denilmektedir.
Manas Destanının Kırgızlar için önemi nedir?
İşte Kırgız halkının sosyal hayatında bu kadar önemli bir yere sahip olan Manas des-
tanının pek çok nüshaları vardır. Bu destanın ilk nüshalarını yazıya geçiren Kazak araş-
tırmacı Şokan Velihanov’dur. Orta Asya’nın kabiliyetli ve tanınmış ilim adamı Velihanov, 
19. yüzyılda halkın arasında dolaşarak dünyanın bu mühim eserini derlemeyi başarmış-
tır. Yazıya geçirilen bu derlemeden sonra Velihanov; “Бул бaлким, кaгaз бетине түшкөн 
биринчи кыргыз сөзү болуш керек” (K. Artıkbayev 2000: 11) “Bul balkim, kagaz betine 
tüşkön birinçi Kırgız sözü boluş kerek” yani “Bu belki de yazıya geçirilen ilk Kırgız sözü 
olsa gerektir” demiştir.
Manas destanından kısa bir örnek vermek gerekirse;
Manas çıgıp maydanga 
Duşmandardı bozdottu.
Coloy Manaska nayza saydı,
Manas da nayzasın soktu.
Oşondo uruş katuu boldu,
Biri-birine damba-dam nayza sayıştı. 
(K. Artıkbayev 2000: 13)
Manas çıkıp meydana
Düşmanları inletti.
Coloy, Manas’a mızrağını batırdı,
Manas da mızrağını soktu.
Böylece savaş çok sert geçti,
Birbirine durmadan mızrak soktular.
Bir  başka  önemli  Manas  araştırmacısı  ise  Alman  asıllı  Türkolog  Radlov  Vasiliy 
Vasiliyeviç’dir. 19. yüzyılın 60’lı yıllarında bugünkü anlamda ulaşım araçlarının olmadığı 
bir dönemde deve üzerinde Orta Asya’yı dolaşan Radlov, Aladağ’a geldi, Sarı Özen, Çüy, 
Isık-Göl, Karkıra gibi yerleri görüp Manas derlemeleri yaptı. 
Kırgız sözlü edebiyatında musikiyle iç içe girmiş bir şiir geleneği vardır. Kırgız halk 
şairlerine  “akın”  denir.  Bu  şiirlerden,  defin  törenlerinde  okunanlara  “koşok”;  hasret  ve 
şikâyet  konulu  olanlara  “koştoşu”;  medhiyelere  “maktoo”;  taşlamalara  “korgoo”  denir. 
Bunların dışında emgek (emek), beşik, oyun, aşk, nasihat, aytış şiirleri ve didaktik eser-
ler (atasözleri, vecizeler, bulmacalar, yalan ve abartmalar), mit ve masallar kırgız edebiya-
tının zenginlikleridir. 
Emek şiirleri – uz, hayvancılık, çiftçilik ve buna benzer işlere bağlı şiirler içerir. Emek 
şiirleri  iş  zamanında  işi  daha  kolaylaştırmak  amacıyla  söylenir.  “Op  Mayda”,  “Çalgıçı”, 
“Bekbekey”, “Şırıldan” emek şiirleri örnekleridir.
1

5. Ünite - Çağdaş Kırgız Edebiyatı
121
“Çalgıçı”
Çalgımdı alıp koluma,
Çarçabay işteym tobuma.
Normanı aşık atkaram,
Cırgalduu zaman doorunda.
Azandan turam erinbey,
Calkoolukka berilbey.
“Orakçı”
Orak alır elime,
Yorulmadan çalışırım ekibime
Normu da geçerim,
Güzel zaman devrinde.
Ezandan kalkarım üşenmeden
Tembelliğe düşmem. 
(Kırgız Adebiyatı 2002: 32)
Koşoktor kız evlendiğinde ve insan öldüğü zaman söylenir. Bu şiirle iç acılarını dışarı-
ya aktarır. Kız uzatuu koşoğundan bir örnek:
Kara toonun boorunan
Karçıga uçmak boluptur.
Kalın kırgız çogulup,
Sizdi bermek boluptur.
Kara dağın kıyısından
Şahin uçacak olmuş
Bütün Kırgız birleşip
Sizi vermek istediler.
(Kırgız Adebiyatı 2002: 38)
Beşik şiirleri, çocukları beşikte sallarken söylenir. Burada annenin ümidi, dileği ifa-
de edilir.
Iylaba balam ıylaba
Ata-enendi kıynaba.
El cayloodon tüşö elek
Arpa, buuday bışa elek.
Kuştun cünü kalpagın,
El süybösö süybösün,
Özüm süygön appagım.
Ağlama yavrum ağlama
Anne-babanı zorlama.
Halk yayladan inmedi
Arpa, buğday olmadı.
Kuş tüyü kalpağın,
Halk sevmese sevmesin,
Kendi sevdiğim appağım. 
(Kırgız Adebiyatı 2002: 40)
Aşk şiirleri iki gencin isteklerini, amaçlarını sanatsal bir şekilde anlatan eserlerdir. Aşk 
şiirleri Seketbay ve Küygön olarak ikiye ayrılır. Seketbay aşk şiirlerinde kızın güzelliği anla-
tılır, Küygönde ise her hangi bir nedenden dolayı sevgilisine ulaşamadığında çekilen acılar 
anlatılır. Mölmölüm bir seketbay aşk şiiridir:
Saymaluu sarı coolukçan,
Sanaandı sanap ooluksam.
Sanaalaş sendey carkınga
Samagan cerden coluksam.
Sarı işlemeli yazmalı,
Kederini sayar düşünürüm
Kederleşip senin gibi güzelle
İstediğim zaman buluşsam. 
(Kırgız Adebiyatı 2002: 43)
Nasihat şiirleri insanlara öğüt vermek amacıyla söylenir:
Caman bolso alganın
Arılbayt baştan armanın.
Berekesi cok bolot
Kolundagı çarbanın.
Kötü ise aldığın
Kurtulmaz beladan başın
Bütün bereketi yok olur
Elindeki varlığın. 
(Kırgız Adebiyatı 2002: 46)

Çağdaş Türk Edebiyatları-II
122
Makal ve lakaptar (atasözleri): Makal, kısa fakat imajı okura bırakmadan tamamlayan, 
terbiye verme amacında kullanılan atasözlerine denilir. Mesela:
Acarduu  ayal  adamdın  periştesi, 
akılduu ayal erkektin şerikteşi
Güzel kadın insanlığın perisi, akıllı kadın erkeğin 
yoldaşı 
Ata-enenin  kadırın,  balaluu  bol-
son bilesin.
Ana-baba değerini çocuğun olduğu zaman bilirsin. 
(Kırgız Adebiyatı 2002: 54)
Lakaplar, düşünceyi bitirmeden dinleyene bırakır. Lakaplar kendi başlarına kullanıl-
maz. Bunların neden ve ne zaman söylenildiği bellidir. Mesela:
Akılım köp, akçam cok.
Aklım çok, param yok. 
Acal  cetse  ölöörmün,  azabım  bolso 
köröörmün.
Ecel gelirse ölürüm, azabım varsa görürüm. 
(Kırgız Adebiyatı 2002: 55)
Mitler ve efsaneler, Kırgızların doğaya, topluma, dünyaya olan bakış açılarından, dav-
ranışlarından,  örf  ve  âdetlerinden,  hayallerinden  çıkmıştır.  Kırgız  mitleri  ve  efsaneleri 
teşhis sanatı denilen canlandırma yani anemist, bir eşyaya tapınma yani fetişizm veya to-
temizm ve olağanüstü güçlerle, büyüyle doludur. Mesela “Tootay Mergen cana üç arkar” 
(Tootay Mergen ve üç dağ keçisi), “Kayberendin Eesi” (Yok olanın sahibi), “Döötü Usta 
cana İtelgi” (Döötü Usta ve İtelgi/mitolojik bir kuş), “Kız Küyöö” (Kız damat) v.b. mitler 
ve efsaneler mevcuttur. (Kırgız Adebiyatı 2002: 67-68)