ÇAĞDAŞ TÜrk edebiyatlari-ii yazarlar

Kulmurat, Sıdık Tokpan ulı, Annakul, Begjan, Abdikadir Bekimbet ulı, Kudaybergen 
Jebegen ulı, Kazakbay Hojaniyaz ulı ve Jañabay’dır.
Bu şairlerden başka, elbette ki sözlü edebiyat mahsulleri olan ve diğer Türkler arasında 
da bilinen pek çok halk edebiyatı mahsulü, halk arasında söylenmektedir. Bunlar, Şark’a 
özgü hikâyeler, Âşık Garip, Köroğlu gibi destanî hikâyeler ve ünlü Kırk Kız, Alpamıs, Kob-
lan, Mespatşa, Er Şora vb. destanlardır.
XX. YÜZYIL KARAKALPAK EDEBİYATI
XX. yy. Karakalpak edebiyatı, Ekim devriminin şekillendirdiği bir edebiyattır. Bu devir 
edebiyatı için Karakalpak Sovyet edebiyatı tabiri yaygın şekilde kullanılır.
Karakalpak Sovyet edebiyatının ortaya çıkışı ve gelişmesi devri, Karakalpak halkının 
hayatındaki en önemli tarihî olgulardan biridir. Sovyet Komünist Partisi siyasetinin bir 
sonucu olarak Karakalpak halkı, kendi tarihinde ilk kez özerk ülke oldu. Bu durum, Ka-
rakalpak ekonomisi ve kültürü için yeni, farklı bir başlangıçtı. Çünkü Karakalpaklar, yine 
Sovyet hükümetinin siyaseti gereği konuştukları dili (lehçeyi) yazı dili hâline getirdiler; 
yazdıklarını basma imkânına sahip oldular, kendi edebiyat ve sanatlarını bu yolla geliştir-
me çabası içine girdiler.
Sözlü ve kısmen de yazılı halde bulunan Karakalpak edebiyatı, Ekim devriminden son-
ra (1917), devrimin ideolojisi doğrultusunda şekillendi. Sosyalist edebiyatın temel fikir ve 
sanat anlayışı, Karakalpak Sovyet edebiyatının da fikir ve sanat görüşü olarak benimsendi.
Karakalpak Sovyet edebiyatını temsil eden yazarların eserlerinde Rus Sovyet edebi-
yatçılarının (M. Gorki, V. Mayakovski ve diğerlerinin) fikir ve sanat anlayışlarının etkisi 
açıkça görülür. Bunun sonucu olarak Karakalpak Sovyet edebiyatında siyasî lirik şiirlerle 
sosyal manzumeler gelişip çoğalır; drama ve tiyatro sanatı teşekkül edip gelişir.
Karakalpak Sovyet şiirinin ortaya çıkışı, XX. yy. başlarına denk gelir. Ekim devrimini 
ve yeni yaşam tarzını terennüm eden Karakalpak şairleri, Ayapbergen Muvsayev, Seyful-
ğabit Mejitov, Kasım Evezov, Karabay Ermanov, Hojamet Ahmetov, Aytbay Metyakubov, 
Jolmurza Aymurzayev, Asan Begimov’dur.

7. Ünite - Balkanlarda Türk Edebiyatı ve Karakalpak Edebiyatı
189
Yeni Karakalpak Sovyet şiiri, devrimden önceki Karakalpak şiirinden sosyalist içeriği, 
fikrî teması ile ayrılır. Yeni Karakalpak edebiyatının (şiirinin) temaları Ekim devriminin 
zaferi, Komünist partisinin siyaseti, zenginlere karşı sınıf mücadelesi, kadın erkek eşitliği, 
kolhoz hayatı ve diğerleridir. Yani bu dönemde yazılan şiirler, daha çok propagandaya 
yönelik olarak yazılan küçük şiirlerden ibarettir.
1920’li yılların ortalarında ve 30’lu yılların başlarında Karakalpak edebiyatında yeni 
ve genç Karakalpak drama sanatçıları ortaya çıkar. Karakalpak Sovyet drama sanatının 
öncüleri, Kasım Evezov, Seyfulğabit Mejitov ve A. Ötepov olmuştur. Bu yazarlar, 1923-1934 
yılları arasında Karakalpak halkının hayatından ilham alarak birçok piyesler yazdılar. [K. 
Evezov’un “Tilek Jolında” (Dilek Yolunda), S. Mejitov’un “Ernazar Alaköz” (Ernazar Ala-
göz) , “Soñğı Selteñ” (Son Hareket), “Bağdagül”; A. Ötepov’un “Teñin Tapkan Kız” (Dengi-
ni Bulan Kız), “Boyavşı Vekil” (Boyacı Vekil / Temsilci), “900 gramm” piyesleri sayılabilir]. 
Bu gelişmenin temelinde 1920’li yılların ortalarında Karakalpak tarihinde ilk kez millî 
tiyatronun kurulmasının etkisi inkâr edilemez. Bu yıllarda, heveslilerden oluşan tiyatro 
dernekleri temelinde ortaya çıkan “Tañ Nurı” (Tan Nuru / Sabah Işığı) tiyatro topluluğu, 
ilk Karakalpak tiyatrosunun doğuşuna zemin hazırlamıştır.
Bu zamana kadarki Karakalpak edebiyatında sözlü halk edebiyatının masal, efsane, 
anekdot gibi bazı mensur eserlerinin dışında gerçek ve modern anlamda mensur eserler 
(hikâye, roman vb.) yoktu. 1920’li yılların sonu ve 30’lu yılların başında Karakalpak nesri 
ortaya çıkar. Genç yazarlar, yeni sosyal ve siyasî hayatın bazı tablolarını küçük hikâye ve 
eserlerinde, fıkralarında tasvir etmeye çalışırlar. Ancak bu, hâlâ gerçek anlamda nesir de-
ğildi. Yazarlık tecrübesinin yokluğu, tipleştirme (karakterize etme) ve sonuçlandırmanın 
zayıflığı, konu darlığı, nesrin gelişmesine fazla imkân vermez.
Birinci Dünya Savaşı öncesi, yazarlar pek çok hikâye ve nesir yazıları yazarlar. Özellikle 
Mirzağaliy Deribayev’in “Mıñlardıñ Biri” (Binlerin Biri) ve Amet Şamuratov’un “Eski Mek-
tepte” adlı hacimli nesirlerini ayrıca belirtmek gerekir. Belirtilen eserlerde, devrimden önce-
ki Karakalpak halkının ağır hayat şartları anlatılır.
Karakalpak edebî tenkidiyle edebiyat araştırmalarının ortaya çıkışı da bu yıllara te-
sadüf eder. Yazılı basında ilk kez edebî tenkit makaleleri görünmeye başlar. [“Kızıl Mu-
ğallim” (Kızıl Öğretmen) dergisi, 1929, No: 1, 2, 5, 6] Ama bu makalelerin değeri dü-
şüktür. Daha sonraki yıllarda Asan Begimov’un, bazı yazarların eserlerindeki “burjuvazi” 
(zengin, soylular sınıfıyla ilgili) toplum eğilimlerini tenkit eden eleştirisi ile Mirzağaliy 
Deribayev’in “Oktyabr hem Karakalpak Edebiyatı” (Ekim Devrimi ve Karakalpak Edebi-
yatı) adlı Ekim Devriminin önemini ve devrim fikirlerinin yerleşmesinde edebiyatçılara 
düşen görevleri anlatan makalesi dikkat çeker.
Karakalpak Sovyet edebiyatı, gelişmesinin ikinci basamağı sayılan 30’lu yıllarda biraz 
daha güçlenir. Yazarlar listesine yetenekli yeni yazarlar eklenir. Bunlar Mırzağaliy Deriba-
yev, Deli Nazbergenov, Nejim Devkarayev, Amet Şamuratov, Bayniyaz Kayıpnazarov gibi 
genç yetenekler idi. Bu dönemde Karakalpak edebiyatı şiir, nesir ve drama türlerinde yeni 
eserlerle zenginleşir. Söz konusu eserlerdeki temalar vatan (Sovyetler Birliği toprakları), 
parti (Komünist Partisi), Sovyet ordusu, Lenin, kadın erkek eşitliği, kolhoz hayatı, kültür ve 
bilime teşvik gibi temalardır.
Şiir alanında yürüyen genç şairler, ilk zamanlardaki küçük şiirler yerine daha büyük ve 
köy hayatını vb. anlatan şiirler yazmaya başlarlar. Sovyet yönetimi yıllarında halk şairle-
rinden olan Sadık Nurımbetov, Abbaz Dabılov ve daha başkalarının şiirleri büyük gelişme 
gösterir. Söz konusu halk şairleri, yeni dönemi ve bu dönemin lideri Lenin’i öven şiirler 
yazarlar.  Abbaz  Dabılov’un  “Mavzoleyde”  (Mozole’de),  “Körip  Keldim”  (Görüp  Geldim), 
“Namert Jigit Nege Derkâr” (Namert Genç Neye Gerek) gibi şiirleri ve “Bahadır” adlı des-
tanı halk arasına yayılır. Sadık Nurımbetov’un “Biziñ Vatan” (Bizim Vatan), “Kızıl Moskva” 
(Kızıl Moskova), “Perzentim” (Evlâdım) adlı şiirleri halka malum olur.
Kolhoz: Eski Sovyetler Birliği’nde 
devlete ait topraklarda üretim 
yapan, ücretin emeğin niteliğine 
ve çalışma süresine göre verildiği, 
belli sayıda köylü ailenin 
oluşturduğu ortak tarım işletmesi; 
devlet çiftliği.
Ernazar Alaköz: Bir Karakalpak 
kahramanının adı
Kızıl sözcüğü, Sovyet ideolojisini 
(Sosyalizm, Komünizm) 
temsil eden bir sözcük olarak 
kullanılmıştır. “Kızıl Ordu”, “Kızıl 
Bayrak” (Rus / Sovyet bayrağı) 
gibi.
Mozole: Lenin’in mozolesi; anıt 
mezarı.

Çağdaş Türk Edebiyatları-II
190
Aynı şekilde yazarlar da daha çaplı, uzun nesirler (hikâye vb.) ve tiyatro eserleri ka-
leme alırlar. Bu konuda Rus yazarların, özellikle Gorki ve Mayakovski ile diğer kardeş 
(Kazak, Özbek, Türkmen vd.) cumhuriyet yazarlarının olumlu etkisi belirgindir.
Bu yıllarda edebî tercümeler de canlanır. Rus yazarlardan Puşkin, Lermentov, Gogol, 
Tolstoy, Çehov, Gorki, Ostrovski, Fadeyev gibi şahsiyetlerin hikâye ve romanları Karakal-
pak Türkçesine tercüme edilir. Bunlar, Karakalpak yazarlarının, dolayısıyla onların ortaya 
koyduğu eserlerin sanat ve kültür seviyesini yükseltir.
Karakalpakistan Sovyet Yazarlar Birliği kurulduktan sonra 1930’lu yılların ikinci yarı-
sından itibaren Birliğin yayın organı “Miynet Edebiyatı” (Emek Edebiyatı) adlı kaliteli der-
gi çıkmaya başlar. Dergi, edebî tenkit ile edebiyat araştırmalarının gelişmesine özel hizmet 
eder. Ayrıca Sosyalizmin, Marksizm-Leninizm’in siyasî estetiğini propaganda eden yayın 
görevini üstlenir.
Daha sonraki yıllarda “Avdarıspak Jalını” (Devrim Ateşi), “Jeñis Havazı” (Zafer Ava-
zı), “Karakalpak Edebiyatı hem İskusstvosı” (Karakalpak Edebiyatı ve Sanatı); daha yakın 
zamanda “Emivderya” (Amuderya) dergilerinin sayfalarında; aynı şekilde “Kızıl Karakal-
pakstan”, “Jas Leninşi” (Genç Leninci), “Sovet Muğallimi” (Sovyet Öğretmeni) gazetelerin-
de eleştiri yazıları ve edebiyat teorisi ile ilgili makaleler yayımlanır. 1934 ve 1939 yıllarında 
yapılan Karakalpakistan Yazarlar Birliği’nin birinci ve ikinci kongreleri de edebî tenkit ve 
edebiyat araştırmalarının sonraki gelişmeleri için hız kaynağı olur.
Birinci Dünya Savaşı yıllarında Karakalpak yazarları, ateşli mısra ve satırlarla halkı 
düşmanla savaşmaya çağırır. Savaşın birinci yılında Karakalpak şairlerinin, “Vatan Uşın” 
(Vatan  İçin),  “Duşpandı  Kıyratamız”  (Düşmanı  Ezelim)  ve  “Vatan  Hakkında  Kosıklar” 
(Vatan Hakkında Şiirler) adıyla üç ayrı şiir kitabı yayımlanır. Savaş yıllarındaki edebiyatın 
konusu, doğal olarak “Sovyet halkı”nın “Faşist” baskılara karşı kahramanca mücadelesi-
ni tasvir, “Sovyet insanı”nın vatanseverliği ve kendi vatanına tam teslimiyeti, düşmanlara 
duyulan kin ve nefret duygusudur. Bunlara, N. Japakov’un “Budennıy Atlandı” (Budennıy 
Ata Bindi), “Faşitler Tart Kolıñdı” (Faşistler, Çekin Elinizi); A. Turımbetov’un “Kaharman-
lık Urıs” (Kahramanlık Savaşı) adlı şiirleri; S. Nurımbetov’un “Perzentim” (Evlâdım) şiiri 
vd. örnek gösterilebilir.
Savaştan sonraki devirde Karakalpak edebiyatı, yeni bir atılım içine girer. Bu atılımda, 
Rus-Sovyet yönetiminin aldığı siyasî kararların rolü büyüktür. Alınan kararlardan sonra 
Karakalpak yazarlarının eserlerinde, devrin “Sovyet” temasına doğru bir dönüş, kuvvet-
le kendisini hissettirir. Bunun sonucu olarak yazarlar, Sosyalizmin kuruluşunu, kolhozlu 
köyün “bahtlı” hayatını, kolhozcuların çalışkanlığını vb. anlatan eserler yazarlar. Jolmurza 
Aymurzayev’in  “Aydın  Jol”  (Aydınlık  Yol)  manzumesi,  Amet  Şamuratov’un  “Bahıtlı  Za-
man” (Bahtlı Devir) ve “Akşolpan-Palman” (Akçolpan-Palman) manzumeleri; Sovyetler 
Birliğinin kahramanı Zoya Kosmedemyanskaya hakkında yazılan S. Beknazarov’un “Tan-
ya” manzumesi, B. Kayıpnazarov’un “Palvanbek” (Pehlivan) manzumesi vb. bunlara örnek 
gösterilebilir. Bu yıllar, Karakalpak edebiyatına genç, kabiliyetli yazar ve şairler de katılır. 
İbrayım Yusupov, Tilevbergen Jumamuratov, Hojabek Seytov, Tölepbergen Kayıpbergenov, 
Öserbay Hojaniyazov, Hojamurat Turımbetov, Joldasbay Dilmuratov, Babaş İsmailov, Me-
ten Seyitniyazov, Keramatdin Sultanov, Aytbay Bekimbetov, Devlen Aytmuratov gibi.
Savaştan sonraki devirde drama türünde de ilerlemeler göze çarpar. Aymurzayev’in 
“Aygül-Abat” (Aygül ve Abat), “Berdak”; S. Hojaniyazov’un “Süymegenge Süykenbe” (Sev-
meyene Dayanma/ Güvenme), “Talvas” (Çırpınma/ Gayret) vb. piyesleri yazılıp sahne-
lenir. Yine de Karakalpak dramasının diğer türlere göre geri kaldığını söylemek yanlış 
olmaz. Bunda fikrî ve sanatsal yönün zayıflığı en önemli nedendir.
Savaştan  sonraki  dönemde  Karakalpak nesri  de  hayli  gelişme  katetmiştir.  Pek  çok 
hikâye ve denemenin yanında ilk kez hacimli nesir örnekleri, romanlar yazılır. Kısa za-
 Berdak:  Ünlü  Karakalpak
şairi.

7. Ünite - Balkanlarda Türk Edebiyatı ve Karakalpak Edebiyatı
191
manda  ortaya  çıkan  romanlar  arasında  Asan  Begimov’un  “Balıkşınıñ  Kızı”  (Balıkçının 
Kızı), Ö. Ayjanov’un “Aral Kuşağında” (Aral Kucağında), Jolmurza Aymurzayev’in “Emiv-
derya Boyında” (Amuderya Boyunda), H. Seytov’un “Maşakatlı Bahıt” (Meşakkatli Baht/ 
Hayat), A. Bekimbetov’un “Avır Tağdirdi Jeñivşiler” (Ağır Kaderi Yenenler), Tölepbergen 
Kayıpbergenov’un “Karakalpak Kızı”, K. Sultanov’un “Ak Derya” (Ak Nehir) vb. romanları 
sayılabilir. Bunlardan A. Begimov, J. Aymurzayev ve Şavdırbay Seytov’un romanları, Rus-
çaya tercüme edilirken; Bekimbetov ile Kayıpbergenov’un romanları Özbek Türkçesine ak-
tarılır. Bu gelişmeler sonucunda Karakalpak nesri ön plana çıkar ve Karakalpak edebiyatı-
nın türlerinden biri haline gelir.
Savaştan sonraki devirde edebî tenkit ve edebiyat araştırmaları alanında da büyük ge-
lişmeler yaşanır. Edebiyat araştırmaları alanında genç bilim adamları Nejim Devkarayev, M. 
Nurmuhammedov, Kalli Ayımbetov, Kabıl Maksetov, S. Ahmetov ve daha başkaları ortaya 
çıkar. Bu isimler, E. Bertels, S.P. Tolstov, A.K. Borovkov, N.A. Baskakov gibi ünlü Rus bilim 
adamlarının bilimsel terbiyesinde yetiş
mişlerdir. 
Nejim Devkarayev’in “Révolyutsiyağa Şe-
gemgi  Karakalpak  Edebiyatınıñ  Tariyhı  Boyınşa  Oçerkler”  (Devrime  Kadarki  Karakalpak 
Edebiyatının Tarihi Hakkında Araştırmalar), M. Nurmuhammedov’un “Karakalpak Sovet 
Edebiyatınıñ Ravajlanıvına Rus Edebiyatınıñ Tesiri” (Karakalpak Sovyet Edebiyatının Geliş-
mesine Rus Edebiyatının Tesiri”), Kabıl Maksetov’un “Kırık Kız” Eposı Hakkında (Kırk Kız 
Destanı Hakkında), S. Ahmetov’un “Karakalpak Sovet Poeziyası Tariyhınıñ Oçerkleri” (Kara-
kalpak Sovyet Şiiri Tarihi Hakkında), N. Japakov’un “Ayapbergen Muvsayev’in Tvorçestvosı” 
(Ayapbergen Musayev’in Sanatı) gibi araştırma eserleri ortaya koyarlar.
Karakalpak  edebiyat  araştırmacıları  ile  folklorcuları,  bir  yandan  folklorik  eserleri 
öte  yandan  XVIII.  ve  XIX.  asır  şairlerinin  şiirlerini  toplamaya  ve  üzerinde  araştırma-
lar yapmaya başlarlar. Bu bağlamda B. İsmailov’un “Künhojanıñ Ömiri hem Tvorçestvo-
sı” (Künhoca’nın Hayatı ve Eserleri/ Şiirleri), K. Maksetov’un “Karakalpak Kaharmanlık 
Eposınıñ Poetikası” (Karakalpak Kahramanlık Destanının Poetikası), A. Karimov’un “Jiyen 
Jıravdıñ Ömiri hem Tvorçestvosı” (Jiyen Jırav’ın Hayatı ve Şiirleri) gibi araştırma çalışma-
ları yazılıp basılır. Benzer araştırma ve yayınlar, Ejiniyaz, Berdak, Öteş, Omar gibi şairler 
için de yapılır. (İ. T. Sağitov, 1979: 35-50)
XX. yüzyıl, hatta XXI. yüzyılda yaşayan günümüz şair ve yazarları, güçlü ve değerli eser-
ler ortaya koymuşlar ve koymaya devam etmektedirler. Bunlar arasında yukarıda ismi geçen 
Kasım Evezov, Nejim Devkarayev, Ebdiraman Ötepov, Asan Begimov, Mirzağaliy Deribayev’e 
ilave olarak İzbasar Fazılov, Jolmurza Aymurzayev, Emet Şamuratov, İbrayım Yusupov, 
Tölepbergen Kayıpbergenov, Gülistan Şamuratova, Gülistan Matyakubova, Sağınbay İb-
ragimov, Nebiyra Töreşova, Saylavbay Jumağulov, Orazbay Ebdirahmanov, Sarıgül Baha-
dırova, Patiyma Mirzabayeva, Bahtiyar Genjemuratov gibi isimler sayılabilir.
“Başlangıcından beri Karakalpak Türklerinin sözlü ve yazılı edebî ürünleri ve edebiyatçıla-
rı kimlerdir? Karakalpak edebiyatının en ünlü temsilcileri ve en bilinen eserleri nelerdir? 
5

Çağdaş Türk Edebiyatları-II
192
EJİNİYAZ KOSIBAY ULI (Hacıniyaz Kosıbayoğlu)
ELLERİM BARDI
Sorasañ elimdi, Kojban, bizlerden,
Kalpağı kazanday ellerim bardı.
Kate şıksa keşiriñler sözlerden,
Kıtay, Koñırat atlı ellerim bardı. 
Ötirikti ıras etip aytpağan,
Tuvrı joldan bas ketse de kaytpağan,
Namehremdi hasla joldas tutpağan,
Atı Karakalpak ellerim bardı.
Süyrik savsağında perivza jüzik,
Belleri kınalğan bir kısım nazik,
Her kolında altın, gümis bilezik,
Sallanıp mes gezen kızları bardı.
Jilva taslap her ne barın saz etken,
Jigitlerdiñ kevlin beher-jaz etken,
Kasın kağıp, jilva bilen naz etken,
Bağlardıñ işinde kızları bardı.
Men büyerde jürgen işi zerdeli,
El-jurtın körmegen ağır derdeli, 
Kevlimniñ hoşı jok men hem bir dertli,
Aytsam işte tolğan hediysim bardı.
Nesip aydap siziñ ellerge kelgen,
Kim jaksı, kim jaman parkını bilgen,
Her ne barın sizge bayan eylegen,
Kalpaktıñ kemiyne Ziyvarı bardı.
İLLERİM VARDI
Sorarsan ilimi Kojban bizlerden,
Kalpağı kazan gibi illerim vardı,
Hata çıksa affediniz sözlerden,
Kıtay, Konrat adlı illerim vardı.
Yalanları doğru diye demeyen,
Doğru yoldan baş gitse de dönmeyen,
Namahremi asla yoldaş tutmayan,
Adı Karakalpak illerim vardı.
İnce parmağında firuze yüzük,
Belleri bağlanmış, incecik, nazik,
Her kolunda altın, gümüş bilezik,
Salınıp mest gezen kızları vardı.
Cilve edip ne varsa hazır eden,
Yiğitlerin gönlün, bahar yaz eden,
Kaş kaldırıp cilve ile naz eden,
Bağların içinde kızları vardı.
Ben bu yerde gezen içi yaralı,
İl yurdun görmeyen onulmaz dertli,
Gönlümün hoşu yok, ben de bir dertli,
Desem içte dolu sözlerim vardı.
Nasip sürüp sizin illere gelen,
Kim iyi kim kötü, farkını bilen,
Her ne varsa size beyan eyleyen,
Kalpak’ın bir aciz Zivar’ı vardı.
Zivar, Ejiniyaz’ın şiirlerinde 
kullandığı takma adıdır.
Şiir kısaltılarak alınmıştır.

7. Ünite - Balkanlarda Türk Edebiyatı ve Karakalpak Edebiyatı
193
Özet
I- Balkanlarda Türk Edebiyatı:
Balkanlardaki  Türk  edebiyatının  XIX.  yüzyıldan  önce  dö-
nemleri ve temsilcileri Osmanlı Türk edebiyatı içindedir. Os-
manlıların  Balkanlardan  çekilmeleri  ve  bu  yörelerde  kuru-
lan Romanya, Yugoslavya, Yunanistan, Bulgaristan gibi dev-
letler içinde kalan Türkler, bu devletlerde azınlık olarak kül-
tür ve edebiyatlarını günümüze kadar devam ettirmişlerdir. 
Bütün bu edebiyatların dili önceleri Osmanlıca günümüzde 
ise Türkiye Türkçesidir. Gagavuzlar ve Romanya’daki Kırım 
Tatar Türkleri hâlen kendi konuşma dillerini yazı dili olarak 
kullanmaya devam etmektedirler. Diğer bölgelerdeki edebi-
yat dili Türkiye Türkçesiyle aynıdır.
Balkanlarda  sosyalist-komünist  yönetimlerin  iş  başına  gel-
mesi  bu  yörelerdeki  Türk  topluluklarının  edebiyatlarını  da 
içerik olarak etkilemiştir. Özellikle “Bulgarlaştırma” siyase-
tinin yürütüldüğü dönemde, Balkanlarda en büyük Türk nü-
fusunu oluşturan Bulgaristan Türkleri, maddî-manevî büyük 
sıkıntılara göğüs germiştir. Doğal olarak edebiyat hayatı da 
bu siyasetten olumsuz etkilenmiştir. 
Günümüzde  bütün  Balkan  ülkelerinde,  eğitim  belli  ölçüde 
Türkçe yapılabilmekte, Latin alfabesi kullanılmakta, Türkçe 
süreli yayınlar ve kitaplar basılmaktadır. Yugoslavya’nın da-
ğılmasından sonra Kosova ve Makedonya’da Türk topluluk-
ları daha özgür bir hâle gelmiş ve buralardaki edebiyat faali-
yetleri de canlanmıştır.
Gagavuzlar Balkanlarda dağınık olarak, Moldovya’da ise top-
lu olarak yaşayan Hristiyan bir Türk halkıdır. Bunlar arasında 
XIX. yüzyıl sonlarında milliyet bilincinin uyanmamsıyla bir-
likte anadillerine verilen önem artmış ve Gagavuz edebiyatı 
canlanmaya  başlamıştır.  Gagavuzca,  Türkiye  Türkçesine  en 
yakın yazı dillerinden birdir. 
II- Karakalpak Edebiyatı
Karakalpaklar,  Kıpçak  boyuna  bağlı  bir  Türk  boyu-
dur.  Bugün,  Özbekistan’a  bağlı  özerk  bir  cumhuriyet  olan 
Karakalpakistan’da yaşarlar. Toplam Karakalpak nüfusu 700 
bin civarındadır. 
Karakalpaklar, önceleri, diğer Türk boyları gibi ortak yazı dili 
olan Türkçeyi (Harezm, Çağatay gibi) kullanıyorlardı. Rus-
ların  hâkimiyetine  girdikten  sonra  kendi  konuşma  dille-
ri (ağzı) yazı dili haline getirildi. 1932’de Karakalpak ağzına 
uyarlanmış Kiril alfabesiyle yazmaya başlayan Karakalpaklar, 
1996’dan itibaren Özbeklerin kabul ettiği Latin esaslı alfabe-
yi benimsediler.
Karakalpaklar, kendi ağız özelliklerinin ağırlıklı olduğu ya-
zılı  eserleri,  19.  yy.dan  itibaren  verdiler.  Bir  yandan  sözlü 
ürünlerini derleyip yazıya geçirdiler bir yandan da modern-
leşmenin getirdiği yeni edebî türlerde (roman, drama, tenkit, 
edebiyat tarihi vb.) eserler ortaya koydular. Yazılı edebiyatın 
ilk  temsilcileri  Künhoca,  Ejiniyaz,  Berdak  idi.  Karakalpak-
Sovyet  edebiyatı  döneminde  özgürce  yazamayan,  edebiyat 
ve sanatlarını Sosyalist rejimin emrine vermek zorunda ka-
lan Karakalpaklar bugün, her alanda yetiştirdiği güçlü tem-
silcilerle varlığını devam ettirmektedir. Edebî hayatın yanın-
da modern, kültürel ve ekonomik hayatlarını da iyileştirme-
ye çalışmaktadırlar.

Çağdaş Türk Edebiyatları-II
194
Kendimizi Sınayalım
1.
  Bulgaristan  Türk  edebiyatının  hem  en  verimli  olduğu 
hem de en büyük darbeler aldığı dönemi hangi tarihler arası-
nı kapsar?
a.  1920-1944
b.   1944-1989
c.   1989-1960
d.   1960-1991
e.   1991-2012
2.
  Bulgaristan Türk edebiyatında en verimli ve en canlı olan 
edebî tür aşağıdakilerden hangisidir?
a.   Roman
b.   Hikâye
c.   Piyes
d.   Deneme
e.   Şiir
3.
  İkinci Dünya savaşından sonra Yugoslavya devletinin sı-
nırları içinde yer alan Makedonya’da Türkçe ilkokul ve ortao-
kullarda resmen okutulmaya başlanan (1944-2000) haftada üç 
kez yayımlanan çok sayfalı gazete aşağıdakilerden hangisidir?
a.   Birlik
b.   Sesler
c.   Sevinç
d.   Tomurcuk
e.   Yeni Yol
4.
  Günümüzde Kosova’da ve Avrupa ülkelerinde resmi dili 
Türkçe olan tek belediye aşağıdakilerden hangisidir?
a.   Prizen
b.   İpek
c.   Mitrovitsa
d.   Mamuşa
e.   Priştine
5.
  Karakalpak Türkleri, aşağıdaki Türk boylarından hangi-
sine mensuptur?
a.   K
ı
pçak
b.   Karluk
c.   Oğuz
d.   Altay
e.   Yakut
6.
  Karakalpak Türkleri, aşağıdaki bağımsız Türk cumhuri-
yetlerinden hangisine bağlı özerk bir cumhuriyettir?
a.   Kazakistan
b.   Kırgızistan
c.   Özbekistan
d.   Türkmenistan
e.   Azerbaycan
7.
  Aşağıdakilerden  hangisi  Karakalpak  yazılı  edebiyatının 
ilk şairlerinden biri değildir?
a.  Ejiniyaz
b.  Künhoja
c.  Berdak
d.  Öteş
e.  İbrayım Yusupov
8.
  Türkiye  Türkçesine  de  çevrilen  “Karakalpak  Kızı”  adlı 
roman aşağıdaki yazarlardan hangisine aittir? 
a.  Kas
ı
m Evezov
b.   Asan Begimov
c.   Jolmurza Aymurzayev
d.   Tölepbergen Kayıpbergenov
e.   Hojabek Seytov
9.
  Kasım Evezov’un yazdığı ünlü piyesinin adı aşağıdakiler-
den hangisidir?
a.   Dengini Bulan Kız
b.   Dilek Yolunda
c.   Son Hareket
d.   Boyacı Vekil
e.  Ernazar Alagöz
10.
 Aşağıdakilerden hangisi Karakalpak Sovyet edebiyatının 
özelliklerinden biri değildir?
a.  Sovyet ideolojisini dile getirmesi
b.  Daha çok köy, kolhoz gibi çevreleri anlatması
c.  Rus edebiyatçılarından azımsanmayacak ölçüde ter-
cümeler yapılması
d.  Karakalpak edebiyatçılarının, fikirlerini özgürce ifa-
de etmesi
e.  Faşizmin ve faşistlerin, edebî eserlerdeki kahraman-
ların en büyük düşmanı olması

7. Ünite - Balkanlarda Türk Edebiyatı ve Karakalpak Edebiyatı
195