Çalikuşu reşat Nuri Güntekin’in Eserleri

Kuşadası, 5 Mayıs
Bu sabah, Munise biraz hasta ve renksiz uyandı. Gözleri kırmızı, benzi soluktu. Mektepte pek çok
iş olduğu için evde kalmak mümkün değildi. Mamafih, doktor Hayrullah Bey’e uğradım. Bize
uğrayarak Munise’ye bakmasını rica edecektim. Aksi olacak, o da yarım saat evvel Düldül’e binerek
bilmem hangi köye gitmiş.
Eve döndüğüm vakit Munise’yi yatakta buldum, ihtiyar bir komşuya, ara sıra çocuğu yoklamasını
rica etmiştim. Eksik olmasın, hiç yanından ayrılmamış, akşama kadar yayında çorap örmüş.
Munise’nin nezlesi artmıştı. Başı ateş gibi yanıyor, sabahkinden daha sık öksürüyordu. Sesi
kısılmış nefes alırken hafif bir tıkanıklık hissettiğini söylüyordu. Boynunun altında tutarak ağzını
açtırdım, elime sert sert bezeler dokundu. Yüzüne yaklaştırdığım lambanın ziyası gözlerini
kamaştırıyordu. Ağzında, küçük dilinin etrafında beyaz beyaz kabarcıklar görünüyordu.
Munise, benim merakımla eğlendi:
-Öksürükten ne olur abacığım, Zeyniler’de de ben öksürük oldum, unuttun mu? dedi.
Çocuğun hakkı var. Zeyniler’de, karların içinde onu yarı donmuş bir halde bulduğum gece böyle
değil miydi? Çocuklarda nezlenin ne ehemmiyeti olur? Yalnız canımı sıkan şey, Hayrullah Bey’in
bulunmaması. Onbaşı deminden tekrar uğradı, beyin bu gece köyde kaldığını söyledi, inşallah o
gelinceye kadar küçüğüm kalkmış olur.
Kuşadası, 18 Temmuz
Bu sabah hesap ettim, küçüğüm toprağa düşeli tam yetmiş üç gece olmuş.
Yavaş yavaş buna da alışmaya, bu acıyı da hazmetmeye başlıyorum, insan, neye tahammül etmiyor
ki!..
Demin, ihtiyar doktorumla deniz kenarına gitmiştik. Kumsaldan çakıllar, sedef kabukları topladım,
sakin suların üstünde taş sektirmeye başladım.
Hayrullah Bey, çocuk gibi seviniyordu. Beyaz kirpiklerinin içinde masum mavi gözleriyle gülerek:
-Ah, gençlik! Elhamdülillah onu da yendik. Bak, rengin gibi neşen de gelmeye başladı, dedi.
Güldüm:
-İnsanın sizin gibi doktoru olduktan sonra tabii değil mi? dedim.
Ağır ağır başını salladı:

---

-Tabii değil, küçük, tabii değil, doktorluk da insanlar gibi, kitaplar gibi doğruluk ve cefa gibi
asılsız, fasılsız bir masal... Parmak kadar çocuğu kurtaramadıktan sonra, içine tüküreyim ben böyle
fennin.
-Ne yapalım, Doktor Bey, üzülmeyiniz. Allah öyle istedi, öyle oldu, dedim.
Mahzun mahzun yüzüme baktı:
-Zavallı küçük; ben sana asıl niçin acıyorum, biliyor musun? Bir derde uğradığın vakit, asıl teselli
edilecek kendin olduğunu unutuyor, başkalarını teselliye başlıyorsun. Senin bu mazlum hallerin beni
ağlatacak gibi oluyor küçük.
Biraz sustu. Sonra, kendi kendine şikâyete başladı:
-Ben de ama ipsiz sapsız herif oluyorum ya, bunadım mı, nedir? Haydi küçük gidelim.
Sararmış tarlaların içinden eve doğru yürümeye başlamıştık. Bütün çiftçiler, doktoru tanıyorlar.
Kocaman bir ekin yığının yanında çalışan ihtiyar bir kadınla konuştuk. Hayrullah Bey, birkaç sene
evvel bu kadının torununu tedavi etmiş. Büyükanne çok dualar etti; sonra temmuz güneşinin altında
harman döğen gürbüz bir genci çağırdı:
-Gel buraya. Hüseyin, velinimetinin elini öp. O olmasaydı, sen şimdi bir avuç toprak olmuştun,
dedi.
İhtiyar doktor, Hüseyin’in yanık, yerli yüzünü okşadıktan sonra:
-Ben öyle kuru kuruya el öpmelerden anlamam delikanlı. Haydi bakalım bizi düvene bindir, dedi.
İki kuvvetli öküzün çektiği düvene bindik, hemen, beş on dakika bu saman denizinin sarı dalgaları
üstünde ağır ağır dolaştık.
Bugün artık o vakayı yazmak kuvvetini kendimde buluyorum. Defterimin son sayfasını yazdığım
gecenin son sabahı Munise’yi daha ziyade hasta buldum. Sesi konuşamayacak derece kısılmıştı.
Biçare küçük göğsü havasızlıktan bunalıyordu. Ne olursa olsun, bir başka doktor aramaya gidecektim;
fakat çarşafımı giyerken Hayrullah Bey geldi. Hastayı kısa bir muayeneden geçirdikten sonra,
ehemmiyetli bir şey olmadığını söyledi.
Mamafih, çehresi çatık, gözleri düşünceliydi. Bu çehreyi beğenmediğim korka korka kendisine
söyledim. Canı sıkılmış gibi omuzlarını silkti:
-Mızmızlanmaya lüzum yok. Tam dört saatlik yoldan geliyorum. Yorgunluktan berbat oldum; söze
hizmet ettiğimiz yetmiyor da, bir de dalkavukluk mu etmeli? dedi.
Hayrullah Bey, ehemmiyetli hastalıklar karşısında daima böyle asabi ve kaba bir adam oluyordu.
Yüzüme bakmaya çalışarak:
-Lüzum yok ama, ihtiyaten bir iki doktor arkadaşı çağracağım, kâğıt kalem bul, çabuk, dedi.
Bugün her işim aksi gidiyordu. Sabahtan beri mektepten üç defa hademe göndermişlerdi. Maarif
Encümeni azasından iki efendi ile bir müfettiş gelmiş, benden bazı şeyler soracaklarmış.

---

Üçüncü haberi getiren hademe kadını adeta hırpalayarak kovuyordum. Hayrullah Bey, birdenbire
hiddetlendi:
-Ne halt var burada? Haydi vazifenin başına. Yorgun yorgun, az işim varmış gibi, bir de seninle mi
uğraşmalı? Haydi çabuk, çarşafını giy, marş. Sen burada durup beni şaşırtırsın. Billah çıkar giderim.
İhtiyar doktor öyle sert ve kati tavırla bu emri vermişti ki, itaat etmemek mümkün değildi.
Bir kelime söylemeye cesaret edemedim; peçemin altıda ağlaya ağlaya mektebe gittim.
Maarif, beni dünyanın nimetine gark etse, bugünkü fedakârlığımı ödeyemez. Müfettişler sınıfları
geziyorlar, talebeleri imtihana çekiyorlar, defterleri görmek istiyorlar, bin türlü olmayacak şeyler
soruyorlardı. Başımdaki kıyamet içinde nasıl düşündüm, nasıl cevap verdim, bilmiyorum! Vakit
ikindiye yaklaşıyordu, onlar hâlâ gitmiyorlardı.
Nihayet aralarından bin perişanlığımı fark etti:
-Rahatsız mısınız Müdire Hanım? Çehreniz pek bozuk görünüyor, dedi.
Artık, kendimi tutamadan, merhamet ister gibi boyumu büküp, ellerimi kavuşturarak:
-Evde çocuğum ölüyor, dedim.
Acıdılar, manasız teselli sözleri söyleyerek gitmeme müsaade ettiler.
Evimle mektebin arası nihayet beş dakikalık bir yer. Ben bu yolu yarım saat, belki daha uzun bir
zamanda yürüdüm. Sabahtan beri eve koşmak için o kadar çırpındığım, hırçınlaştığım halde, şimdi bir
türlü oraya gitmek istemiyordum. Tenha sokaklarda duvarlara dayanıyor, yorgun yolcular gibi çeşme
taşlarına oturuyordum.
Evimin açık pencereleri içinde yabancı erkek başları görünüyordu. Kapıyı bana “onbaşı” açtı. Bir
şey sormaya cesaret edemiyor, bir şey söylememesi için gözlerimle, halimle yalvarıyordum. Fakat o,
bana ummadığım bir şey söyledi:
-Fakir çocuk hastaca.... Allah, inşallah, şifasını verir, dedi.
Birdenbire tavanlar sarsıldı, merdiven başında doktor Hayrullah Bey göründü. Göğsü çıplak, başı
açık, kolları sıvalıydı:
-Kim geldi Onbaşı? diye seslendi. Halsiz halsiz merdiven basamağına çömelmiştim. Taşlığın
karanlığında beni görünce durdu, şaşkın şaşkın:
-Sen misin, Feride? Pekâlâ kızım, pekâlâ, dedi. Sonra ağır ağır yanıma indi; halim, her şeyi
bildiğimi söylüyordu. Ellerimi tuttu, kesik kesik:
-Kızım, gayret et, dişini sık inşallah kurtulur. Serum yaptık, elimizden geleni yapıyoruz. Allah
büyük, ümit kesilmez, dedi.
-Doktor Bey, müsaade ediniz, onu göreyim, dedim.
-Şimdi değil, Feride bir parça sonra. Şimdi biraz dalgın, vallahi bir şey olmadı. Yemin ediyorum
sana. Dalgınlık billahi. Sakin bir inatla:

---

-Mutlaka göreceğim, Doktor Bey, hakkınız yok, diye sızlandım. Sonra, içimi çekerek ilave ettim:
-Zannettiğinizden ziyade kuvvetliyim. Münasebetsiz bir şey yapmamdan korkmayın.
Hayrullah Bey, bir parça düşündü; sonra başını sallayarak razı oldu:
-Peki kızım, fakat şunu unutma ki, beyhude ah-û vahlar hastayı ürkütür.
İnsan, ne kadar acı olursa olsun, bir mecburiyeti kabul ettikten sonra içine sükûn ve tevekkül
geliyor. Hayrullah Bey’in omzuna başımı dayayarak odaya girerken, ne gönlümde heyecan, ne
gözümde bir damla yaş vardı!
Aradan yetmiş üç yıl kadar uzun, yetmiş üç gün geçtiği halde hâlâ o odayı gözümün önünde
görüyorum.
İçeride gömleklerinin yakasını ve kollarını açmış iki genç doktorla bir ihtiyar kadın vardı. Ağaç
yapraklarının içinden süzülerek giren bir ikindi güneşi odayı parlak bir hayatla dolduruyordu.
Dışarıda kuşlar, ağustos böcekleri ötüyor, uzaklardan bir gramafon sesi geliyordu. Odanın içi
karmakarışıktı. Sandalyelerde, raflarda, şişeler, pamuklar, yerlerde duvarlarda Munise’ye ait bin
türlü eşya sürünüyordu. Aynanın kenarında onun doktorun bahçesindeki çiçeklerden eliyle yaptığı bir
demet, konsolun üstünde deniz kenarından topladığı bir avuç renkli taş, sedef kabukları,
sandalyelerden birinin altında.
İskarpinin bir teki, duvarda B.’de evimizin içinde suluboya ile yaptığım resmi (başında kır
çiçeklerinden bir çelenk, kucağında Mazlum ile yaptığım o resim) sonra, bin türlü boncuklar, kumaş
parçaları, cam küpeler, duvaklı gelin kartpostalları, bir kız çocuğu kalbinin bütün bu masum ve
biçare sevgileri...
“Munise, artık çarşaflı bir genç kız oluyor” diye iki hafta evvel ona sarı yaldızlı bir karyola almış,
bir bebek yatağı hazırlar gibi özene, bezene muslinlerle süslemiştim.
Küçüğüm, bu ipeklerin içinde bir başka ipek kümesi gibi bembeyaz yatıyor, başı ağır bir rüyanın
rehaveti içinde biraz yana düşüyordu. Karyolasının demirinden, nefti çarşafının daha bitmemiş
pelerini sarkıyor, başucundaki rafta B.’de satın aldığım bebeği -küçüğümün buselerinden solmuş
yüzü, iri mavi gözleriyle- ona bakıyordu. Hastalığın bütün acıları, azapları durmuştu. Yorgun bir uyku
içinde uyurken ağzının etrafında son bir hayat titriyor, gülümser gibi aralanmış dudakları, inci
dişlerini gösteriyordu. Bu zavallı güzel şeyler karanlık bir köy mektebinde, ruhumun içine
döküldükleri dakikadan bugüne kadar beni mesut etmişlerdi.
Kuşlar, hâlâ şenlik yapıyorlar. Gramofon hâlâ çalıyordu, ikindi güneşinin ağaç yapraklarını tarayan
ışıkları, bu renksiz çocuk yüzüne, örselenmiş kelebek kanatlarının parmaklarında bıraktığı yaldızlı
toza benzer bir renk veriyor, alnına dökülmüş sarı perçemleriyle oynuyordu.
Ne bir feryat, ne üstüne atılmak gibi bir telaş... Kollarım ihtiyar doktorun boynuna kilitlenmiş,
başım omzunda, adeta acı bir saadetle bu güzelliği seyrediyordum.
Ölüm, yavruma bir ay ışığı tatlılığıyla yaklaşıyor, bir ana dudağı gibi korkutup ürkütmeden
alnından, dudaklarından öpüyordu.
Doktorlar, yatağa yaklaşmışlardı. Birisinin, ipek örtüler içinden küçüğümün çıplak kolunu

---

çıkardığını, ona bir iğne yaklaştırdığını gördüm.
Hayrullah Bey hafifçe döndü, vücudunu gözlerime siper etti. Birisi:
-Kolonya, bir parça kolonya, diyordu.
İhtiyar doktor, başıyla raflardan birini gösterdi. Kuşlar hâlâ durmuyor, gramofon gittikçe artan bir
şenlikte çalmakta devam ediyordu.
Birdenbire odanın içine keskin bir elyotrop kokusu yayıldı. Kolonya bulamamışlar onu
kullanmışlardı. Elyotrop... Küçüğümün elinden hemen hemen zorla çekip aldığım bu şişe... Bana
verdiği bütün saadetlere mukabil ondan, sevdiği ehemmiyetsiz bir kokuyu kıskanacak kadar mı
kalpsizlik etmiştim?
-Şişeyi yatağa boşaltınız, doktor bey, küçüğüm bu koku içinde daha mesut ölecek, dedim.
Hayrullah Bey, saçlarımı okşuyor:
-Haydi Feride, haydi evladım, artık dışarı çıkalım, diyordu.
Munise’yi son defa öpmek istiyordum. Cesaret edemedim, yalnız çıplak kolunu tuttum. Küçüğüm,
ara sıra ellerimi tutar, avuçlarımı çevirerek içlerinden öperdi. Bende onun gibi yaptım. Bu zavallı
buruşuk avuçlarının içinden küçük küçük buselerle öptüm, abasına ettiği bütün iyilikleri için teşekkür
ettim.
Bu dakikadan sonra Munise’yi bir daha göremedim. Beni yatağımın üstüne uzattılar ve yalnız
bıraktılar.
Bir yandan titriyor, bir yandan ter döküyordum. Evin içine yayılan keskin elyotrop kokusu bir dalga
gibi içime gömülüyor, göğsümü tıkıyordu. Bana öyle geldi ki bu koku, bu ikindi aydınlığındaki
kuşların sesi, senelerce devam etti. Sonra yavaş yavaş ortalık karardı. Gözlerimin önünde
Munise’nin, kar fırtınasında kaybolduğu o karanlık gecenin hayali titriyordu.
Küçüğümün kapıya vurduğunu, fırtınanın içinde ince sesiyle inlediğini duyuyordum.
Gecenin bilmem hangi saatindeydi. Kuvvetli bir ışık gözlerimi yaktı; saçlarıma, alnıma bir el
dokunduğunu hissettim, gözlerimi açtım, ihtiyar doktor, elinde bir şamdanla yüzüme eğiliyor, sönük
mavi gözlerinde, beyaz kirpiklerinde yaşlar titriyordu. Rüya içinde gibi:
-Saat kaç? Bitti, değil mi?
Dediğimi hatırlıyorum, sonra yine yavaş yavaş o Zeyniler gecesinin karanlığına daldım.
Gözlerimi, tekrar açtığım vakit, bulunduğum yeri tanıyamadım; başka oda, başka pencereler...
Dirseklerime dayanarak kalkmaya çalıştım, başım benim değilmiş gibi, tekrar yastığın üstüne düştü.
Şaşkın şaşkın, etrafıma bakınıyordum. Yine doktorun mavi gözlerini gördüm.
-Feride, beni tanıdın mı?

---

-Niçin tanımayayım Doktor Bey? dedim.
-Çok şükür, çok şükür. Cümlemize geçmiş olsun.
-Bir şey mi oldu, doktor?
-Sen yaşta bir çocuk için ehemmiyetsiz, biraz uyudun kızım, biraz uyudun, ehemmiyet verilecek bir
şey değil...
-Ne kadar uyudum?
-Epeyce zaman, ziyanı yok... On yedi gün kadar...
On yedi gün uyku. Ne tuhaf!.. Aydınlık, beni rahatsız ettiği için tekrar gözlerimi kapadım, bu on
yedi günlük uykuya; başkasının göğsünden geliyor, dudaklarından çıkıyor gibi bir tuhaf ses veren
kahkahalarla güldüm; sonra tekrar uyudum.
Büyükçe bir beyin humması geçirmişim. Doktor Hayrullah Bey, beni kendi evine nakletmiş, on
yedi gün başucumdan ayrılmamış. Bu, benim hayatta ilk büyük hastalığımdı. Nekahet zamanım kırk
günden ziyade sürdü. Günlerce yerimden kalkamadım. Hastalıktan sonra saçlarım demet demet
inmeye başlamıştı. Bir gün, makas istedim; onları ensemin hizasından kestim.
Nekahet ne tatlı şey. İnsan, yeniden dünyaya gelmiş gibi oluyor; en ehemmiyetsiz yerlere -renkli
oyuncaklara bakan küçük çocuk gibi-sevinçle, saadetle bakıyor. Cama kanatlarını çarpan bir kelebek,
aynanın kenarında renkli akisler uyandıran bir güneş aydınlığı, uzak bir sürünün hafif çıngırak sesleri,
kalbimi lezzetli titremelerle çırpındırıyordu.
Hastalık, son üç senemin bütün zehirlerini alıp götürmüştü. Hatıralarım bile başkasına ait şeyler
gibi geliyordu. Onlar, artık bende ne bir keder, ne bir heyecan uyandırıyordu. Zaman zaman hayretle
kendime soruyordum:
-Sakın bunlar bir uzun rüyanın hatıraları olmasın! Yahut onları bir eski romandan okumuş
olmayayım? Evet, vakaları rüyada, çehreleri, boyaları solmuş, çerçeveleri tozlanmış eski
fotoğraflarda görmüş gibiyim.
Doktor Hayrullah Bey, bu nekahet zamanında bana arkadaşlık etti. Bir gün yalnız bırakmadı. Kâh
hikâyeler söylüyor, kâh romanlar okuyarak beni eğlendirmeye, güldürmeye çalışıyordu. O biçare de
çok yoruldu.
-Hele şöyle bir adamakıllı ayağa kalk... Alimallah hasta bile olmasam, keyif için patiska entari
diktirip üç ay yatakta yatacağım. Sana bin türlü naz edeceğim, diyor.
Ara sıra benim, uykuya benzeyen dalgınlıklarım oluyor, incelmiş gözkapaklarımın arasından pembe
güneş ışıkları sızarak bir zaman o halde kalıyordum
O vakit, Hayrullah Bey, karşımdaki koltukta kitap okuyor yahut uyukluyordu. Bu dalgınlık
saatlerinde ruhumun vücudumdan ayrıldığını, ışık gibi ses gibi boşluklarda dolaştığını hissediyordum.

---

Nerelere, hangi memleketlere gidiyordum, bilmiyorum. Yalnız birdenbire uçurumlara düşmek hissi
içinde, içim ılınarak silkinip uyandıkça öyle hissediyorum ki, uzak, pek uzak bir yerlerden
dönüyorum. Kulaklarımda ışık süratiyle aşılmış mesafelerin rüzgârları hışıldıyor, gözlerimde havanın
en yüksek tabakalarında görülmüş dumanlı memleketlerin dağınık, sönük hatıraları titriyordu.
Evvelki gün Hayrullah Bey’e dedim ki:
-Doktorcuğum, artık büsbütün iyileştim. Onu ziyaret edebiliriz.
Evvela razı olmadı, daha hiç olmazsa on beş gün, bir hafta sabretmemi söyledi.
Fakat hastaların inatçılığına, titizliğine tahammül etmek mümkün olmuyor. İhtiyar arkadaşımı
nihayet razı ettim. Bahçeden iki kucak çiçek, deniz kenarından birçok renkli taş -küçüğüm bunları
çiçeklerden ziyade severdi- topladık.
Munise, Akdeniz’e karşı bir tepeciğin üstünde, kendi gibi incecik bir küçük servinin altında
yatıyor. Saatlerce yanında oturduk. Hastalığımdan beri ilk defa olmak üzere doktorla onu konuştuk.
Küçüğümün nasıl öldüğünü, nasıl gömüldüğünü bilmek istiyordum. Bütün ısrarlarıma rağmen
Hayrullah Bey bana tafsilat vermedi. Yalnız bir şey öğrenebildim: Gömüldükten sonra imam,
Munise’nin annesinin ismini sormuş, bunu, tabii kimse bilmiyor doktor benim, bu küçük kız için
hemen hemen bir anne olduğumu hatırlamış, ismimi vermiş. Yavrumu “Munise bin Feride” diye
toprağa teslim etmişler...