Chizmachilik lotin 2019. indd

22.1-chizma.
http://eduportal.uz

---

52
bu diametrlari aylana simmetriya o‘qlaridan birini kesib o‘tsa, ikkinchisiga 
yetmaydi.
Rezbalarni belgilash. Rezbalarni shartli tasvirlariga qarab tayyorlash qi-
yin. Shuning uchun rezbalarning chizmalarida ularning tashqi (katta) diametri 
d va qadami P beriladi (22.l-chizma, a, c). Rezba diametri va qadamini 
belgilovchi yozuv rezbani belgilash deyiladi.
Rezbalarning turi ko‘p. Ularning metrik va quvurli rezbalari bilan tani-
shasiz. Metrik rezbalarning profi li teng tomonli uchburchak bo‘lib, uchidagi 
bur chagi 60° ga teng (22.1-chizma, a, c).
Metrik rezbalar mayda va yirik qadamli qilib tayyorlanadi. O‘lchamda 
rezbaning mayda qadamliligi ko‘rsatilsa, yirik qadamli rezbada qadami 
ko‘rsatilmaydi. Mayda va yirik qadamlar standart bo‘yicha maxsus jadval-
larda beriladi. Metrik rezbalarning o‘lchami soni oldiga M harfi qo‘yiladi. 
Masalan, tashqi rezbasi 24 mm, qadami 2 mm bo‘lgan rezbaning shartli 
belgilanishi M 24
×2 ko‘rinishda yoziladi. O‘lcham chiziqlari rezbaning katta 
(tashqi) diametridan chiqariladi (22.2-chizma, a, b).
Quvurli rezbalar bosim ostida ishlaydigan suyuqlik va gaz quvurlarida qo‘l-
laniladi. Quvurli (trubali) rezbalarning tashqi diametri dyuymlarda (1" = 25,4 
mm), qadami 1" ga to‘g‘ri keladigan o‘ramlar soni bilan o‘lchanadi. Rezba-
ning profi li teng yonli uchburchak bo‘lib, uning uchidagi burchagi 55° ga 
teng. Chizmada 1" quvurli rezba Gl ko‘rinishida belgilanadi (22.3-chizma).
Quvurli rezbalarda o‘lcham chizig‘i bevosita rezbaning ko‘rinadigan kon-
turidan chiqariladi, gorizontal tokcha chizilib, unga yoziladi. Chiqarish chi-
zig‘ining rezbaga tegib turgan tomoniga strelka qo‘yiladi (22.3-chizma).
Rezbali detallardan bolt va gaykani chizish. Rezbali buyumlar O‘zDSt 
2.311:2003 bo‘yicha chiziladi. Rezbali detallarni ikki xil tartibda chizish 
mumkin.
1. Ishlab chiqarish uchun konstruktorlik byurolarida bolt, shpilka, vint, 
gayka kabilarni standart bo‘yicha belgilangan o‘lchamlarda chiziladi. Ular 
chizmachilik ma’lumotnomalarida maxsus jadvallarda berilgan.