Chizmachilik lotin 2019. indd

http://eduportal.uz

---

49
b – shtiftli birikma vtulkani valga biriktirishda qo‘llaniladi. Shtift turiga 
qarab val va vtulkada teshik ochiladi, so‘ngra unga shtift bosim ostida qo-
qiladi.
Shlitsali yoki tishli birikma. Valda va g‘ildirak teshigida bir-biriga mos 
keladigan tishlar qirqiladi. G‘ildirak valga surib kiritiladi yoki chiqariladi 
(21.3-chizma).
1. Qanday birikmalar ajraladigan turga kiradi?
2. Qanday birikmalar ajralmaydigan turga kiradi?
3. Qanday sharoitlarda shpilkali birikmadan foydalaniladi?
21.1-chizma.
4 – Chizmachilik 9, uzb.
http://eduportal.uz

---

50
Turmushda uchrab turadigan ajraladigan va ajralmaydigan birikmalarga namunalar 
ko‘rsatilsin.
Parchin mixli birikmani aniqlang (21.4-chizma).
21.2-chizma.
21.3-chizma.
21.4-chizma.
http://eduportal.uz

---

51
22-§. REZBALAR VA ULARNI CHIZMALARDA 
TASVIRLASH
Ajraladigan biriktirishda, asosan, rezbali detallar ishlatiladi. Shuning
uchun rezbalar to‘g‘risida tushunchaga ega bo‘lish zarur.
Rezbani tasvirlash. Chizmada rezbalar O‘zDSt 2.311:2003 bo‘yicha shart-
li tasvirlanadi. Rezbalar o‘yilishiga qarab ikki xil bo‘ladi. Boltga o‘yiladigan 
rezbalar sterjenda o‘yiladi, gaykaga o‘yilgan rezbalar teshikda o‘yilgan de-
yiladi. Sterjenga o‘yilgan rezbaning katta (tashqi) diametri d asosiy tutash 
yo‘g‘on (kontur) chiziqda, kichik (ichki) diametri d
1
ingichka tutash chiziqda 
tasvirlanadi (22.1-chizma, b). Gayka teshigiga o‘yilgan rezbaning kichik di-
ametri d
1
asosiy tutash yo‘g‘on (kontur) chiziqda, katta diametri d ingichka 
tutash chiziqda tasvirlanadi (22.1-chizma, d ).
Qirqimda kesim yuzasining shtrixlari rezbaning katta diametrini belgi-
laydigan chiziqni kesib, kontur chiziqqacha chiziladi. Rezbalar yon (profi l) 
ko‘rinishda 22.1-chizma, a, c dagidek tasvirlanadi. Faskalari bosh ko‘rinishda 
chizilsa ham tores ko‘rinishida tasvirlanmaydi. Sterjenga o‘yilgan rezbaning 
tores ko‘rinishiga ahamiyat bersangiz, uning kichik diametri aylananing sim-
metriya o‘qlari orasidagi bitta chorakka kam qilib chizilgan. Xuddi shu ho-
latni teshikka o‘yilgan rezbaning katta diametrida ham ko‘rasiz. Rezbalarning