Chizmachilik lotin 2019. indd

22.2-chizma.
http://eduportal.uz

---

53
2. O‘quv jarayonida chizishni o‘rganish maqsadida keltirilgan tenglama-
lardan foydalanib, taxminiy chizish mumkin.
Bolt. Uni chizish uchun ikkita parametri (o‘lchami) berilgan bo‘ladi. Rez-
baning diametri d va boltning uzunligi l. Qolgan o‘lchamlari d ga nisbatan 
keltirilgan tenglamalar yordamida aniqlanadi. Boltning sterjen o‘lchami, ya’ni 
rezbasining qiymati d = 24 mm berilgan bo‘lsa, qolgan parametrlari quyida-
gicha topiladi: d = 24; d
1
= 0,85d; D = 2d; H = 0,7d; l
0
= 2d + 6; c = 0,10 – 0,15d; 
R = 1,5 d; R
1
 = d; R
2
 – yasash yo‘li bilan aniqlanadi (22.4-chizma). 22.5-chiz-
mada bolt kallagini chizish ko‘rsatilgan.
Gayka. Gayka ham bolt kabi chiziladi. Gaykada faskalari ikki tomonlama 
bo‘ladi. Gaykada teshik bo‘lsa ham, u qirqilmay tasvirlanadi. Gaykani ham 
keltirilgan tenglamalar bo‘yicha chizish mumkin (22.6-chizma). Gayka fas-
kalari bolt faskalari kabi bir xil chiziladi. Bu yerda R
2
 – yasash yo‘li bilan 
22.3-chizma.
22.4-chizma.
http://eduportal.uz

---

54
aniqlanadi. Gayka quyidagi o‘lchamlarda chiziladi: d = 24 mm, d
1
= 0,85d, 
H = 0,8d, D = 2d, R = 1,5d; R
1
 = d.
Eslatma. Faskalarning qanday chizilishi ma’lumot uchun keltirilgan. 
O‘quvchilar bolt va gaykalarni faskalarsiz chizishlariga yo‘l qo‘yiladi.
1. Rezbalar chizmada qanday belgilanadi? Metrik rezba-chi? Quvurli rezba-chi?
2. Sterjenga o‘yilgan rezbaning katta (tashqi) diametri qanday chiziqda tasvirlana-
di? Kichik (ichki) diametri-chi?
3. Gayka rezbasining katta (tashqi) diametri qanday chiziqda tasvirlanadi? Kichik 
(ichki) diametri-chi?
1. d 
= 
30 mm, l = 80 mm li metrik rezbali bolt chizmasini chizing.
2. d = 30 mm li gaykaning chizmasini chizing.
Qaysi chizmada gaykaning ustdan ko‘rinishi tasvirlangan (22.7-chizma)? Bolt-
ning-ch?