Chizmachilik

Aylana yoyini to'g'rilash va aylanani to'g'ri chiziqqa yoyish. Aylana yoyi sektor bo'yicha 60° va undan kichikroq bo'lsagina uni to'g'rilash aniqroq bo'ladi. Buning uchun yoyning AB vatarini teng ikkiga bo'lib, AB ning davomiga ВС masofa olib qo'yiladi. OB radiusga perpendikulyar qilib, aylanaga urinma o'tkaziladi. D nuqtadan AD radiusda chizilgan yoy В nuqtadan chizilgan urinmani E nuqtada kesib o'tadi. Sbunda yoyning yoyilmasi BE hosil bo'ladi (44-chizma, a). Yoki AB vatar o'zaro teng bir nechta mayda yoychalarga bo'lib olinadi va OB ga perpendikulyar o'tkazilgan aylana urinmasiga yoki chizmaning bo'sh
joyiga chizilgan to'g'ri chiziqqa shu yoychalar o'lchab qo'yiladi (44-
chizma, b).




20-chizma
Aylanani yoyish uchun uning diametri d doimiy son 3,14 ga ko'paytiriladi, ya'ni nd tenglama orqali amalga oshiriladi .
Aylanani o'zaro teng qismlarga bo'lish va muntazam ko'pburchaklar yasash.
Aylananing markazi О ni kesib o'tadigan AB — aylana diametri, OD
- aylananing radiusi, О ni kesib o'tmaydigan ВС — vatar, ВС yoy esa yoy deyiladi (22-chizma, a). Aylananing diametri 12 shu aylanani teng ikkiga bo'ladi (22-chizma, b).

21-chizma 22-chizma
Aylananing o'zaro ikkita perpendikulyar diametri uni to'rtga (23-chizma, a, b), burchaklari 45° li to'rtta diametri sakkizga (23-chizma, c) teng bo'ladi.

23-chizma
Aylana o'z radiusiga teng yoy bilan 1 nuqtasi orqali kesilsa (23-chizma, a), u o'zaro teng uch qismga bo'linadi. Aylana o'z radiusiga teng yoy bilan 1 va 4 nuqtalari orqali kesilsa, teng olti qismga ajraladi (23-chizma, b).
Aylananing o'zaro perpendikulyar diametrlari bilan kesishayotgan 1, 7, 4,10 nuqtalardan aylana radiusiga teng yoylar orqali kesilsa, o'zaro teng o'n ikki qismga bo'linadi (23-chizma, c). Aylanani o'zaro teng qismlarga bo'lganimizda hosil qilingan nuqtalar ketma-ket tutashtirib chiqilsa, muntazam uchburchak (23- chizma, a), oltiburchak (23-chizma, b), o'n ikki burchak (23-chizma, c) yasaladi.
Aylanani besh va yetti bo'lakka bo'lish uchun OA radiusi teng ikkiga bo'hb olinadi. Besh qismga bo'lishda D nuqtadan Dl radiusda yoy chiziladi.
Shunda aylanani teng beshga bo'luvchi IE kesma hosil bo'ladi. IE kesma
1 nuqtadan aylana yoyi bo'yicha o'lchab qo'yiladi va barcha nuqtalar ketmaket tutashtirilsa, muntazam beshburchak yasaladi (24-chizma, a). Yetti qismga teng bo'lishda ID kesmadan foydalaniladi (24-chizma, b).

24-chizma 25-chizma
Aylanalarni o'zaro teng qismlarga bo'lishda 25-chizmadagi sxemadan foydalanish mumkin.
Berilgan AB kesma orqali turli muntazam ko'pburchaklarni yasash
26-chizmada ko'rsatilgan. AB radius bilan A va В nuqtalardan chizilgan yoylar 0 va 0₆ nuqtalarda kesishadi va ular tutashtirilsa, barcha ko'pburchaklar yasash uchun chiziladigan aylanalarning simmetriya o'qi o'tkazilgan bo'ladi. Kvadrat yasash uchun В dan perpendikulyar chizilib, С nuqta aniqlanadi. AC diagonal simmetriya o'qi bilan kesishib, kvadrat aylanasining markazi 0₄ ni hosil qiladi. 0₄ va 0₆ oraliq teng ikkiga bo'linsa, muntazam beshburchak aylanasining markazi 0₅ topiladi. 0₆ dan A nuqta orqali o'tuvchi aylana chizilsa, AB radiusli yoy bilan kesishadi. Shu tartibda 0₆ dan oltiburchak yasaladigan aylana chiziladi va hokazo. Qolgan aylanalarning markazlarini aniqlash uchun O_g dan 0₆ 0₅ oraliq o'lchab qo'yiladi. Shunda 0„,0_H,... markazlar belgilanadi.

26-chizma

8. 
   AYLANA VA UNING YOYINI TEKISLASH
   

Aylana yoyini tekislash (yoyish) aylana uzunligini l=πxd formuladan hisoblash orqali bajariladi. Bu yerda d-aylana diametri, u keyinchalik aylana uzunligini to'g'ri chiziq shaklidagi ko'rinishi shaklida tasvirlanadi.
Aylanani tekislashning grafik usuli (23-shakl). Aylanaga urinma bo'lgan A nuqtada AB=3d kesma o'lchab qo'yiladi. Aylana markazi О nuqtadan AB to'g'ri chiziqqa 60° burchak cstida ОС radius chiziladi. С nuqtadan СK AB kesma o'tkaziladi. KB kesmaning uzunhgi aylana uzunligini yetarlicha aniqlikda aks ettiradi.



23-shakl. Aylana yoyilmasinl yasash
Aylana yoyini tekislash. Aylana yoyining uzunligi l=7rRa/180° formuladan aniqlanadi. Bu yerda R — yoy radiusi, a - yoy sektori burchagi, grad. Hisoblab topilganuzunlik - / to'g'ri chiziq kesmasi ko'rinishida qo'yiladi.