Chorvachilik va veterinariya meditsinasi” kafedrasi. “Baliqlar biologiyasi” fani bo’yicha Amaliy mashg‘ulotlari uchun uslubiy ko‘rsatma Bilim soxasi -800 000- «Qishloq, o‘rmon, baliq xo‘jaligi va vetenariya»

2-Mavzu: Suvning kimyoviy tarkibini tezkor usulda(ekspress-metod) aniqlash
Darsning maqsadi: Baliq o’stirilayotgan tabiiy va suniy suv xavzalardagi suv sifatini aniqlash. Suv tarkibidagi moddalar miqdori, suvning baliq boqish uchun yaroqli yoki yaroqsiz ekanligini aniqlashdan iborat.
Kerakli jixozlar: tarqatma material, suv sifatini aniqlashda ishlatiladigan asboblar va reaktivlar hamda suv na’munalari.
Darsning mazmuni. Suvning fizik xususiyatlari
Suvni kimyoviy analiz qilgunga kadar uking fizik xususiyati - xarorati, tinikligi, rangi, xidi va tami kabi xususiyatlarni aniqlash zarur.
Xarorat. Suv xavzasidan namuna olishiing ajralmas qismi suv va xavo xaroratini aniqlashdir. Suv xarorati suv xavzasining turli chukurliklarda batometr yordamida maxsus simobli termometr bilai 0,1- 0,2°S gacha bulaklar orkdli aniqlanadi. Suv xarorati xar 3 soat orali gida 9-12-15-18-21-24. olilgan natija kushgladi va chiqarilgan umumiy son b ga bulinadi, urtacha sutkalik suv xarorggi aniqlanadi. exolot yordamida xam suv xarorati aniqlanadi (turli xil chukurlikda).
Masalan, karp uchun kislorodning minimal kursatkichi past xaroratdan 12 - 15°S dan 0,5 - 0,6 mg/l bo’lsa xavo xaroratim 25 - 30°S b ul ganda, u 1,2 mg/l gacha uz ga radi. Sup xavzasining xarorati balnk va boshka gidrobiontlar xayoti uchun kat ga biologik axamiyatga ega (10- jadval).
Suv tiniqligi. Suv fizikasining yana bir asosiy xususiyatlardan biri unii g chuqurligidir. Suvda fitoplankton, zooplankton kabi organizmlarni tarkalnshi, chukurlikga (arab, annan suv tinikligi bilan bog’liq. Suvi toza bulgan kul xovuzlarda fotosintez jarayoni 10-20 m chukurlikgacha boradi, zooplankton migratsiyasi xam shu masofada amalga oshiriladi. Suv tinikligi past bulgan suvliklarga buvday biologik jarayonlar 4—5 m chukurlikdan oshmaydi. Xovuzlarda esa suv tinikligi 30- 50 sm dan oshmaydi. Suv tinikligi kuyidagi faktlardan iborat: daryoda asosan muallak zarrachalar son i dan va erigan xamda kolloid modsalardan xovuz, kul va suv omborlarida biologik jarayonlarning bori shi da, masalan suvning gullashiga bog’liq.
Suv tinikligini aniqlashda Sekki diskidan foydalaniladi. Diskning diametri 30 sm, okga buyalgan metall plastinka dan iborat.
Suv rangi maxsus shkalalardan iborat I - XX, Forel-Ule pribori orqali anidlanadi. Bu asbobda maxsus indikatorlar bulib, ular kavshirlangan ampulalarga solingan.
Agarda suv xarorati 20 - 22°S bo’lganda karp xar bir kg ogirligia nisbatan, bir sutkada 5 — 7 l kislorod talab kil ad i. Suv tubi chukndilari xam chirish jarayonn uchun xam katta mikdorda kislorod sarflaydi. Xar yili tushtngan balchik. xam katga mikdorda kislorod sarflaydi. SHuning uchun xam xovuzni ekin ekish, aynixsa chopikli ekin ekib xovuzga dam beradilar (letovaniye). SHuni esdan chikarmaslik kerakki karp, ok amur va dungpeshona boknladigan suvning asosiy kursatknchlardan yana biri bu suvning xidi xisoblanadi. Baliq bokish mumkinmi yoki yukmn aynan shu xidga bog’liq- Toza tabiiy suvging xidi bulmaydi. Xrvuzda suv aykib sassik xid ajragadi, ayniksa badchikda. Balchik xid asosan kuk- ya shil suvutlarning, ayniksa ossilotoriyaning chu km aga tushib chirishi natijasida xosil bo’ladi. Bunday balchik xidli suvda ustirilgan baliq xam sassik xidli bulib, ta’mi xam buziladi. Suv xidi kixoyatda xis etiladigan belgi. Suv xidiniki xarakteri va intensivligi bir iyecha marotaba anidpanib baxsshanadi - baliq xidi, balchik xidi, xultingugurt angidrida (sasngak tuxum xidi) va xskazo. Iloji boricha xovuzning bunday sasishiga yo’l ko’maslik kerak. SHuning uchun xam xovuzbapikdan bo’shagandan keyin u yaxshilab kuritiladi va baliq kuyishdan oldnn suv kuyiladi. Baliq bokiladigan xovuzni gullashiga yul kuymaslik kerak.
Suv ta’mi - biologik kursax kich l ar dan biri xisoblanadi. Organoleptik usuli orqali aniqlanadi ₍Suv ogizga olinib (10-15 ml), bir necha, sekund saklanadi, sungra tashdanadi (20 sek). Tabiiy suvning shurlanish darajasi 19:58 Yil Venetsiya sistemasiga asosan chuchuk - 0,5%, shurrok - 0,5-30%, deigiz* - 30-40%, sho’r - 40% dan oshiq kabilarga bo’linadi.(Konstantinov, 1986)
Ta’miga karab xovuzsuvini shurlik darajasi xarakterniy belgilash mumkin. SHurrok ta’m uchun 1g tuz 1l suvda bo’lsa. Agarda 1l suvda 3g tuz bo’lsa, bunday suv ichishga yaroksiz xisoblanadi. Suvning shurlannshi undagi xloridlarga, asosan natriy xloridga bog’liq, suvning achchik ta’mi- u ndagi su l fatlar mikdoriga bog’liq. Kuchli shurlangan xar bir litrida 7g osh tuzi bo’ladi ysi undan yukori bulgdi. Suv shurligi darajasi yanada oshsa, 15-20 g/l bo’lsa, karp va boshka xovuzbaliq turlarining xayoti uchun xavfli xisoblanadi, ayniksa uvildiriklari otalaniщ uchun sharoit buzuladi vauvildrik oi alan may koladi, gipertonik bosim yuz beradn,
Suvning kimyoviy tarkibi
Kislorod. eng zaruriy gaz bulib, gidrobnontlar xayoti uchun, SHu jumladan baliq uchun xam kerak bulib dafas olish uchun xizmat kiladi. ‘ Xar bir litr xavoda 210 ml kislorod, 1 l dengiz suvida 5 ml erigan kislorod va kar bir litr chu chu k suvda 7 ml erigan kislorod bo’ladi. Suvdagi erigan kislorod asosan uiiig boyitish jarayonlariga bog’liq, uning sarflanish tezligi bilan ya’ni oksidlaniщ jarayon i bilan suvni kislorod ga tuyintiruvchi asosiy jarayon bu fotosintez xisoblanadi, Suv u sim l i klari karbonat angidrid gazini yutadi va kuyosh iuri yordamida organik modda kosil kiladi, shu bilan bir katorda uzidan kislorod kom ajratadi. Kechkurun yoruglik bulmasligi bilan fotosintez jarayoii tuxtaydi va shu sababli suvdagi erigan kislorod mikdori keskin kamayadn. Suvda erigan kislorodning minimal kursatkichi ertalab tongda 3-4 soatda kuzatiladi. Suvning kislorodga boyishi atmosfera xavosi orkalya kam amalga oshiriladi. Lekii bu jarayon Suv daroratiga bog’liq. Suv xarorati kanchalik nast bo’lsa, suvda shunchalik erigan kislorod mikdori kup bo’ladi.7-jadvalga e’tibor bering.
Suvda erigan kislorod asosan gidrobiontlarning (xayvon va us im li klarning) nafas olishi uchuy sarflanadi, yana suvdagi organik moddalarning faoliyati uchuy xdm sarflanadi va boshka nssik se var baliqdar uchu= xar 1ir litr suvda 6 mg va undan ortik kislorod bulishi kerak.Agarda 1 litr suvda kislorod mikdori 3 mg dan pasaysa unda balidlarning fiziologik xolatlari yomonlashadi, kislorod mikdori 0,5- 1,0 mg gacha tushib kolsa baliqlar nobud bo’ladi. SHuning uchun xam xovuzlar yuksak suvutlardan tozalanib turishi va balchikdaiib ketishiga yul kuymaslik kerak. Bunday xodisa zamor (dimiqish) deyiladi.
Suvda erigan kislorodning mikdori ni aniqlashda yodometirik Vinkler usuli orqali amalga oshiriladi. Bu ishni dala shuaroitida bajarish maksadga muvofik.