Choson LI sulolasi davri adabiyoti mundarija

1.2.O’RTA ASRLAR NAZMI (SIJO, KOSA, CHANGSIJO, OSIJO, SOSOLJIJO)
Sichjo janri. Xitoy adabiy janrlar tizimi doirasida rivojlangan xanmundagi she’riyatdan farqli o’laroq, ona tilidagi she’riyat o’ziga xos koreys adabiy janrlaridan iborat.
XV-XVI asrlarda ona tilidagi she’riyatning yangi janrlari – sichjo, kasa, cha-sichjo vujudga keldi. Ularning shakllanishiga va rivojlanishiga XV asr o’rtalarida koreys fonetik yozuvining yaratilishi imkon yaratdi.
Sichjo janri XIV-XV asrlar chegarasida vujudga keldi. Uning ravnaq topgan davri XVI-XVIII asrlardir. Bu janrga ba’zan hozirgi davr shoirlari ham murojaat etadilar. XIV- XIX asrlarda yaratilgan ikki mingta sichjo saqlanib qolgan. Ular o’n misrali xyangani eslatadi: ining uch bandli tuzilishini takrorlaydi, uchinchi – yakunlovchi qismga, ya’ni she’rning ohanggiga alohida kata e’tibor beriladi.
Sichjo she’ri o’qilmagan, balki cholg’u asbobi jo’rligida ijro etilgan. O’rganilayotgan davrda ona tilidagi she’riyat mavzulari juda rang-barang bo’lgan.
XV asr – Li sulolasi o’z mavqeini mustahkamlagan davr. U eng avvalo mo’g’ullar zulmidan xalos bo’lish, yapon qaroqchilariga qarshi muvaffaqiyatli kurash davri bilan mos keladi. Bu davr bilan yangi koreys yozuvida bitilgan, yangi sulola va uning asoschisini sharaflaydigan difirambik poeziyaning rivojlanishi bilan bog’liq, masalan Chon Nin Chji (1396-1478) va Kvon Chje (1387-1445) ning “Uchayotgan ajdarho qasidasi”, Pyon Ge Ran qasidalari va h.k.
Vatan sarhadlarini himoya qilish, mamlakatda tinchlik va totuvlikni barqaror etish, yangi sulolani qo’llab – quvvatlash, eski sulolalarni qoralash XV asr – XVI asr boshlari koreys she’riyatidagi asosiy mavzular va motivlardir. Nam I, Kim Chon So, Chon To Chjon, Li Chi Van, Pak Chxen Nyon kabi shoirlar yirik davlat arbobi yoki sarkarda bo’lgan. Masaan, Nam I (1441-1468) 26 yoshida harbiy vazr lavozimini egallagan. “Katta yo’lbars” degan nom olgan Kim Chon So (1390-1453) iste’dodli ma’mur – general – gubernator bo’lgan.
Kim Chon So qalamiga quyidagi misralar mansub:
Daraxtlarning shoxlarida shimol shamoli uvillaydi,
Sovuq oy ostida qor yarltiraydi.
Qadrdonlardan ming li uzoqdagi chegara oldida
Uzun qilich bilan soqchilik qilyapman.
Hushtagim ovozi baland… hayqirig’im vahimali…
Yerda men uchun g’ov-to’siq yo’q.
Nam I quyidagi she’rni yozgan:
Men Pektusan cho’qqisiga chiqdim.
Og’ir qilichga tayanib turibman
O, mening Vatanim,
Yue va Xu qabilalari orasida qisilgan daraxt yaprog’i!
Uzoq Shimol va Janubda biz
Urush yo’llari changini qachon tarqatar ekanmiz?!
Mamlakat tarixidagi dramatik voqealar Sichjoda o'z aksini topgan. Sulolaning oʻzgarishi yuqori tabaqa vakillarining ikki guruhga boʻlinishiga olib keldi. Koryo sulolasining so'nggi qiroliga sodiq bo'lganlar uchun an'anaviy madaniy qadriyatlar o'ziga xos "ma'naviy boshpana" ga aylandi. Bu holat ayniqsa sichqonlarda bo'rttirilgan. Masalan, Li tarafdorlari safiga qo'shilishni istamagani uchun qatl etilgan mashhur konfutsiy mutafakkiri Chon Monchxu (1337-1392) shunday yozgan edi:
Jannat menga o'lim yuborsin
Xo'sh, o'l, yuz marta o'l,
Suyaklarim kulga aylansin, jonim o'tkinchi tanamdan ketsin
Lekin mening qalbim shohga sodiqdir
Unga abadiy sodiq qoladi!
Taxminan 1456 yilda qirol Tangzhongning qatl etilishi va Sechoning taxtga o'tirilishi ham yuqori tabaqa vakillari uchun og'ir sinov bo'ldi. Bu davrda she’riyatda shaxsning ma’naviy nuqtai nazari, o‘z e’tiqodiga sodiqlik muammosi alohida ahamiyat kasb etadi. Konfutsiy davridan beri "qarag'ay" xurmolari sodiq sub'ektlarning ramzi bo'lib kelgan. Sichjo uslubidagi mashhur shoirlarning she’rlarida uchragan Szecho davridagi bu obrazni “qatl qilingan altovlan” deb atayapmiz. Koreys fonetik yozuvining asoschilaridan biri Song Sammun (1418-1456) shunday yozgan edi:
O'limdan keyin menda nima qoladi?
Men Pelaoda qarag'ay bo'lmoqchiman.
Baland cho'qqiga ko'tarilib, Sovuq Qor yerga uchdi
Va aylana oq rangda kiyingan
Men yolg'iz yashil va ko'kman!
Keyingi bosqich qiyinroq bo'ldi. 16—17-asr boshlarida feodal nizolar kuchaydi. Koreya jamiyatining yuqori tabaqasi vakillari oʻrtasida siyosiy-mafkuraviy kurash avj oldi. Bu jamiyatning o‘qimishli qismining eng zo‘r vakillari hokimiyatga bo‘lgan ishonchini, kelajakka umidini yo‘qotdi.
“Kanho-munhak” she’riyati Bu Kanho-munhakning umidsizligi – “ko‘l maktabi” shoirlari ijodida o‘z aksini topgan. Bu she'riyatning asosiy motivi - tabiat qoldirishi - zodagonlar guruhlari o'rtasidagi kurashning behuda ekanligi
Bu maktab shoirlari “koʻr” va “kar”ni chuqur anglagan, yaʼni
olomonni maqtaydi: Li Xvang (1501 - 1570)
Tog‘lar uzra momaqaldiroq gumburlagan bo‘lsa ham,
Kar uning atrofida hech narsani eshitmasdi.
Quyosh porlab tursa ham
Ko'r odam atrofida hech narsani ko'rmaydi ...
Biz esa o'zimizni ko'r va kar qilib,
Biz hamma narsani ko'ramiz va hamma narsani eshitamiz!
“Ko‘l maktabi” shoirlari kuch-qudrat, boylik va mavqeni yaxshi ko‘radilar, soddalikka intilishga chaqiradilar, tabiat tasviri, dunyo tashvishlaridan yiroq insonning baxtli hayoti ularning sevimli mavzui, daryodagi go‘dak. , osmondagi oy, tog'dagi qarag'ay, sevimli mashg'ulot baliq ovlash yoki kulba Yaqin atrofdagi bir parcha er ularning do'stiga aylandi.
Sichjoga tabiat mavzusi XV asr o'rtalarida Men Sason (1359- 1431)ning to'rt she'rdan iborat turkumi bilan kirib kelgan. Bu turkumda shoir yilning turli fasllaridagi zohid hayotini tavsiflagan. Shundan beri bu mavzu mazkur janrda hukm suradi. Men Sason sichjosida podsho bilan koinot holati o'rtasidagi bog'liqlik haqidagi qadimgi tasaffurlar aks etadi. Alohida kuchga ega bo'lgan va koinotdagi uyg'unlik uchun javob beradigan podsho tabaa uchun mehr-muruvvat manbai hisoblanadi.
Daryolar va ko'llarda bahor, Qalbimni his-hayajon chulg'agan.
Mirt mayini simiryapman, daryo bo'yida o'tirib
Tilla tangali baliqlarni ovlayapman.
Podshohimning mehr-muruvvati bilan
Umrimni huzur-halovatda o'tkazyapman.
"Ko'l maktabi” shoirlari koreys she'riyatiga o'ziga xos uslubda tasvirlangan peyzajni kiritdilar va bu borada yuksak mahoratga erishdilar. Bu yo'nalishning mumtoz vakillari Yun Son Do va to'qqiz yoshidan she'r yoza boshlagan Sin Xim (1586-1628) shuhrati ayniqsa keng tarqaldi. "Ko'l maktabi" shoirlari sichjoning "alohida turkumli shakli": yagona mavzu bilan birlashtirilgan uchliklar turkumini yaratdilar. Yun Son Doning "Besh do'st - daryo, qarag'ay, tosh, oy, bambuk", "Baliqchining yil fasllari", Li Xvanning "Tosaning o'n ikki hirgoyisi" turkumlari shular jumlasidandir.
Li I (taxallusi Yulgok) (1537-1584) XVI asrning mashhur peyzajchi shoiri bo'lgan. Uning faqat bitta she'rlar turkumi "Kosanning to'qqiz burilishi" saqlanib qolgan. Shoir bir necha chizgilar bilan juda go'zal peyzaj - minyaturani yaratadi. U hayratga soluvchi, yangi obrazlarni yaratadi, so'zga juda talabchanlik bilan. yondashadi. Li Ini tabiat manzarasi yaratadigan kayfiyatdan ko'ra peyzajning go'zalligi ko'proq qiziqtiradi. Mana, shu turkumdan o'rin olgan sh'erlardan biri:
O'rmonda yangi o'sgan barglar shovqini yangramoqda.
Samgok qanday yaxshi nur taratdi!
Bu yerda qushlar sayraydi,
Daraxtlar orasida tinimsiz qanot qoqadi.
Bu yerda shamolga o'z bag'rini ochib,
Qarag'ay o'sgan-u sovuqdan qo'rqmaydi.
XV asr she'riyatida muhabbat mavzusi o'ziga yo'l ochadi. Konfutsiychilik axloqi nuqtai nazaridan taqiqlangan bu mavzu Koryo davrining she'riy ijodidan ancha keng o'rin olgan, lekin ularga koreys feodal jamiyatining "quyi tabaqasi" xalq aktyor- qo'shiqchilari kvande va geyshalar kisen she'rlaridagina duch kelish mumkin. Kvande va kisen qadimgi she'riy asarlarni avaylab asrab, og'izdan-og'izga o'tkazibgina qolmasdan, balki o'zlari ham ajoyib sichjo mualliflari hisoblanganlar. Aksariyatining ismi noma'lum bo'lgan xalqdan chiqqan shoirlar ijodida asosan e'tibor inson tuyg'ulariga qaratilgan. Ba'zan sichjo hazil-mutoyiba bilan boyitilgan. Bu lirik she'riyatda xalq qo'shig'i an'analari jonlangan. Xvan Chjini (1506-1544) (taxallusi Menvol)ning she'riy asarlari o'zining nozik yumori, shaklining mukammalligi, she'riy tilining go'zalligi va oddiy insonga, uning kundalik hayotiga qaratilganligi bilan ajralib turadi. Mana, shoiraning o'ziga xos she'rlaridan biri:
O Pyokke daryosi! Sen yashil tog'lardagi
Jadal oqiming bilan g'ururlanma. Vaqti kelib sen dengizga etasan -
Uning bag'rida adabiy izsiz yo'qolish uchun.
Tiniq oy nur sochayotgan tog'larda To'xtaganing ma'qul emasmi?
Bu sichjo bilan quyidagi afsona bog'liq. Xvan Chini Pyokke ismli bir odam dunyo ko'ngilhushliklaridan, ayollardan o'zini olib qochishi va shu bilan g'ururlanishi haqida eshitadi. Do'stlarini Pyokkeni oydin kechada sayr qilishga chaqirishga ko'ndirib, shoira undan ma'lum masofa uzoqda sichjoni kuylaydi. Xvan Chjinining go'zalligi va teran aqlidan hayratga tushgan Pyokke o'zining ayollarga e'tiborsizligi bilan bog'liq qarashlarini unutadi.
Sichjo so'z o'yini asosida qurilgan: "tiniq oy" - Menvol - shoiraning adabiy taxallusi. Shunday qilib, sichjo zamirida quyidagi fikr yotadi: yillar o'tadi, yoshlar qaytmaydi, Pyokke, kalondimog'likni qo'y, hayotdan lazzat ol! Boshqa bir she'rda shoira sevikli yorini kutayotgan ayol haqida hikoya qiladi:
Qachon menga ishonching yo'qoldi?
Ayt-chi, qachon men seni aldadim?
Allaqachon uchinchi soqchi bong urdi,
Kuz fasli ham o'tib ketdi.
Sen esa kelmayapsan ...Nima uchun shamol
Tokilgan hazonlarni uchiryapti?
Tabiat hodisalari qahramonning ichki kechinmalarini aks ettiradi. Uning mushtoqligiga an'anaviy poetik obraz - to'kilgan hazon yordamida chizilgan kuzgi manzara mos keladi. Xvan Chjini an'anasini davom ettirib, ko'pgina shoiralar - Sori, Kuchji, Me Xva o'z she'rlarini so'z o'yini asosida tuzadilar. Masalan, Sori sichjosi (XVI asr oxiri - XVII asr boshi):
Meni: "Qayrag'och!", deb chaqirishayotganini eshityapman.
Do'stlar, siz qaysi qayrag'ochni nazarda tutyapsiz?
Baland qayrag'och tik jarlik ustida
Bir o'zi mag'rur qad rostlagan.
O'tinchi bolalar ungacha
Yeta olmasalar kerak!
Sichjo quyidagi so'z o'yini asosida tuzilgan: Sori – shoiraning ismi va sori - koreyscha "qayrag'och”.
Sichjo quyidagi so'z o'yini asosida tuzilgan: Sori - ismi va sori - koreyscha "qayrag'och”.
Xalqdan chiqqan shoirlar qalamiga mansub sichjoning folklor bilan yaqin aloqasi fol'klor lirikasiga xos bo'lgan mavzular va ularni yoritish usullaridan foydalanishda namoyon bo'ladi:
Uni qo'msab yashaganimdan ko'ra,
O'lganim yaxshi bo'lsa kerak!
Oydin tunda ovloq tog'lar orasida
Ruhim kakku qushga aylansin.
Men yashirinaman va ohista kukulayman...
Shunda meni azizim eshitadi!
Noma'lum muallif
Xalqdan chiqqan shoirlar lirikasida g'am-hasratgina emas, balki quvonchi, visol lazzati ham o'z aksini topgan:
Quyosh nurlari ostida chechaklar gullayaptimi,
Yashil daraxtzorda kakku sayrayaptimi,
Bugun men yana azizim bilan ko'rishaman-
Va menga dunyoda hech narsa kerak emas!
Kim yig'layapti, nima gullayapti –
Bular bilan endi nima ishim bor!
Noma'lum muallif
Yangi davrning eng muhim mavzusi - vatanparvarlik. U Li Sunsin (1544-1598) ijodida ayniqsa bo'rttirib namoyon qilinadi. Koreys tilidagi birdan-bir she'r Xansando oroli yaqinidagi hal qiluvchi dengiz jangi arafasida flot boshlig'ining o'y-mulohazalari. Bu jangda u yapon bosqinchilariga qaqshatqich zarba beradi:
Bu tunda men qilich bilan qurollanib Xansan orolida soqchilikda bo'ldim.
Kuzatuv minorasi uzra oy balqidi,
Meni chuqur hasrat chulg'adi...
Ammo birdan dushman nayining ovozi yangradi-
Va yuragimga pichoq sanchgandek bo'ldi.
Vatanparvarlik mavzusi Kim Sanxon (1570-1652) she'riyatida ham yangraydi.
Men qilichlar va shamshirlarni Aka-ukalarim va do'st-birodarlarimga tarqatdim,
Aka-ukalar va do'st-birodarlar,
Biz qadirdon mamlakatizni saqlab qolamiz!