Ctzbekiston respubl1kasi oliy va o rta m axsus ta 'lim vazirl1g I

tiahrabMiiyQtSW? КЗШ 1М Дпиге‘1 т
voki 
■о>виш
1 пиА^1 
t UJftriBlllfagi

---

q ah ram o n b irin ch i o ‘rinda turgan id an folklor qahram onlarining 
individual ruhiy (psixologik) tavsifnomasi ikkinchi darajali sanalgan. 
Salbiy personajlar ham xuddi shunday o ‘y asosida yaratilar, shu tariqa, 
xalq asarida um um lashgan ijobiy va salbiy obrazlargina bo 'lar edi. 
U lar yaxshilik va yomonlik timsollari sifatida o ‘zaro kurashar va har 
gal yaxshilik kuchlari g‘alabasi bilan yakun topishadi. Folklor asarlarida 
ijobiy q ah ram o n ruhiy tavsifnom ada emas, balki alohida hayotiy 
epizodlarda o ‘zi xulqi, xatti-harakati va qiliqlari bilangina ko‘rsatiladi. 
Folklor obrazlari tizim i nisbatan q a t’iylashgan ijobiy va salbiy tiplarga 
bo‘linadi: dostonlarda qahram on va uning dushmani, ertaklarda dono 
dehqon va zolim boy, zakovatli chol va tentak podsho; o ‘gay ona va 
jafokash qiz kabi. Asar syujeti ham shu xilda qaram a-qarshi qo‘yish 
zam irida qurilar, konflikt esa xuddi shunda zuhur etar, kompozitsiya 
va voqealar yo‘nalishi ham shu asosda kechar edi. Bulaming barchasida 
xalqona oddiylik sezilib tu rar edi. Shunday qilib, folklor asarlari 
rom antika bilan singishib ketgan realistik metod asosida yaratiladiki, 
bu badiiy adabiyotdagi realistik m etoddan voqelikni haddan ziyod 
umumlashtirishi, qahramonni behad yiriklashtirishi, uning shaxsiy 
tu rm u sh in i d eta lla sh tirm a y, ru h iy m u ra k ka b lik d a k o 'rsa tm a y 
tipiklashtirishi xususiyatlari bilan farq qiladi.
Folklor haqidagi fa n — folklorshunoslik (folkloristika) bo'lib, xalq 
og‘zaki badiiy ijodiyotining so‘z san 'ati tarzidagi xususiyatlarini: 
folklorning paydo b o ‘lishi, shakllanishi va taraqqiyot bosqichlarini, 
undagi ijodiy ja ra y o n va yashash tarzi qonuniyatlarini, hayotiy 
m azm uni, ijtim oiy tabiati, g‘oyaviy mohiyati, badiiy o ‘ziga xosligi, 
janrlarining spesifikasi, shuningdek, yozma adabiyot bilan munosabati
— o ‘z a ro t a ’s iri va a lo q a la r i m a s a la la rid a n b a h s y u rita d i. 
Folklorshunoslik ilmi bilan shug‘ullanuvchi mutaxassis — folklorshunos 
(folklorist) deb yuritiladi.
Folklorshunoslik sotsiologiya, etnologiya, til, tarix, arxeologiya, 
san ’atshunoslik, musiqashunoslik va boshqa fanlar bilan aloqadorlikda 
ish k o ‘radi. C h u n k i folklor sinkretik so‘z san’ati sifatida san’atning 
barcha tu riari bilan cham barchas bog‘langan.
F o lk lo rs h u n o s lik a d a b iy o ts h u n o s lik fani b ila n h am uzviy 
aloqadorlikda ish ko‘rsa-da, ular o ‘rtasida bir-biridan farq qiluvchi 
xususiyatlar m avjud. C hunonchi, folklor asarlarining g‘oyaviy-estetik 
tahlili folklorshunoslik qonuniyatlari talabi bilan amalga oshirilsa, 
badiiy adabiyot tahlili adabiyotshunoslik qonuniyatlariga muvofiq

---

ravishda amaiga oshiriladi. Bunda adabiyotshunos o ‘zi o lrganayotgan 
m u a m m o g a a n iq va ta y y o r m a te ria lg a q is m a n ega b o ‘lsa, 
fo lk lo rsh u n o s k o ‘p in c h a b u n d a y im k o n iy a tg a ega em as. U 
o ‘rganm oqchi b o ‘lgan m uam m osiga taalluqli m ateriaini xalqdan 
yig'ishdan ish boshlaydi. Bu jarayonning o ‘ziga xosligi va qiyinchiligi 
shundaki, u folklorshunosdan uzoq m uddatli yig‘uvchilik faoliyati 
bj]an shug‘ullanishini taqozo etadi. Yozib olingan u yoki bu folklor 
asarining qay bir m arosimga daxldorligiga, 
kuyiga, teatrga xos 
unsurlarga egaligiga, tilining jonliligiga e 'tib o r berishni ham diqqat 
m arkazida tutm og'i lozim. Buning uchun o ‘sha to ‘plovchining o ‘zi 
sh u sohalardagi bilimlardan xabardor bo‘lm og‘i shart.
Folklorshunoslik fani uch tarmoqdan tarkib topgan holda shakllangan:
1
.