Ctzbekiston respubl1kasi oliy va o rta m axsus ta 'lim vazirl1g I

Ilg'or g'oyaviylifc — fo lk lo r xalqchilligi negiziga aylandi. Xalq 
o g ‘zak i ijodi n a m u n a la rid a aks etg an ijtim oiy-tarixiy voqealar

---

ham isha oddiy m ehnat kishilari — um um xalq m anfaatlari nuqtayi 
n azarid an b ah olanadi. B uning m o h iy atin i,.M .G o rk iy shunday 
izohlagan edi: «Folklor eng qadim zam onlardan boshlab o ‘ziga 
xos ravishda ham m a vaqt tarixga ham roh b o ‘lib keladi. Folklor 
Lyudovik XI va Ivan G rozniyning faoliyatini o ‘zicha baholaydi. 
U ning fikri m onarxlarning feodallar bilan urushi va xalq hayotida 
qanday karom at k o ‘rsatganligi m asalasi bilan qiziqqan kishilar 
tom onidan yozilgan baholardan keskin farq qilib turadi»4-B u holni 
xalqning A m ir Tem ur va Z ahiriddin Boburga xayrixohlik va chuqur 
m uhabbatini ifodalovchi qan chadan-qancha afsona va rivoyatlarida, 
tarixiy dostonlarda ko‘rish m um kin. Qolaversa, shu xalqqa zulm -u 
taaddini haddan oshirib, nafratga giriftor b o ‘lgan A bdullaxon 1 
haqida «Abdullaxon — beustaxon» topishm og‘ini yaratib, uning 
burgaday qon xo ‘rligiga sh am a qilgan edi. Xalq o ‘z ijodiyotiga 
ham ma zamonlarda ham m ehnatni va m ehnat kishisini, uning yuksak 
m a'naviy jism oniy go‘zalligini kuylashdan tolm adi. U ning g‘oyaviy 
va estetik qarashlari insonning buyuk bunyodkorlik faoliyati, jism oniy 
va axloqiy sog‘lom lasha bo ru v i, 
m a ’naviyati va e ’tiq o d in in g
teranlashuvi bilan takom illasha bordi. N atijada xalq o ‘z ijodida 
barcha yovuzlig-u yom onliklarni, noxushlig-u toshbag‘irliklarni, 
shafqatsizlig-u qabohatlam i. ezgulikni sharaflashga xizm at qiluvchi 
m otiv tarzida talqin qildi, shu sababli folklorda m ehnat kishisi — 
hamisha g‘olib, m ag‘lublikni bilmaydi. Folklorda xalq optim izm i 
yengilmas qudratga ega pafos darajasiga ko‘tarilgan.
Folklor yuksak badiiyligi bilan ham ajralib turadi. U nda voqelikni 
ifodalashning doston, ertak, m aqol, q o ‘shiq, topishm oq, afsona, 
rivoyat va askiya singari x ilm a-x il ja n rla ri sh ak llan g an . X alq 
ijodiyotining voqelikni badiiy um um lashtirish oyin (prinsip)larida, 
shuningdek. bir qator kom pozitsion usul (priyom )larida, chunonchi, 
sujet va uning uzvlari, obrazlilik, tasviriy vositalarida talay o ‘ziga 
xosliklar mavjud.
Folklorda tasvirlangan voqelik vaqt (zam on) e ’tiboriga k o ‘ra 
o ‘tmishga daxldor. shu sababli u yoki bu ja n rtab ia tid a, shuningdek, 
til xususiyatlarida o ‘sha qadimiy izlargina saqlanib qolgan. Buni badik, 
kinna, olqish va qarg‘ishlarda ibtidoiy ajdodlarimizning so‘zning magik 
qudratiga sig‘inganlari, shuningdek, folklor nam unalari tilida arxaik 
ifodalar va dialektizm larning farovonligi yaqqol tasdiqlaydi. Folklor 
asarlari tili — jonli so'zlashuv tili, shu bilan birga arxaik ifodalar va

---

dealiktizm lar ular uchun 
m e ’y o r
sanaladi. Bu xususiyati bilan folklor 
tili adabiy jih atd an sayqallangan badiiy adabiyot tilidan farq qiladi. 
Folklor tili — muttasil harakatdagi jonli so‘zlashuv tili bo‘lib, ham m a 
zam onlarda ham adabiy tilning boyish m anbayi bo‘lib keldi va 
shunday bo'Iib qoladi.
O 'z b ek xa!q ijodiyotida ifodaviy-tasviriy vositalarning badiiy 
adabiyotdan farq qiluvchi o ‘ziga xos butun bir tizim i ishlangan. Bu 
xalq q o ‘shiqlaridagi ram ziy obrazlar, doimiy sifatlashlar, an ’anaviy 
qoliplar (klishelar), tu rg ‘u n iboralarning ko‘p va xo‘bligida, folklor 
a s a rla ri tilid a e rk a lo v c h i, k ic h ra y tiru v c h i q o ‘sh im c h a la rn in g
serobligida, ayniqsa, muvoziylik (parallelizm ), m ubolag‘a va sajning 
behad faol va o ‘ziga xos q o ‘llanilishida yorqin ko‘rinadi.