Ctzbekiston respubl1kasi oliy va o rta m axsus ta 'lim vazirl1g I

Folklor — jam oa (kollektiv) ijodi. Folklor asarini aniq ijodkorga 
nisbat berib b o ‘lm aydi. U larn in g yaratilishi p aytini h am aniq 
ko‘rsatishning im koni yo‘q. C hunki folklor asari uzoq muddatli ijodiy 
jarayonda og‘izdan-og‘izga, avloddan-avlodga, ustozdan shogirdga 
o ‘tib , yuzaga keladi va yashaydi. F olk lo r asarlari m uallifining 
noaniqligi — anonim ligi (grek. an o n u m is-n o m a’lum ) o ‘sha asarning 
qach on lard ir individual ijodkor to m o n id an yaratilganligini inkor 
etmaydi. V.G.Belinskiy aytganidek, folklorda «m ashhur nom lar yo‘q, 
uning muallifi ham isha xalqd ir./U n in g navqiron xalq yoki qabila 
ichki va tashqi hayotining jim jim alarsiz va aniq tasvirlangan oddty 
va soddagina q o ‘shiqlarini kim to ‘qiganini hech kim bilmaydi va bu 
q o ‘shiq urug‘d an urug‘ga, avloddan avlodga o ‘tad i va vaqtlar o ‘tishi 
bilan o ‘zgarib boradi; goh uni qisqartirishsa, goh uzaytirishadi, goh 
yangidan to ‘qishadi, goh unga boshqa q o ‘shiqni ulashsa, goh unga 
q o ‘shim cha qilib, boshqa bir q o ‘shiqni to ‘qishadi, shunda qo‘shiqdan 
doston chiqadi. Faqat xalq unga o ‘zini m uallif sanay oladi. Adabiyot
— boshqa ish; endi xalq em as, balki xalq hayotining turli tom onlarini 
o ‘z aqliy faoliyatlarida aks ettiruvchi alohida shaxslar uning arbobi. 
A dabiyotda shaxs to ‘la hu q u q bilan m aydonga chiqadi va adabiy 
bosqich ham isha shaxslaming nom i bilan ajralib turadi».5 Ko‘rinadiki, 
folklor asarlari qach o n lard ir n o m a ‘lum shaxs (individ) tom onidan 
to ‘qilsa-da, og‘izdan og‘izga, avloddan avlodga o 'tish jarayonida 
ja m o a (kollektiv) ijodkorligi nam unasiga aylanadi; jam oa ijodiy 
salohiyatidan to ‘lishib, m ukam m allashib, g‘oyaviy-badiiy kamolot 
kasb eta boradi.
(A bdurauf F itrat bu m asalaga o ‘z m unosabatini bildira turib,

---

og‘zaki va yozma adabiyotlam ing o ‘zaro tafovutli xususiyatlariga 
to ‘xtalarkan, «buning ayirmasi yozma b o ‘lmasligida, yo egasining 
m a ’lum emasligini»ni ta'kidlab, «har bir doston, maqol, topishm oq, 
ashu la, asosan, b ir kishi to m o n id a n c h iq o rila d ir-d a , s o ‘ngra 
umumiylashib ketadir», — deya folklor asari ham individual ijoddan 
boshlanajagiga, so‘ngra «um um iylashib» jam o a ijodi m ahsuliga 
aylanishiga ishora qiladi/Shu bilan birga, u folklorning asl m ohiyatini 
x a lq o n a ru h g a s u g ‘o rilg a n lig id a k o 'r a d i: « ...e l a d a b iy o tin i 
«adabiyot»dan (tor san’atkorona adabiyotdan) ayirg‘on narsa, uning 
yozilmaganligi emas, uning ruhidir. (T a’kid muallifniki - O .S.) U 
soddadir. tabiiydir, ko‘pchilikning zavqiga yararlikdir!»6 Shu m a ’noda 
folklor betimsol og‘zaki badiiy-m a'naviy boylik ijodkori b o ‘lgan 
xalqning o ‘z badiiy tarixidir.
Shuni aytish o ‘rinliki, folklor qadim zam onlarda ja m o an in g
om m aviy ijodi sifatida yuzaga kelgan edi. Ilk n am u n alariy o q
h a m m a b o p va o m m a b o p t o ‘q ilg a n b o ‘lib , u n in g ijro s ig a
m oljallangan. 0 ‘sha zamonlarda shaxsiy ijodkor jam oadan hali to ‘la- 
t o lkis ajralib chiqm agan edi. ljtim oiy-siyosiy m unosabatlarning 
takomillasha borishi, xalq estetik tafakkurining o ‘sishi va m ehnat 
taqsimotining chuqurlashuvi jarayonida davrlar o ‘tishi bilan alohida 
ijrochilar — qo‘shiqchilar, ertakchilar, baxshilar, qissasoz-u qissaxonlar, 
latifago‘ylar (bazlago‘ylar), hazzollar (hazilkashlar), qiziqchilar, 
xalfalar o ‘z mahoratlari bilan yarqirab ko‘rina boshladilar. A m m o 
bu talantlar ham jam oa dahosi bilan ijodiy oziqlanib, og‘izdan- 
og‘izga, avloddan-avlodga, ustozdan shogirdga o ‘tib kelgan asarlam i 
kuylar, ijro etar va albatta, shu jarayonda o ‘zidan ham n im anidir 
q o ‘shib, individual m ahoratlarini nam oyon etar edi. Tilla kam pir, 
Sulton kampir, Jolm on baxshi, Bo‘ron shoir, Jum anbulbul, Jassoq, 
Xonimjon xalfa, Bibi shoira. Ernazar baxshi, Riza baxshi, Suyar 
baxshi, Amin baxshi, Yo‘ldoshbulbul, Sultonm urod, Q urbonbek, 
Xidir shoir, Yo‘ldosh shoir. Suyar shoir, S hem a yuzboshi, M ulla 
Xolnazar, Haybat soqi, Q unduz soqi, Fozil Yo‘ldosh o ‘g ‘li, Ergash 
Jumanbulbul o ‘g‘Ii, Po‘lkan Jo nm urod o ‘g‘li, lslom N azar o ‘g‘li, 
Saidmurod Panoh o ‘g‘li, Abdulla shoir, U m ir Safar o ‘g‘li, N u rm o n
Abduvoy o ‘g‘li, Xolyor Abdukarim o ‘g‘li, Bola baxshi, Bolta baxshi, 
Q odir baxshi Rahim o ‘g‘li va boshqalar o‘z individual ijTochiHklari 
tufayli jam oa dahosi bilan yaratilgan asarlarni avloddan avlodga 
yetkazib keldilar. U larning b a ’zilari esa shu jam oa ijodkorligiga xos

---

a n 'a n a la rg a m u sta h k a m ta y a n g a n h o ld a o ‘zlari h am ijod eta 
boshladilar, aniqrog‘i, a n ’anaviy dostonlar kuychisi darajasida qolib 
ketm ay, baxshilikdan shoirlik darajasigacha k o ‘tarildilar.