Цзбекистон республикаси

Badiiy modellashtirishning mazmuni. Buyumning tashqi formasi - 
geometrik shakllar parallelepiped, prizma, silindr, konussimon. 
Nisbatlar - bu tushuncha kontrasli va farqli nisbatlar bir-biri bilan mustahkam 
bog‘liq (hajmini, chiziqli miqdorlarini, fakturalarni, ranglarni). Hajmi fazoviy 
tuzilish (frontal, fazoviy). Ma’lumki har qanday buyum uch o‘lchovga ega bo‘lib, 
bu o‘lchovlar nisbatini biz hamisha his qilib turamiz. Shu sababli buyumning 
hajmiga doir xarakteristika uning asosiy o‘lchovlariga bog‘liq bo‘ladi. 
Material - ob’ekt qanday materialdan tayyorlanganligi ham juda katta 
ahamiyatga ega. Garmonik forma va kompozitsiya tushunchasi. Garmonik forma 
go‘zallik qonunlari asosida yaratiladi. U uzviy va yaxlit qismlari proporsional va 
ritmik bo‘lib, u odamga va atrofdagi bo‘limlarga mos plastik bo‘ladi, rangi ko‘zni 
quvontiradi. Dizaynda kompozitsiya deganda ba’zan tugallangan ob’ektni 
xarakterlovchi sifat bahosi tushuniladi. Dizayn nazariyasi hozirgi kunda texnik 
estetika deb nomlanib, u o‘z ichiga ijtimoiy, iqtisodiy, ergonomik masalalarni 
oladi. Yaratilayotgan har qanday ob’ekt ma’lum vazifani (funksiyani) bajarishga 
qaratilgan. Ob’ektning shakli, o‘lchami uning funksiyasiga mazmuni va tashqi 
qiyofasiga mos kelishi kerak. 
Agar buyumning eni va balandligi chuqurligidan nihoyatda katta bo‘lsa, 
bunday tuzilishi frontal, agar buyumning chuqurligi yuqorida aytilgan tartibda 
bo‘lsa, u holda bunday tuzilishni fazoviy tuzilish deyiladi. 
O‘quvchilarda dizaynga oid bilim, ko‘nikma va malakalarni hosil qilish 
jarayoni bosqichlari va mazmuni. Umumiy o‘rta ta’limda dizayn asoslarini 
o‘qitishda texnologiya fanining imkoniyatlari juda katta. Dizayn asoslarini 
texnologiya fanida o‘qitishdan maqsad - o‘quvchilar dars va darsdan tashqari 
mashg‘ulotlarda buyumlarni estetik, funksional va iqtisodiy jihatlarini hisobga 
olgan holda loyihalash va amalda yasab o‘rganishi hamda bilim, ko‘nikma, 
malakalar hosil qilishdir.

---

53 
Texnologik ta’lim mazmunida dizayn asoslarini o‘qitish jarayonini shartli 
ravishda 3 bosqichda amalga oshadi deb olish mumkin, bular: 
1. Boshlang‘ich dizayn ta’limi (I-IV sinflar) 
2. Asosiy dizayn ta’limi (V-VII sinflar) 
3. Mutaxassislikka oid dizayn ta’limi (VIII-IX sinflar)