D. A. Nabiyeva, H. R. Zokirova O‘zbek tili fonetikasi

Artikulyatsion baza ma’lum bir tilga xos bo‘lgan nutq tovushlarini hosil 
qilishga muvofiqlashgan nutq apparati. Tovush artikulyatsiyasida uch holat bo‘ladi: 
Ekskursiya tovush artikulsiyasining tovush hosil qilishga o‘tish holati.Pauza tovush 
artikulyatsiyasining tovush chiqarish uchun pauza qilish (to‘xtab olish) holati. 
Rekursiya artikulyatsion bazaning asl holiga qaytish holati. 
Artikulyatsiya usuli - tovush hosil qilish paytida ikki organning bir-biri bilan 
jipslashishi yoki jipslashmay, oradan havoning o‘tib ketishi uchun bo‘shliq qolishi. 
Artikulyatsiya o‘rni - tovush hosil qilishda nutq organlarining ishtirok etgan 
qismi. 
Artofroniya (yun. ortos “to‘g‘ri”, tronos “o‘ylamoq, sezmoq”) – 1) 
ziddiyatsizlik 2) lisoniy birliklarning to‘g‘ri ma’noda qo‘llanishi. Allofroniyaning (q.) 
ziddi. 
Assimilyatsiya turkiy tillarda, xususan, o‘zbek tilida keng tarqalgan hodisa 
bo‘lib, nutqning moddiy zanjirida, ya’ni tovushlar ketma-ketligida ma’lum bir 
belgiga ko’ra ikkita noo‘xshash undoshning so‘zlovchining talaffuz qulayligiga 
intilishi tufayli o‘xshash undoshga aylantirilishidir. Ko‘rinadiki, muayyan leksema 
tarkibida ma’lum belgi asosida zidlanuvchi ikki undosh talaffuz noqulayligini 
bartaraf qilish harakati tufayli zidlanish belgisini yo‘qotadi, bir xil undoshlarga 
aylanadi. Natijada leksemaning og‘zaki so‘zlashuv varianti – uslubiy varianti 
maydonga keladi. Masalan, tarnov- tannov, shirmoy non- shirmonnon, badtar- battar 
kabi. 
Artofroniya (yun. ortos “to‘g‘ri”, tronos “o‘ylamoq, sezmoq”) – 1) 
ziddiyatsizlik 2) lisoniy birliklarning to‘g‘ri ma’noda qo‘llanishi. Allofroniyaning (q.) 
ziddi. 

---

98 
Bo‘g‘in – fonetik birlik, o‘pkadan chiqayotgan havoning muayyan oraliqda bir 
zarb bilan o‘tib ketishi.