D. B. Elmurodova 2023y

Muammoni bayon qilish, modellashtirish ob‘ektini aniqlash: 
Ushbu bosqichda ma‘lumotlar yig‘iladi, savol shakllantiriladi, maqsadlar aniq 
belgilab olinadi, natijalar taqdim etiladi va ma‘lumotlar tavsiflanadi. 
Tizimli tahlil va tadqiqotlar: 
Tizimni tahlil qilish ob‘ektni mazmunli tavsiflash, axborot modelini 
ishlab chiqish apparat va dasturiy ta‘minotni tahlil qilish, ma‘lumotlar 
tuzilmalarini 
ishlab 
chiqish, 
matematik 
modelni 
ishlab 
chiqish. 
3.Formalash, ya’ni matematik modelga o’tish, algoritm yaratish: 
Algaritmni loyihalash usulini tanlash, algoritmni yozib olish shaklini tanlash, test 
usulini 
tanlash, 
algoritmni 
loyihalash. 
4.Dasturlash: 
Modellashtirish uchun dasturlash tilini yoki dastur muhitini tanlash, 
ma‘lumotlarni tashkil qilish usullarini takomillashtirish, tanlangan dasturlash 
tilida 
(yoki 
dastur 
muhitida) 
algoritmni 
yozib 
olish. 
5.Bir 
qator 
hisoblash 
tajribalarini 
o‘tkazish: 
Nosozliklarni tuzatish sintaksisi, semantika va mantiqiy tuzilish, test hisob – 
kitoblari va test natijalarini tahlil qilish, dasturni takomillashtirish. 
6.Natijalarni 
tahlil 
qilish 
va 
sharhlash: 
Agar 
kerak 
bo‘lsa 
dastur 
yoki 
modelni 
takomillashtirish. 

---

15 
Modellarni yaratish va o‘rganishga imkon beradigan ko‘plab dasturiy tizimlar va 
muhitlar 
mavjud: 
Grafik 
muhit 
Matn 
muharrirlari 
Dasturlash muhiti 
Elektron 
jadvallar 
Matematik 
paketlar 
HTML muharrirlari 
Dasturlash muhitida modelllashtirish.
Dasturlash muhitida modellashtirish o‘z ichiga oladi. Axborot modeli va 
algoritmini yaratish bosqichida qaysi miqdorlarning kirish parametrlari va qaysi 
biri natija ekanligini aniqlash shuningdek ushbu miqdorlarning turini aniqlash 
kerak. Agar kerak bo‘lsa tanlangan dasturlash tilida yozilgan sxema ko‘rinishida 
algoritm tuziladi. Shundan so‘ng hisoblash tajribasi o‘tkaziladi. Buning uchun 
dasturni kompyuterning RAMiga yuklab uni ishga tushurishingiz kerak. 
Kompyuter tajribasi olingan natijalarni tahlil qilishni o‘z ichiga oladi uning 
asosida 
muammoni 
hal 
qilishning 
barcha 
bosqichlari 
(matematik 
model, algaritm,dastur) sozlanishi mumkin. Eng muhim bosqichlardan biri bu 
algoritm
2-rasm. 

---

16 
va dasturni sinab ko‘rishdir. Dasturda nosozlikni tuzatish (ingliz tilida 
tuzatish xatolarni tuzatish degan manoni anglatadi) 1945-yilda birinchi Mark-1 
kompyuterlaridan birining elektr zanjiriga tushib minglab o‘rni blokirovka 
qilganida paydo bo‘ladi – bu dasturdagi xatolarni topish va yo‘q qilish jarayoni 
hisoblash tajribasi natijasida olingan. Nosozliklarni tuzatish sintaksis xatolarni 
lokalizatsiya qilish va yo‘q qilish aniq kodlash xatolari yuzaga keladi. 
Zamonaviy dasturiy tizimlarda disk raskadrofka debugger deb nomlangan 
maxsus 
dasturiy 
vositalar 
yordamida 
amalga 
oshirililadi. 
Sinov bu dasturning yoki umuman uning tarkibiy qismlarining to‘g‘ri ishlashini 
tekshirish. Sinov jarayonida aniq xatolar bo‘lmagan dasturning ishlashi 
tekshiriladi. Dastur 
qanchalik yaxshilab tuzatilmasin uning ishlashga yaroqliligini belgilovchi hal 
qiluvchi qadam bu dasturni sinov tizimida bajarish natijalariga ko‘ra 
boshqarishdir. Agar tanlangan test ma‘lumotlari tizimi uchun barcha holatlarda 
to‘g‘ri natijalar olingan bo‘lsa dasturni to‘g‘ri deb hisoblash mumkin. 
Eksperiment – bu ob`ekt yoki model yordamida qilingan tajriba. Bu tajriba 
namunasi ushbu harakatlarga qanday javob berishini aniqlash uchun ba‘zi 
harakatlarga qanday javob berishini aniqlash uchun ba‘zi harakatlarni bajarishdan 
iborat. Hisoblash tajribasi rasmiylashtirilgan model hisob-kitoblarni o‘z ichiga 
oladi.
Kompyuterda modellashtirish: bu qanchalik muhim va u haqda nimalarni 
bilamiz? 
Hisoblash va ma'lumotlarga asoslangan fan – tadqiqotning uchinchi ustuni 
sifatida nazariya va tajriba o‘rtasini bog‘lovchi muhim vositadir. Shu bilan bir 
qatorda, ta'limning barcha sohalarini, ilmiy izlanishlarni, ishlab chiqarish 
amaliyotini, shuningdek, mahalliy va jahon iqtisodiyotini tubdan o‘zgartirish 
potensialiga ega. 

---

17