D lutfullayeva, R. Davlatova, M. Saparniyazova

1
2
3
Tushunchalar
Izohi
Qo‘shimcha
ma’Iumotlar
Grammatika
Grammatik та 'no
Grammatik shakl
Sintaktik shakl
Analitik shakl
Juft va takroriy shakl
Grammatik kategoriya
Umumiy kategorial та ’no
Kategorial shakl
Nokategorial shakl
A
й 2-amaliy ish. “Sinkveyn” (beshlik) metodi orqali 
mustaqillik, sadoqat, yoshlik so‘zlariga grammatik tavsif bering.
“Sinkveyn” metodi talablari
ONA
1. So‘zning morfologik shakllarini hosil qiling.
onajon, onajonim
2. Shu 
so‘z 
bilan 
bog'lanuvchi 
tavsifiy 
xarakterdagi 2 ta sifat toping.
mehribon, munis
3. Shu so‘z bilan grammatik jihatdan bog'lanuvchi, 
uning semantik mohiyatini ochishga xizmat qiluvchi 3 ta 
fe’l toping.
ulg'aytiradi, tarbiyalaydi, avaylaydi
4. Shu so‘z ifoda etgan narsa-predmetga ta’rif 
beruvchi 4 ta so‘z ishtirokidagi gap (gapda yuqorida 
keltirilgan so'zlar ishtirok etmasligi lozim) tuzing.
Jannat - onalar oyog'i ostidadir.
5. Shu so‘zning ma’nodoshini toping.
volidam
33

---

3-amaliy ish. Grammatik ma’noni hosil qiluvchi vositalami ajrating 
hamda ularga tavsif bering: -chi, -di, -gina, -kor, -ser, -mi, -dan, -lar, -iy,
- choq, -ni, -imsira, - soz, -im, -ning.
4-amaliy ish. Berilgan morfologik birliklaming lug‘aviy va 
grammatik ma’nosini aniqlang: supurildi, xonamiz, bog'imiz, darsliklar, 
zimdan, beshovimiz.
NAMUNA: xonamiz - lug‘aviy m a’nosi: turar joyning alohida 
ajratilgan bo‘limi, bo‘lma; grammatik m a’nosi: ot so‘z turkumi, birlik, 
tegishlilik grammatik ma’nolariga ega.
5-amaliy ish. “Venn” diagrammasi orqali grammatik va lug‘aviy 
m a’noning umumiy va xususiy jihatlariga tavsif bering. Diagrammaga 
grammatik va lug‘aviy m a’noning xususiy jihatlarini, diagrammaning 
tutashgan qismiga umumiy jihatlarini qayd eting.
6-amaliy ish. “Zamonaviy o‘zbektili. Morfologiya” (H.G‘.Ne’matov, 
R.R.Sayfiillayeva va b. - Toshkent, 2008. 171-195-b.) qoilanmasida 
yondosh va hamroh m a’no, ulaming turlariga oid nazariy qarashlar bilan 
tanishing va munosabat bildiring.
7-amaliy ish. Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari uchun tuzilgan 
“Hozirgi o ‘zbek adabiy tili” darsligida (A.Nurmonov, A.Sobirov, 
N.Qosimova. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. - Toshkent: Ilm-ziyo, 2010. 1-k.) 
berilgan quyidagi mashqni bajaring.
M ashq. Biz, ozod, va, obod, O'zbekision, yasha so‘zlari ishtirokida 
gap tuzing. Gap ichidagi so‘zlaming bir-biri bilan bog‘lanish holatlariga 
diqqat qiling. Gapda ishtirok etayotgan so‘zlaming leksik hamda 
grammatik m a’nolarini aniqlang.
34

---

G ram m atik kategoriya
1- amaliy ish. Berilgan jadvalni to'ldiring.
№