D lutfullayeva, R. Davlatova, M. Saparniyazova

MORFOLOGIYA
MORFOLOGIK SO‘Z SHAKLLARI 
So‘z turkumlari
1-amaliy ish. “Tushunchalar tahlili” metodi orqali 
mavzuga oid tayanch tushunchalarga izoh bering. 0 ‘qituvchingiz 
tomonidan berilgan qo‘shimcha m a’lumotlarni 3-ustunga yozib oling.
1
2
3
Tushunchalar
Izohi
Qo‘shimcha
m a’Iumotlar
Morfologiya
Morfologik struktura
So z shakllari
So ‘z turkumlari
Mustaqil so 'z turkumlari
Yordamchi so ‘z turkumlari
Alohida guruh so ‘zlari
2-amaliy ish. Berilgan morfologik so‘z shakllariga tavsif bering: 
uyga, bog ‘imizda, ko ‘chamiz, bizlar, texnologiyalshtirishning, о ‘ntasini.
NAMUNA: ko'chamizdan ~ ot so‘z turkumiga mansub, I shaxs 
ko‘plik, egalik qo‘shimchasini qabul qilgan, chiqish kelishigi qo‘shimchasi 
bilan turlangan.
3-amaliy ish. 
“S o ‘zlarni turkumlarga 
ajratish 
tamoyillari” 
mavzusida ilmiy xulosa yozing.
4-amaliy ish. S.Ahmadning “Jimjitlik” romanidan olingan quyidagi 
parchada ajratib ko‘rsatilgan so‘zlaming turkumini aniqlang. So‘zlami 
turkumlarga ajratishda ulaming qaysi xususiyatlariga e’tibor berilganligi 
haqida ma’lumot bering.
U qayoqqa boradi? Toshkentga ketay desa, и yerda unga kimning 
ko ‘zi uchib turibdi? Biron ishning boshini ushlay desa, bu qishloqda unga 
mos ish yo ‘q.
37

---

Mirvali unga bir-ikki ishni aytib k o ‘rdi. Albatta, Tolibjon eplaydigan 
ish. Faqat Mirvali bir sirdan bexabar. Agar Shavkat Rahimov Mirvali uni 
ishga olganini eshitsa, ishi chappasiga ketib qoladi.
(S.Ahmad. “Jimjitlik”)
5-amaliy ish. Quyidagi so‘zlami so‘roq berish asosida guruhlarga 
ajrating. Наг bir guruhni umumiy nom bilan qanday tavsiflash 
mumkinligini aniqlang.
NAMUNA: Go'zal, yashil -  qanday so‘rog‘iga javob boladi, belgi 
ma’nosini bildiruvchi so‘zlar guruhi.
Faqir, betinim, butun, o'sha, sizlamoq, eshik, dardli, g'amgin, uyqu, 
shaharlik, o'ylamoq, allaqanday, ammo, haqiqat, beg'araz, voqea, 
o'lguday, tanho, har nima, yolg'iz, dardlashmoq, uchun, hatto, qachon, 
ishchan, yamamoq, birato ‘la, chiroyli, juda, ba ’zan, kulgi, taraq-turuq, oh, 
albatta, boqiy, manman, о 'x-h o ya rim , zimdan.
6-amaIiy ish. “0 ‘zbek tilshunos olimlari” mavzusida kichik ma’rifiy 
matn tuzing. Matnda qo‘llangan so‘zlami turkumlarga ajrating.
9
7-amaliy ish. Bilimingizni berilgan nostandart test orqali 
sinab ko‘ring. 4-ustundagi tushunchalar qaysi mavzuga oid ekanligini 
raqamlar orqali belgilang.
1
2
3
4
T/r
Mavzu
Javob
Mavzuga oid tushunchalar
1.
Morfologiya
Hisob so z, numerativ
2.
So‘z turkumlari
O'timli-o 'timsizlik, sifatdosh
3.
Grammatik kategoriyalar
О ‘zgarmas so z, darajalanish
4.
Ot so‘z turkumi
“Ichi bo ‘sh so z ”, ishora so 'zlar
5.
Sifat so‘z turkumi
Undov, modal, taqlid
6.
Son so‘z turkumi
Vosita, atalganlik
7.
Fe’l so‘z turkumi
Ayiruv, ta 'kid
8.
Ravish so‘z turkumi
Antroponim, zoonim
9.
Olmosh so‘z turkumi
Zidlov, biriktiruv
10.
Ko‘makchi
Grammatik shakl, grammatik та ’no
38

---

11.
Bog‘lovchi
O'zgalovchi 
kategoriya, 
nisbat 
kategoriyasi
12.
Yuklama
Mustaqil, yordamchi
13.
Alohida so'zlar turkumi
Asliy, nisbiy