D tashmuxamedova

AQSh davlat moliyasi boshqarmasining qatnashchilari 
135
 
 
Byudjet ijrosi va hisoboti 
Auditor bahosi 
Moliya boshqaruvi 
tizimi 
Kongress 
Qo‘shimcha, 
muddati 
uzaytirilgan, bekor qilingan 
xarajatlar 
va 
qayta 
dasturlangan 
xarajatlar 
to‘g‘risidagi qonun. Dasturlar 
monitoringi. 
Moliyaviy 
hisobotlarga 
so‘ralganlarni 
aniqlash.Nazorat 
o‘tqazilishi. 
GUBU(rus) 
va 
bashqalarda audit va 
ko‘rib 
chiqishlar 
talabnomasi. 
Ajratilgan vositalarga 
hisobot 
tarkibini 
tuzish. 
Moliya 
va 
boshqaruv vositalari 
to‘g‘risidagi qonunni 
qabul qilish. 
Byudjet 
Boshqarmasi 
Idorasi (BBI) 
Byudjet 
vakolatini 
taqsimlash. 
Muddati 
uzaytirilgan 
va 
bekor 
qilinganlar bo‘yicha takliflar 
tayyorlash. Taklif qilingan 
qo‘shimcha xarajatlarni qayta 
ishlash. Agentlik faoliyati 
natijalarini kuzatish.
Byudjet inspektorlari 
tomonidan 
nazorat. 
Agentlikning 
baholanishi. 
Agentlikning 
ma’muriy 
vositalar 
nazorati 
nizomining 
tasdiqlanishi. 
Moliyaviy 
menejmentning xarid 
bo‘yicha 
joriy 
muammolari 
aylanishini 
ishlab 
chiqish. 
Departamentlar 
Agentliklar 
Byudjet 
ijrosi. 
Ijro 
monitoringi. 
Markaziy 
agentlikning 
hisoboti. 
Markaziy 
agentliklarga 
hisobotlar. 
Kundalik 
operatsiyalar boshqaruvi. 
Ichki 
audit 
va 
baholashni 
o‘tqazilishi. 
Ijro 
organlari va Kongress 
talabnomalariga 
javoblar tayyorlash. 
Moliyaviy 
bshqaruv 
tizimini ishlab chiqish 
va joriy qilish. Ichki 
va tashqi maqsadlar 
uchun 
moliyaviy 
hisobotlarni 
tayyorlash. 
G‘aznachilik 
Hukumat 
bankiri. 
Kassa 
ijrosi 
va 
majburiyatlarini 
boshqarish. 
Mablag‘lar 
boshqaruvini 
amalga 
oshirish. 
Agentlikning 
xarajatlarini ularning xarajat 
huquqlari bilan taqqoslash. 
O‘tqazmaslik. 
Umumdavlat 
hisob 
tizimini 
qo‘llab- 
quvvatlash. 
Umumdavlat 
moliyaviy hisobotini 
tayyorlash. 
BHB 
Hisobot 
Mablag‘lar 
xarajatlarini ushlab qolinishi 
va bu haqida hisobot berish. 
Davolar 
o‘tqazilishini 
muvofiqlashtirish. 
Federal 
programmalarni 
va 
operatsiyalarni 
ko‘rinishi. 
Davlat 
korporatsiyalarining 
moliyaviy 
hisoboti 
auditi 
va 
Kongressning 
ishga 
doir faolligi auditi. 
Hisob tamoyillari va 
standartlari 
farmoyishi. 
Agentlikning 
uchyot 
sistemasini 
tasdiqlanishi. Federal 
fiskal, byudjet 
programmalariga 
tegishli 
bo‘lgan 
standartlar ishlovining 
sharoiti. 
135
Allen Schick, Robert Keith, Edward Davis. Manual on the Federal Budget Process.CRS Report for the 
Congress. 1991.P 172.

---

393 
Rasmiy to‘lov talabnomalari va to‘lov hujjatlariga asosan g‘azna taqdim 
qilingan talabnomalarni to‘lab beradi. Odatda to‘lov vositalari sifatida cheklar 
ishlatiladi. Lekin oxirgi yillarda ularning o‘rnini elektron to‘lovlar egallamoqda. 
Quyidagi jadvalda AQSh davlat moliya boshqarmasi tizimi byudjet jarayoni 
qatnashchilari javobgarligi va majburiyatlari ko‘rsatilgan. AQShda davlat byudjeti 
ijrosi G‘aznachilik va Byudjet Boshqaruvi Idorasi bilan izchil hamkorlikka 
asoslangan holda amalga oshiriladi. Byudjet Boshqarmasi Idorasi hisobot yilidagi 
Byudjet ijrosi qonuniga asosan Prezident ma’muriyatining turli departamentlararo 
xarajatlar smetasi, shuningdek xarajatlar hisobi taqsimlanishini amalga oshiradi. 
G‘aznachilik makroiqtisodiy holat istiqbollarining belgilanganligiga asosan, davlat 
g‘aznachiligiga daromadlar tushumining hisobini ta‘minlaydi. G‘aznachilik 
xarajatlar oqimini hamda daromad tushumlari oqimini ta’minlaydi. Shu maqsadda 
G‘aznachilik Departamenti va tarmoqlar departamentlari orasida doimiy 
maslahatlar olib boriladi. Tushumlar bilan belgilangan xarajatlar qoplanmagan 
taqdirda AQSh G‘aznachiligi, unga berilgan vakolatdan foydalanib, yangi qarz 
majburiyatlarini chiqarishni va hisobini tashkil etadi. 
1) Kongress, BBI, G‘aznachilik Departamenti va BHB xarajatlar siyosati 
uchun umumdavlat oldida javobgardir. Shuningdek agentlik o‘zinig moliyaviy 
resurslarini boshqaruvida ham javobgar hisoblanadi. 
2) Kongress Federal dasturlari nazoratini olib boradi va tez-tez BHBB va 
boshqalardan baholashni talab qiladi. 
3) BBI agentliklararo mablag‘larni taqsimlaydi, xarajatlar va faoliyat 
natijalarini kuzatadi. Moliyaviy menejment bo‘yicha turli xil yo‘riqnomalarni 
chiqaradi. Agentliklar xarajatlar rejalarini ishlab chiqadi va o‘zlarining resurslarini 
boshqaradi. Ular o‘zlarining moliyaviy operatsiyalari bo‘yicha hisobotlar 
tayyorlashadi va ichki nazorat tizimini me’yorda saqlaydilar. 
4) Agentliklar o‘zlarining xarajatlari yuzasidan amalga oshirilgan 
operatsiyalar bo‘yicha hisobot tayyorlab, ichki nazorat tizimini me’yorida 
saqlaydilar. 

---

394 
5) G‘aznachilik Departamenti markaziy ajratmalar va schyot fondlari bilan 
shug‘ullanib, majburiyatlari va mavjudligi boshqaruviga javob beradi. 
6) BHB federal dasturlarga baho beradi va davlat korporatsiyalari moliyaviy 
hisoboti auditi o‘tkazilib, standart va buxgalteriya hisobi tamoyillari va standartlari 
o‘rnatilib, agentlikning buxgalteriya hisobi sistemasini tasdiqlab beradi. Davlat 
xarajatlari mablag‘larini hisobi va auditi Bosh Nazoratchi boshchiligida ta’minlash 
Bosh Hisob Boshqarmasi ta’minlaydi. 
G‘aznachilik qimmatli qog‘ozlarning (T-Bills-g‘aznachilik majburiyatlari). 
chiqarilishi va aylanishini to‘liq nazoratini ta’minlaydi Bu yerda davlat 
majburiyatlari qaysi muddatda chiqarilish hajmi kabi savollar ko‘rib chiqiladi. 
Davlatning uzoq muddatli majburiyatlarini samarali tashkillashtirish, g‘aznachilik 
qimmatli qog‘ozlarini ikkilamchi bozorida o‘rnatishga yordam beradi. 
AQSh Federal hukumati pul mablag‘larining barcha kassa oqimlarini 
G‘aznachilikning AQSh Federal Rezerv tizimida ochilgan hisobidan o‘tadi. Uning 
vazifasiga G‘aznachilikning hisobini olib borish va elektron to‘lov tizimi orqali 
to‘lovlarni o‘tkazishni ta’minlash kiradi. Dunyodagi boshqa mamlakatlarning 
Markaziy banklaridek, Federal rezerv tizimi monetar siyosatni va bank faoliyatini 
boshqarishni amalga oshiradi hamda iqtisodiy statistikani olib boradi.