Дала тажрибаларини ўтказиш услублари

Мисол: 1,0 кг. бўрни (ҳисоб элементи бўйича юритилади, яъни таъсир этувчп модца) 1 гектарга сепиш керак. Агар бўр кислотасида 17,5% бўр бор бўлса, уццан | гектарга қанча сепиш керак? Ҳисоб учун ушбу пропорцня тузилади:

100-17,5 х—1,0
х = = 5,7кг 1 гектарга тўгри келса, майдони 200 м² бўлган

вариантга
10000 - 5,7
200-х

х
200x5,7 ....
= 0,114кг. эарур экан.
10000
Микроуғитлар билан ўтказиладиган тажрибаларда ғўзани парваришлаш, ҳисоб китоблар ва фенологик кузатувлар, тупроқ ва ўсимликлардан намуналар олиш дала тажрибалари юрнтишнинг УзПИТИда қабул қнлинган услуби асосида бажарилади.
Асосан микроэдементлар тупроқдаги қуйицаги миқцорларида самара беради: бўр - 1 мг/га дан кам (қайнатилган суали эритмада), марганец - 100 мг/га, рух - 1,5-2
мг/га, мис - 0,5 мг/га ва кобалт 0,2 мг/га дан кам бўлганда (рН 3,5 булганда натрий ацетат эритмасида), молибден 0,15 мг/кг дан кам бўлганда (оксалатли эритма). Микроуғитлар билан тажриба утказиш учун танланган пайкаллар буйича асосий агрокимёвий тавсифномадагидан ташкдри уларнинг ўрганилаётган микроэлементлар уалаштириладиган турлари та\лнл қилинади. Микроэлементлар миқдори юқорида қайд этилганлардан камроқ бўлганда тажрибани ўтказиш мақсадга мувофиқдир.
Усимликлар (ғўза)ни ўгитлаш бўйича ўтказиладиган всгетаиион тажрибаларда асосан Вагнер ва Митчерлих идишларидан фойдаланилади Бу идишлар туника ёки рухланган туникалардан тайёрланади, катталиги 30x30 см. ёки 40x40 см. кўриниши челак (сатил) шаклида булади. Идишларга солинадиган тупроқдар даланинг 0-30 смли қатламидан олинади. Ўғитлар самарадорлиги юқори бўлиши учун тупроқ кам унумли ерлардан олиниши керак. Тупроқ келтирилгач, эланади. Идишлар яхшилаб ювилгач, қуритилиб, қора лак билан қопланади. Вагнер идиши ичига 2,0-2,5 см диаметрли металл ёки шиша қувур (трубка) ўрнатилади ва суғоришда фойдаланилали. Идишнинг яна бир таркибий қисми - бу тароқ (грсбишск)дир. Идишлар тубига, тароқнинг икки ёгига яхшилаб ювилган 3-4 кг майда (ёнғоқдек) тошчапар солиниб. барчасининг оғирлиги бир меъёрга келтирилади.
Суғориш трубкаси идиш тубига тақапиб қолмаслиги учун пастки қисми «Дельта» шаклида букиб қўйилади. Тошчалари ва тупроқни ажратиб туриш учун икки қават дока ёки қоғоздан фойдаланилади. Идишларга бир хил оғирликдаги тупроқ солиниб, пастки 4-5 см қисми қўлда ёки таёқча ёрдамида босилади. Тупроқ зичлиги пастдан юқорига камайиб бориши керак. Идишнинг юқори қисми 2-3 см қолдирилади. Одатда, Вагнер идишларига ўртача намликдаги 25-26 кг тупроқдан солинади ва улардан қар бирининг умумий оғирлиги бир хил бўлишига аҳамият берилади.
Идишларга солинган тупроқнинг дастлабки агрокимёвий хусусиятларипи аниқлаш учун намуналар олинади. Тажрибаларда қўлланилаётгап ўғитларпинг мақбул меъёрлари N-7, Р2О5-5, КгО-3,5г.га тенгдир. Азотли ўғитлар экишда қуруқ ҳолатда (I г), ўсимлик билан 2-3 чинбарглигида (2,0 г), шоналашда (2.0 ғ) ва гуллашда (2,0 г) сувда эриган ҳолатда қўлланилади Фосфор ва калийли ўғитларнинг йиллик меъёрлари идишларга улар тулдирилаётган тупроқ билан яхшилаб аралаштириб солинади. Таъкидлаш керакки, вегетацион тажрибаларда асосан ўғит меъёрлари ва турларининг самарадорлиги ўрганилади. Бунда уларнинг қўллаш муддатлари ва усулларини ўрганиш мақсадга мувофиқ эмас.
Ўсимликларни суғориш ишлари қўлда бажарилади. Тупроқнинг намлиги капилляр нам сиғимига боғлиқ ҳолда ҳисобланиб, торозида тортнб, сув қуйилади Тупроқ памуналари махсус бур ёрдамида ўсимликнипг ривожланиш даврларига мос ҳолда олинади. Ўсимлик намуналарини олиш учун ҳар бир идишда яганадан сўнг 8 тадан ўсимлик қолдирилади. Бунда 2-3 чинбарглигида 4 тадан (4 қрйтариқдан 16 та), шоналашда 2 тодан ва гуллашда 1 тадан ўсимлик олинади, охирида ҳосилни ҳисоблаш учун 1 тадан ўсимлик қолдирилади.
Бошоқли дон (бугдой, арпа) ва илдизмсвали (қанд лавлаги) ўсимликларни ўғитлаш тажрибаларини вегетацион усулда ўтказиш мақсадга мувофиқ эмас.
/ ~~ ■^Рнзимстрлар шароитида усимликларни ўғитлаш бўйича утказиладиган тажрибалар мақсад в» вазифаларига қараб олиб борилади Лизиметрлар бстондан ясалиб, туртбурчак г!х1, 2л1м, 2x2 ёки 0,5х0,5м) шаклда, чуқурлиги 1,5-2,0 м булади.
Шунингдек, лизиметр темирдан (қалин.чиги 1 см) ясалади ва труба шаклида бўлиши мумкин. Уларнинг чуқурлсти мақсадига мувофиқ: 1 2 м бўлади I метр қалинликда тупроқ ва пастки 0,5 м да тош-қумли фильтри бўлади Тупроқ даладан монолит шаклида олинади ёки ҳар бир (0-30, 30-50, 50-70, 70-100 см) қатлами алоҳида олиб келиниб, ҳажм оғирлиги ҳисобга олинган ҳолда зичлаб солинади ОзуқД унсурларининг сув билан ювилишини урганиш учун махсус трубкачар ўрнатилиш мумкин.
Лизиметрлар сони олиб борилаётган вариантларга боглиқ булиб, тажриба 4 қайтарикда ўтказилади.
Лизиметрларда устирилаётган ўсимликлар сони уларнинг биологик хусусиятларига боғлиқ. Масалан, 1 м²да ғўза учун 10 та ўсимлик (I гектарда 100000), бошоқли дон
экннлари экилса, ЮОтага яқин бўлади. ҚУлланиладиган ўтит мсъёрлари майдон ҳисобига солинади. Масалан, 1 га срга 200 кг аэот қулланилса, 1 м²да 20 г фиэик ёки тука ҳолатда 60 г азот солинади. Фосфорли ўгитлардан аммофос қўлланилса:
1га-75 кг х=1-75~7.5 грамм Р2О5
1м²-х 100
Айтиш керакки, 75 кг тоза Р2О5 олиш учун : 150-46 х~ 100-75^- 163 кг
х- 75 46
тука ҳолатда аммофос қулланилади.
Унинг таркибида 100-12 х=19,6 кг аэот бор.
163-х
Лизиметрлар шароитида суғориш худди дала тажрибаларидагидек тупроқ намлигига қараб ўгказилади. Бунинг учун Нейтрон ўлчагич «НИВ-2» дан ҳам фойдаланиш мумкин. Тупроқ қатламларини ҳисобга олиш 0-50, 0-100 ва 0-70 см қалинликларда бўлиб, ғўзани ривожланиш даврларига мосдир.
Лизиметрлар шароитида вегетацион тажрибалардагидан фарқлироқ ўғитларни қўллаш самарадорлиги барча омилларга (меъёрлари, муддатлари, усуллари ва турларига) боғлиқ ҳолда олиб борилади.
Бегона ўтлар кхлиб ташланмай, балки чопиқ қилиниб, тупроққа аралаштириб юборидади. Тупроқ ва ўсимлик намуналари худци дала тажрибалардагидек тартибда

16. 
    ҒЎЗАНИ СУҒОРИШ БЎЙИЧА ТАЖРИБАЛАР ҚЎЙИШ ВА ЎТКАЗИШ ХУСУСИЯТЛАРИ
    

Марказий Осиённнг пахта етиштирувчи ҳудудларидаги мавжуд сув манбалари заҳиралари чекланганлиги ҳар бир кубометр сарфланган сув ҳисобига энг кўп маҳсулот стиштириш ва сув заҳираларидан самарали фойдаланишни таъминловчи экикларнинг суғориш гартиби ва сув қўйиш техникасини ўрганиш ва ишлаб чиқишни тақозо этади. Шу билан бирга суғоришнинг ерлар мелиоратив ҳолатига таъсир эташини ҳисобга олган ҳолда захоб сатҳини кўтариб, тупроқ шўрланишига олиб келувчи ортиқча сув беришга йўл қўймаслик зарур. Маромида сугориш гўза тупининг муътадил бўлиши, пастки шохларида кўпроқ бўлиқ кўсаклар ва қамроқ ўсувчи органлар шаклланишига олиб келиши зарур. Бундай ғўза туплари ҳосил эрта пишишини таъминлайди, машина теримига мос бўлади.
Тажриба қўйиш учун дала танлашда тупроқ механик таркиби, рельефи ва мелиоратив ҳолати асосий тупроқ хиллари ва шу минтақа гидромодуль районига мос келиши зарур. Тажриба учун ганланган далани тўғри баҳолаш учун 1:10000 масштабли тупроқ харитасидан фойдаланиш керак.
Агар тупроқ харитаси бўлмаса, у ҳолда икки-учта чуқур кавланиб, генетик қатламлар буйича морфологик тавсифланиши зарур. Шу билан бир вақгда азот, фосфор, калий ва гумуснинг ялпи миқдори тупроқ ҳайдов қатламидан 100-150 см чуқурликкача камида 5 такрорланишда таҳлил қилиниши зарур.
Тупроқцаги намлик заҳираларини 1-3 метргача ёки захоб сатҳигача (улар юза жойлашганда), ҳажм оғирлиги ва намлигини баҳорда (экишгача), шунингдек, кузги шўр ювиш ва заҳира сувидан кейин аниқлаш керак. Булар умумий фон бўйича аниқланади. Бундан ташқари амал даври охирида барча вариантларда намлик ва унинг заҳираси юқорида қайд этилган чуқурликларда аниқланади. Бу, тупроқ нам заҳираси сарфини ҳисоблаш ва турли сурориш тартиблари учун намлик мувозанатини белгилаш имконини беради.
Суғориш учун энг қулай қиялик 0,003 дан 0,008 гача. Аммо тажриба мақсадига қараб, шу ҳудудга хос бошқа нишабликлар ҳаи олиниши мумкин.
Экишгача ерлар жуда яхшилаб текисланиши, зарур бўлса, тепаликчалар ва ботиқликлар қўдда текисланиши талаб этилади.